ÇOCUK EDEBİYATI VE AİLE

Bebeklik döneminde kitaplar, oyun gereksinimlerine yanıt veren oyuncaklar gibi, görsel ve dilsel açıdan çocuğun duyuları aracılığıyla tanıma ve keşfetme gereksinimini karşılayan araçlardır. Okul öncesi dönemdeki çocuklar için kitabın en temel işlevi, onOkuma alışkanlığının geliştirilmesinde çocuk edebiyatı önemli bir yere sahiptir. Kitap sevgisi ve okuma alışkanlığı kazandırmak, çocuk edebiyatının en önemli işlevidir. Okul öncesinde kitapla tanışan çocuklar okuma becerilerine yönelik daha erken deneyimlere sahip oldukları için yaşıtlarına göre daha erken gelişme gösterebilmektedirler.

İlköğretime başlamasıyla birlikte, çocuk daha istekli kitap okumaya başlar. Bu dönemde çocuklara, hem okuma yazma becerisinin gelişimini destekleyecek hem de onların gelişimine katkı sağlayacak kitaplar sunulmalıdır. Temel okuma yazma becerilerinin kazanıldığı bu dönemde, çocukların gerek okulda karşılaştıkları gerek anne babaları tarafından seçilen kitapların niteliği, gelişimlerinin ileriki aşamalarında, okuma alışkanlığına sahip birer birey olarak yetişmeleri açısından önemlidir. İlköğretim üçüncü sınıftan itibaren, çocuklar uzun süreli okumaya başlarlar. Bu dönemde çocuğun evde ve okulda yönlendirilmeye ihtiyacı vardır. Çocuk yavaş yavaş okurken kazandığı bağımsızlıktan hoşlanmaya başlayacak ve okuma isteği artacaktır. Üçüncü sınıftan sonra çocuklar bilim, tarih ve diğer konularda yazılmış kitapları okumaya başlarlar. Çocuk için ders kitaplarını okumak, hikaye kitaplarını okumaktan daha zor ve sıkıcı olabilmektedir. Bu nedenle, serbest zamanlarda okuyabilecekleri kitaplar onlara cazip gelmeye başlar

Çocuğun okuma alışkanlığı kazanabilmesi, öncelikle ailenin ardından öğretmenlerin ve yakın çevrenin etkisi büyüktür.Çocuğa okuma alışkanlığının kazandırılmasında anne babaların yanı sıra öğretmenlerin ve kitle iletişim araçlarının da sorumluluğu vardır.

Bir yetişkin tarafından okunan ve çocuk tarafından da resimlerine bakılan kitaplar, anne baba ile çocuk arasında hem fiziksel hem de duygusal yakınlık oluşturur. Çocuk hem sevdiği kişi ile birlikte olduğu için mutlu olur, hem de kitap aracılığıyla yeni yaşantılar edinmeye başlar. Ebeveynleriyle zaman geçirmeyi ve paylaşımı artıran bu süreç çocuğun okuma sürecine yönelik olumlu tutum geliştirmesini destekler (Sever, 2008). Ebeveynlerin çocuklarına kitap okuması, ebeveynle çocuğun bağlanma sürecini de olumlu yönde etkileyecektir. Çocuklara her gün belirli saatlerde kitap okunması çocuğun okuma alışkanlığı kazanmasında önemli bir adımdır

Evde kitaplık oluşturma, çocuk kütüphanesinden yararlanma alışkanlığı geliştirme, kitabevlerini ve kitap fuarlarını ziyaret etme, çocuk edebiyatı ürünlerini birlikte inceleme ve okuma vb.

Ev ortamında çeşitli okuma köşeleri, okuma odaları ya da okuma atölyeleri oluştururken anne babaların dikkat etmesi gereken noktalar şunlardır:

• Okuma odasında ya da atölyesinde bulundurulabilecek malzemeler çocuğun yaşına, ilgi alanlarına, öğrenme düzeyine göre belirlenmelidir. Bir okuma atölyesinde doğa ile ilgili kitaplar; kuş bakımı, köpek, kuzu, balık bakımı ile ilgili kitaplar; Türkçe sözlük, deyimler ve atasözleri sözlüğü, çocukların ilgisini çekebilecek ve yaş dönemlerine uygun çocuk edebiyatı örneklerine yer veren kitaplar; makas, ataç ve yapıştırıcılar, fon kağıtları, çeşitli renkte kalemler; masal, türkü ve şarkılarla ilgili cd’ler bulundurulabilir (Güleryüz, 2003).

• Seçilen mekanın gürültülü yerlerden uzak olması gerekir.

• Okuma odaları/atölyeleri çocuk açısından çekici bir şekilde düzenlenmelidir. • Oluşturulacak mekanda kitaplar açık raflarda bulundurulmalıdır. Bu şekilde çocukların daha önce görmedikleri kitaplarla tanışma olanağı sağlanmış olur (Milli Eğitim Bakanlığı, 2013)

Anne babalar, yaratıcı okumaya yönelik olarak şu etkinlikleri yapabilirler (Güleryüz, 2003): • Okudukları öykü ya da masal en ilginç yerinden kesilerek, çocuklardan bunu tamamlamaları istenebilir. Daha sonra kitabın aslı ile çocukların söyledikleri karşılaştırılabilir. • Öykü ya da kitabın oluşturduğu çağrışımlar kullanılarak, yeni bir öykü oluşturma ve anlatma denemesi yapılabilir. • Okunan metin dramatizasyonla oynanabilir. • Yazılı metinle görsel bağlantılar kurularak, okunan bir öykü ya da roman resme dönüştürülebilir (Güleryüz, 2003).

Çocuk dergilerinin seçiminde anne babaların dikkat etmeleri gereken noktalar şunlardır: • Çocuğa dergi seçilirken, çocuğun okumaya başlamadan önce çizgi ile tanıştığını göz önüne alarak; ona sunulan görsel unsurlara göre çizilmiş ve estetik değerinin olmasına dikkat edilmelidir. • Çizilen karikatürlerin çocuğun yaş ve gelişim düzeyine uygun nitelikte olmasi gerekir. • Çocuğa dergiler tanıtılırken, özel ilgi alanı oluşturan resim, müzik, nakış, el işi, çizme, pul biriktirme, maket yapma gibi konularda çocukların gelişimini destekleyen bilgilerin yanında, benzer ilgi alanlarına sahip çocukların birbirleriyle iletişim kurmalarını sağlayıcı bir örgütlenme içinde olunmalıdır. • Derginin çıktığı ay, hafta veya günün güncel olaylarından okulda işlenenlere yardımcı olacak bilgi ve materyallere yer verilmiş olmasına özen gösterilmelidir. • 23 Nisan Ulusal Egemenlik ve Çocuk Bayramı gibi bayramlar ve özel günler izlenerek, çocuklara o günlerin anlam ve önemi hakkında bilgi verilmelidir Çocuk için hazırlanan bir süreli yayında, sayfa düzenine çok dikkat edilmiş ve estetiğe gerekli özen gösterilmiş olmalıdır (Yalçın ve Aytaş, 2003).

Canlandırma, çocuğun yaşantılarını daha sonra yeniden dramatize etmek ve oyunlaştırmak demektir.

Çocukların hayatında, oyunların canlandırılması önemli bir yer tutar. Çocukların hayal dünyaları ve yaratıcılıkları oldukça zengindir. Bu durum onların kendi kendilerine veya birbirleriyle oynadıkları oyunlara da yansır. Öğretmencilik, evcilik, doktorculuk, şoförcülük gibi oyunlarda hem zekâsını kullanırken, hem de bu rolleri canlandırmaktadırlar (Çılgın, 2007). Bir gazete haberi, yaşanmış bir olay, fıkra ya da Türkçe kitabında yer alan uygun bir parça, çocuğun yaşam ortamına uygun bir şekilde canlandırılabilir. Bir başka deyişle canlandırma yoluyla, eğitim etkinlikleri oyunlaştırılabilir. Bu şekilde anne babalar çocuğun yaşam deneyimlerini zenginleştirerek çocuğun öğrenme sürecini destekleyebilir.

Çocuklara okuma alışkanlığı kazandırma konusunda ders kitapları önemli bir yer tutar. Ancak ders kitapları, bu alışkanlığı kazandırmaya yeterli değildir. Günümüzde çocuklardan oluşan önemli bir okuyucu kitlesi bulunmaktadır. Öğrenme sürecinde yaparak ve yaşayarak öğrenme sistemine geçiş, ders kitapları dışındaki kitapları ön plana çıkarmıştır. Bu süreçte, serbest ve bireysel okumalara yer verilmesinin rolü de oldukça büyüktür (M

Her yıl, Kasım ayının ikinci Pazartesi günü başlayan Dünya Çocuk Kitapları Haftası ve Mart ayının son Pazartesi günü başlayan Kütüphaneler Haftasında okumanın önemini vurgulayan etkinlikler düzenlenmelidir.

Anne babaları, aile katılım etkinliklerine dâhil ederken öncelikli olarak yapabilecekleri etkinliklerden başlamalıdır. Ailelerin yapabilecekleri görevlere katılımını sağlamak, anne babaların kendilerine güven duymasını ve katılımın etkisini arttırmaktadır. Örneğin anne babalar, Türkçe dil, müzik ve benzeri günlük etkinliklerde öğretmene yardım edebilirler. Ebeveynler, sınıfta eğitim etkinliklerini uyguladıkları aile katılım çalışmalarından yararlandıkları, daha çok sinema, tiyatro gibi sınıf dışı aile katılımı çalışmalarına ilgi göstermektedirler. Etkinliklere katılımda ailenin gönüllü olması esastır. Anne babaların katılımı öncelikli olarak okul ve ev arasında iş birliğini sağlamaktadır. Bu sayede çocukların eğitimi hem evde hem de okulda devam ederek sürekli hale gelmektedir

Anne babaların çocukları için kitap seçerken dikkat etmeleri gereken noktalar şunlardır:
• Anne babalar seçtikleri kitapların, çocuğun yaş ve gelişimsel düzeylerine uygun
olmasına dikkat etmelidirler. Üç-beş yaş grubundaki çocuklar için kitap seçerken
iyi resmedilmiş ve çocukların yaratıcılıklarını harekete geçiren kitaplar seçilmelidir.
Beş-sekiz yaş grubundaki çocuklar için seçilen kitaplar dil ve kavram açısından gelişmiş, yeni bilgileri öğreten, eğitici ve okumayı yeni öğrenenler için kısa ve büyük
harflerle yazılmış kitaplar olmalıdır. Sekiz- on iki yaş grup çocuklar için seçilen kitapların ise sadece ileti kaygısı taşımayan, çocuğun yaratıcılığını geliştiren ve kitabın
sonunu çocuğun kendisinin tamamlayabileceği kitaplar olmasına özen gösterilmelidir (Milli Eğitim Bakanlığı, 2013).
• Çocuğa verilecek kitap, tıpkı bir oyuncak gibi, onun ilgisini çekmelidir. Kitap başlangıçta bir oyun aracı gibi çocuğa sunulabilir. Çocuklar, yetişkinler gibi, biçimsel
açıdan kendileri için çekici olmayan bir kitaba sadece yararlı olduğu için yönelmezler. Bu nedenle, kitapların da ön kapaktan arka kapağa dek çocuğun ilgisini çekebilecek şekilde hazırlanmış olması gerekir. Dış kapak, kitabın içeriğiyle uyumlu
olmalıdır (Kıbrıs, 2010).
• Bazı çocuklar ilgilendikleri konuları açıkça söylerler. Bir kısmı ise bu konuda konuşmak istemeyebilir, okulda geliştirdiği bir ilgi alanından evde bahsetmeyebilir.
Önemli olan, çocuğun ilgi alanlarını ortaya çıkarmak ve bu alanlar doğrultusunda
kitaplar seçmektir. Ancak sadece ilgi alanlarını keşfetmek yeterli değildir (Çılgın,
2007). Anne babalar çocukları için kitap seçerken, çocukların bireysel farklılıklarının olduğunu unutmamalıdır. Gelişimsel özellikler ile ilgili bilgiler, çocukların belli yaşlarda hoşlandıkları edebiyat türü hakkında bilgi vermektedir

Anne babaların çocuklara seçtikleri kitaplar, kültürel ve sosyal çeşitlilik içermelidir

Öğretmenlerin özellikle ilkokul döneminde, kitapları sınavla değerlendirmeleri çocuklarda kitap okuma sevgisi yerine kitaplara karşı korku geliştirmelerine neden olmaktadır. Öğretmenler, kitapları çocukların ilgisini çekecek şekilde sunmalı ve çocuklarla etkileşimli kitap okuma uygulamalarının yanı sıra kitaptaki olayları çocuklarla birlikte canlandırma etkinlikleri yapmalıdırlar. Okullarda imza günleri ve kitap tanıtma etkinlikleri düzenlenerek çocukları daha fazla kitap ve yazar ile tanıştırmak gerekir. İlköğretimin ilk sınıflarından itibaren kitapların akademik yaşantıdaki önemi öğrencilere anlatılmalıdır. Okuma etkinliği, Yüz Temel Eser gibi projelerle sınırlandırılmamalı, öğrenciye alternatif kitaplar sunulmalıdır (Güney ve ark., 2014). Öğrenmekten keyif alan çocuklar için onların ilgileri doğrultusunda okuma seçimleri yapabilecekleri bir kitap yelpazesi sunulmalıdır. Bu nedenle sınıf düzenlemeleri büyük önem taşır. Sınıflarda açık kitapların oluşturulması, standart sınıf görünümünün değiştirilmesi, sınıfın materyallerle desteklenmesi gibi düzenlemeler çocukların okumaya ve öğrenmeye olan isteğini arttırabilir.

Dramatizasyon, hem eğlendirici, hem de eğitici işlevler taşıyan etkinliklerden oluşmalıdır. Çocuk dramatize ettiği bir konuyu eylemleştirirken, konunun gerektirdiği fiziksel davranışlarda bulunur. El, kol hareketleri, gerilimler ve ses değişimleri bu türden davranışlardır. Dramatizasyon etkinliklerinde çocukların öncelikle düş güçlerine, taklit yeteneklerine ve özgün olarak kendilerini ifade etmelerine fırsat verilmelidir. Çocukların doğasında taklit etme, rol yapma ve yeniden yaratma yeteneği vardır. Dramatizasyon için çocukların günlük yaşıtlarıyla ilgili konular seçilmeli ve çocukların günlük yaşantılarıyla bağlantı kuracakları ortamlar oluşturulmalıdır. Seçilen konuların canlandırılmasında parmak oyunlarına, kukla figürlerine başvurulabilir 

Çocukluk, örnek alma ve keşfetme dönemidir. Çocuklar her şey hakkında soru sorabilirler. Anne babalar çocuğun sorusu karşısında “gel doğru cevabı birlikte arayalım” diyerek bir sözlük veya ansiklopediye başvurabilmelidir (Güleryüz, 2003). Anne babaların sözlük ve ansiklopedi gibi eserleri birlikte incelemeleri de ev ortamında okuma alışkanlığının desteklenmesini sağlar

Güncel olma özellikleriyle dergiler, çocuğun eğitiminde önemli bir yer tutmaktadır. Çocuğa okuma, boş zamanlarını değerlendirme alışkanlığı verdiği gibi çocuğun ilgi ve yeteneklerini ortaya çıkararak, onları daha çok okuma, yazma ve resim yapma konusunda özendirir (Yalçın ve Aytaş, 2003). Bir çocuk dergisine abone olunarak, çocuğun süreli yayınları takip etmeyi öğrenmesi sağlanabilir (Tanju, 2010). Çocuk dergilerinin en önemli özellikleri bir hafta, on beş gün veya bir aylık sürelerle, çocukları ilgilendiren güncel haber, olay veya bilimsel gelişmeleri yansıtan iletişim araçları olmasıdır. Dergi ve gazeteler çoğunlukla aylık abonelik olanağı sağlamaktadır. Bu tür yazılı kaynakların uygun bir fiyata basılması ve satılması, çocuğun ve ailesinin bu kaynaklara ulaşımı açısından önemlidir.

Küçük Prens, Fransız yazar ve pilot Antoine de Saint-Exupéry tarafından yazılan ve 1943’te yayımlanan bir hikayedir. Dünyanın en çok satan ve okunan kitaplarından biridir. Bir çocuğun gözünden büyüklerin dünyasının anlatıldığı eser, Mark Osborne’nin yönetmenliğinde animasyon filmi olarak sinemaya uyarlanmıştır.