EDEBİYAT UYGULAMALARI

Okuma merkezinin temel amacı; a) çocukların kitap, dergi, gazete gibi yazlı materyallerle ilgilenmelerini sağlamak, b) çocukların kitaplara ve okuma yazmaya yönelik olumlu tutum kazanmalarını desteklemek, c) çocukların kitap okumak ve hikâyeleri tekrar anlatmaktan zevk almalarını sağlamaktır. Bu amaçlara uygun olarak, çocuğun kitaplarla oynaması, onlarla ilgilenmesi, resimlerinden kitapları okumaya ya da anlatmaya çalışması desteklenmektedir. Bu nedenle okuma merkezi diğer öğrenme merkezlerinde olduğu gibi iyi bir oyun ortamı olacak şekilde planlanmalıdır.

Okuma merkezi sınıfın sessiz ve aydınlık bir alanında düzenlenmelidir. Bu alanda çocukların rahatlıkla kitaplara ulaşabilmesi için kitaplar kapakları öne gelecek şekilde açık ra ara dizilir. Kitapların mutlaka çocukların göz hizasında bulunan kitaplıklarda sergilenmesine ve rahatlıkla çocukların kitapları erişebilmelerine dikkat edilir. Kitapların sergilenmesinde öğretmen yaratıcı bir tarz benimseyebilir, örneğin tavandan sarkıtılan kurdelelere kitapları mandalla asabilir. Bu merkezde resimli hikâye kitapları, bilgilendirici kitaplar, büyük boyutlu kitaplar gibi çeşitli türlerde ve çeşitli konularda çocuk kitapları bulunmalıdır. Tüm kitapları aynı anda okuma merkezinde sergilemek yerine, her hafta yeni kitaplar eklenerek dönüşümlü olarak bu merkezde kitaplara yer verilebilir. Resimli çocuk kitapları ile birlikte, hikâye kartları, poster, ansiklopedi, dergi ve gazete bulundurulabilir. Çocukların öykü oluşturmalarını desteklemek için kukla sahnesi ve kuklalar gibi materyallerde okuma merkezinde kullanılır. Ayrıca, çocukların erişebileceği yükseklikte yerleştirilen pazen tahta ve burada kullanılmak üzere hazırlan- mış figürler çocukların öykü oluşturmalarını destekleyecektir. Yine, okuma merkezinde dolgu oyuncaklar, öykü kahramanlarının figürleri, maske, şapka ve kostümlerin bulunması, çocukların öyküleri canlandırmalarını ve kitaplarla oyun kurmalarını sağlayacaktır. Dijital kitaplardan çocukların yararlanması için tablet veya bilgisayarlara bu merkezde yer verilebilir.

Okuma merkezi göze çarpan, ilginç, renkli ve çocukların rahat edebilecekleri konfor- da düzenlenmelidir. Çocukların kitapları okuması veya resimlerini incelemesi için rahat minderler, koltuklar veya sandalyeler bulundurulabilir. Yumuşak dokulu, doğal tonlarda renkli minderler ve halı kullanılarak çocukların oturarak ya da uzanarak rahat bir ortamda kitaplarla etkileşimleri sağlanır. Çocukları okuma alanına çekmek için öğretmen duvara uyarıcılar asabilir, saksı bitkileri ve lambalar kullanılabilir. Özellikle, bu merkezde yapılacak yenilikler çocukları burada vakit geçirmeye ve kitapları incelemeye yöneltecektir.

Okuma merkezinin sessiz ve çocuklar için özel bir alan olmasına dikkat edilmelidir. Bu merkezde çocukların kitapları nasıl kullanacakları, sayfaları nasıl çevirecekleri, kullandıktan sonra kitapları tekrar ra ara dizmeleri gerektiğini içeren anlaşılır kurallar ve ilkeler oluşturulmalıdır. Öğretmen bu alana gidip kendisi de kitap okuyarak ve dil etkinlikleri düzenleyerek çocuklara model olmalıdır.

Genelikle okul öncesi eğitimi ve ilkokul sınıflarında yazma merkezleri oluşturulur.

Çocukların alfabeyi öğrenmeden önce yazı yazma ile ilgili kazanması gereken beceriler söz konusudur. Bu beceriler arasında, yazı farkındalığı, yazı yönü, kalem tutma ve çizgi çalışmaları yer almaktadır. 

Yazma merkezinde çocukların yazılı iletişimin önemini anlamaları, fikirlerini yazılı olarak ifade etme konusunda farkındalıklarının artması ve yazmaya karşı olumlu tutum geliştirmeleri amaçlanmaktadır. Bu nedenle, yazma merkezi çocuklara oyun yoluyla bu becerileri kazandırma amacıyla oluşturulur.

Hikâye anlatma geleneksel edebiyatın ya da kişisel öykülerin sözel olarak yorumlanmasıdır. Hikâye anlatma, hikâye okumadan farklı bir tekniktir.

Hikâye anlatma teknikleri şunlardır: 

• Geleneksel anlatım

• Karakter kullanarak anlatım

• Pandomim

• Kukla

• Hikâye kartları

• Pazen tahta ve figürleri ile anlatım

Pandomim bir masalın veya bir öykünün sadece bedensel hareketlerle anlatılması olarak tanımlanır. Bu teknikte öğretmen hiç sözcük kullanmadan, vücut hareketlerini jest ve mimiklerini kullanarak hikâyeyi anlatır. Pandomin yaparken anlatıcının tek renk ve rahat bir kıyafet giymesi bir gelenektir. Canlı mimikler ve ifade edici hareketler, kelimelerin yerine geçerek pandomimle anlatımın ana araçları haline gelirler. Bu tekniği çocuklar rahatlıkla kullanabilir

Kitap okuma teknikleri:

• Sesli okuma

• Birlikte okuma

• Diyaloğa dayalı

• Dijital okuma

Okuma bilmeyen bir veya bir grup çocuğa okumayı bilen birinin kitap okuması, onların bunu dinlemeleri ve ortak etkileşimlerine birlikte okuma denir.

Özelikle ilk okuma sürecinde çocuklarla sesli okuma sırasında bazı noktalara dikkat edilmelidir. Bunlar:

• Sesli okumada kullanılan kitapların yazısı resimler kadar dikkat çekici olmalıdır. Bu yaş grubunda çocuğun okurken yazıya odaklanması için önemlidir.

• Sesli okumayı öğretmen veya ebeveyn yaparken çocuk yazıları takip edebilir.

• Bir sonraki aşamada ise çocuk kitabı okurken öğretmen veya ebeveyn yazıları takip eder.

• Çocuk sesli okurken sabırla çocuğun harfleri çözümlemesi beklenmelidir.

• Mutlaka çocuk okurken geri bildirim verilmelidir. Fakat bu geri bildirimler sürekli düzetme ve tekrar etme şeklinde olmamalıdır. Çocuğun performansının yanında okunan metnin içeriği ile ilgili karşılıklı konuşulmalıdır.

• Çocuğun okuduğunu anlamasına yönelik sorular sorularak anlama becerileri eş zamanlı desteklenmelidir.

Hikâye okumaya başlamadan önce:

• Çocukların ilgisini çeken, zengin bir dille yazılmış, yeni kelimeler öğrenmelerini destekleyen ve farklı bakış açılarını ortaya koymalarını sağlayacak resimli kitaplar seçilmelidir.

• Çocuğa kitabı okumaya başlamadan önce kitap kapağındaki resimler ya da kitapla ilgili getirilen objeler hakkında sorular sorulur. Örneğin, “Bu nedir? Ne işe yarar? Bunun kim olduğunu biliyor musunuz?” gibi sorularla çocukların dikkatleri çekilir.

• Kitabın adı, yazar ve resimleyenler ile ilgili yazılara çocukların dikkati çekilir.

Hikaye okunurken:

• Canlı ses tonu ve vurguyla hikâye metni aralıklı olarak okunur.

• Hikâyede geçen yeni kelimelere çocukların dikkati çekilir ve bu kelimeler açıklanır.

• Çocukların öyküyü anlamalarını destekleyecek sorular sorulur. Örneğin, “Ayşe ilk kiminle konuşmuştu?” “Annesi ne dedi?”.   

Hikaye sonunda:

• Çocukların hikâyeyi ne kadar anladıklarına dair ve hikâyeyi tekrar anlatmalarını sağlayacak sorular sorulur. (Annesi onu görünce ne dedi?)

• Hikâye ile ilgili görüş ve düşünceleri hakkında konuşulur. (Hikâyede en çok neler- den hoşlandın?)

• Hikaye ile kendi yaşamları arasında bağ kurmalarını destekleyecek sorular sorulur. (Sende hayvanat bahçesine gittin mi? Orada neleri gördün?)

• Hikayede geçen konu ya da kavramı genişletmek amacıyla diğer materyaller ve etkinlikler çocuklara sunulur.

Diyaloğa dayalı okuma, soru stratejileri ile çocukların okuma sürecine aktif katılımlarını sağlayan ve onların dil becerilerine yönelik geri bildirim stratejilerini içeren etkileşimli bir okuma tekniğidir.

Diyaloğa dayalı okumada kullanılan soru stratejileri şunlardır:

• Tamamlama soruları

• Hatırlatma soruları

• Açık uçlu sorular

• Niçin- Neden- Nasıl soruları

• Geliştirme soruları

Okuma bilen çocuklar için teknikler:

• Altını çizerek okuma

• Eleştirel okuma

• Okuma sonrası tartışma

Değerlendirme 3 açıdan yapılır:

• Çocuk
• Program
• Öğretmen