Aof Panel

S

3-6 yaş dönemi çocuk edebiyatı hangi bilişsel becerilerin kazanılmasına yardımcı olur?

Okul öncesi dönemde çocuklar çocuk edebiyatı aracılığıyla hem eğlenir hem de öğrenirler. Çocuk edebiyatının bu özelliği çocukların okumaktan ve öğrenmekten keyif almalarını sağlar. Bu dönemdeki çocuklara farklı konu ve kavramlarla hazırlanmış nitelikli kitapların sunulması onların bilgi kazanma, farklı açılardan düşünebilme, analiz etme, değerlendirme, merak duyma, keşfetme, ipuçlarını değerlendirme, tahminde bulunma ve yorum yapma gibi üst düzey bilişsel becerilerini kazanmalarını sağlar.

S

Okul öncesi çocuk edebiyatı hangi gelişimlerine destek verir?

Çocuklar için kaygı, üzüntü, korku verici olan konuların işlendiği kitaplar bu yaş çocukları için hem onları rahatlatan bir arkadaş, hem de kendisine sıkıntı veren duruma ilişkin bir çözüm yolu sunan yol gösterici rolündedir. Bu açıdan çocuk edebiyatı okul öncesi dönemde çocukların sosyal-duygusal ve kişilik gelişimlerine büyük destek vermektedir

S

Okul öncesi dönemde çocuklara hangi tür çocuk edebiyatı ürünleri sunulmaktadır?

Okul öncesi dönemde çocuklara resimli öykü kitapları, şiirler, şarkılar, tekerlemeler, ninniler, masallar, fıkralar, bilmeceler, kurgu eserler, fen ve başvuru eserleri, çocuk dergileri gibi birçok türde çocuk edebiyatı ürünü sunulabilmektedir.

S

Dört-altı yaşlar arasında; çocuğun yaşıtları ile birlikte okunan kitabı dinlemeyi, kitap hakkındaki soruları cevaplandırmayı, aynı öyküden başka öyküler oluşturmayı öğrenmesi bu yaştaki çocukların hangi yeteneğinin gelişmesine katıda bulunur?

Dört-altı yaşlar arasında; çocuğun yaşıtları ile birlikte okunan kitabı dinlemeyi, kitap hakkındaki soruları cevaplandırmayı, aynı öyküden başka öyküler oluşturmayı öğrenmesi; arkadaşlık, bir arada yaşama ve çevreye uyum sağlama yeteneğini geliştirmesine yardımcı olmaktadır. Konuşma, soru sorma ve anlatma da bu yaşlarda gelişmektedir. Çocuk büyüdüğündeartık, kitapta metin önem kazanmaya başlamıştır. Bu yaş çocukları için hazırlanankitaplar; kavram ve dil yönünden öncekilere göre daha gelişmiş öykü ve masallar içermektedir.

S

Çocuk edebiyatında gerçekçiliğin amacı nedir?

Çocuk edebiyatında gerçekçiliğin amacı, çocuğa uzun uzun öğüt vermek değil, günlük ve hareketli yaşamı tanıtmaktır. Bu öykülerle çocuk; bazen benzer geçmiş ve deneyimlere sahip karakterlerle kendini bir tutabilmektedir. Çocukların çoğu benzer olumlu ve olumsuz durumlar ile karşı karşıya olduğundan, bu öyküler uzun süre ilgi çekmeye devam eder. Edebiyatın diğer türleri gibi gerçekçi öykülerde de kitabın iyi yönü, içeriğinin düşündürdüğünde değil, ileri sürdüğü düşüncede belli olmaktadır. Güzel anlatılırlarsa, bu öykülerin çoğu çocukların temel ihtiyaçlarını doyururlar. Eğer çocukların temel gereksinimleri üzerinde odaklanırlarsa onların bireysel ve sosyal ilişkilerine bir anlam verirlerse; eğer insanların farklıdan çok benzer, yabancıdan çok birbirlerine yakın olduklarını gösterirlerse; eğer kendi yaşamlarında bir şeyler yapabileceklerine çocukları inandırırlarsa o zaman o kitaplar çocuklar için iyi ve değerlidirler. Gerçekçi öykülerin konuları zamanın ideallerini yansıtırlar ve okuyucu üzerinde en güçlü izlenimi bırakan öykülerdir. Neticede, günlük yaşantının canlı ve enteresan bir resmini verirler.

S

Şiir, Türk Dil Kurumu Günce Türkçe Sözlük’e göre nasıl tanımlanmıştır?

Şiir, Türk Dil Kurumu Günce Türkçe Sözlük’e göre; “Zengin sembollerle, ritimli sözlerle, seslerin uyumlu kullanımıyla ortaya çıkan, hece ve durak bakımından denk ve kendi başına bir bütün olan edebî anlatım biçimi, manzume, nazım, koşuk” olarak tanımlanmaktadır (TDK, 2015).

S

Okul öncesi dönemdeki şiirin özellikleri nasıl belirlenmelidir?

3-6 yaş dönemindeki çocuklar için yazılan şiirler yetiş- kinler için yazılanlardan özellikle kullanılan dil açısından biraz daha farklı olabilmektedir. Küçük çocuklar için yazılan şiirlerde dilin basit ancak şiirsel bir biçimde kullanılması ve içeriğin çocuklara doğrudan verilerek onların anlatılan içeriği hayallerinde canlandırması sağlanmalıdır.

Okul öncesi dönem için yazılan bazı şiirlerin öğretici öğeler taşıması da mümkün ola- bilmektedir. Bu şiirler genellikle anneler günü, ana okulu yaşantısı gibi onlar için önem taşıyan bazı olayların anlatımını içermektedir. Küçük çocuklar şiirin ögelerini, türlerini, dilini, anlatımını analiz etmezler. Şiir onlar için keyif verici, eğlendirici olmalıdır.

S

Parmak oyunlarının oynanması çocukların gelişimine ne tür katkılar sağlmaktadır?

Parmak oyunları, ortaya çıkışı ilk ana okulunun kurucusu Alman eğitimci Friedrick Froe- bel dönemine (1837) dayanan; bebeklerin ve küçük çocukların müzik, şarkı ve sözel ifade ile ilk tanıştıkları edebiyat ürünlerindendir. Kaynağı genelde belli olmayan bu oyunlar genelde toplumlarda dilden dile aktarılan geleneksel oyunlar olarak karşımıza çıkmaktadır. Çocukların yanında anne babalar ve diğer yetişkinlerin de oynamaktan keyif aldığı geleneksel parmak oyunları, söyleyiş kolaylığı, kelime tekrarları ile parmaklar, eller veya vücudun diğer bölümleri ile anlatılanların canlandırıldığı eğlenceli oyunlardır. Çok basit düzeyde olay anlatımına yer verilen bu oyunlar çocukların bilişsel, dil ve özellikle küçük kas parmak gelişimlerine destek olan ve onları eğlendiren önemli etkinliklerdendir.

S

Çocuk şarkılarında aktarılan konuların seçimi neden önemlidir?

Çocuk şarkılarında aktarılan konular, çocukların yaşantıları ile ilişkilendirebilecekleri, yaşlarına, gelişim düzeylerine ve ilgilerine hitap eden konular olmalıdır. Konular toplum için önemsenen, belirli bir kültürde yer bulan sosyal konular olabildiği gibi, çocukların kendisini ve yakın çevresini anlatan, aile ve okul yaşantısını, sayıları, hayvanları, mevsimler, belirli gün ve haftaları konu edinerek bu konularda bilgisini arttıran bir içerikte yazılabilir. Ayrıca bazı çocuk şarkıları hecelemeyi öğreterek çocukların dili doğru bir şekilde kullanmalarına destek olmaktadır.

S

Tekerlemelerin çocukların hangi düşünsel yapısını geliştirmesine destek olur?

Tekerlemeler çocukların kolaylıkla ezberleyebildiği, ses tekrarları ile dinlemekten ve söylemekten keyif aldıkları, içerdikleri hayalî ve olağanüstü anlatımlarla onların hayal dünyalarını zenginleştiren, oyun kurmalarına aracılık eden ve yaratıcılıklarını destekleyen en önemli edebiyat ürünlerinden birisidir. Bunun yanında tekerlemeler manzum eserler olmaları itibariyle çocuklara şiir sevgisini aşılayan ilk edebî ürünler arasında yer almaktadır.

S

Bilmeceler çocukların hangi gelişimleri için önemli olur?

Bilmeceler özellikle üç yaştan sonra çocukların yapacak bir uğraş bulamadıklarında en kolay ve en keyifli şekilde vakit geçirmelerini yardımcı olur. Eğlendirici olmasının yanın- da öğretici de olan bilmecelerle çocuklar karşılaştırma yaparak, akıl yürüterek, ipuçlarını değerlendirerek, deneme-yanılma yaparak ve bunları sözel olarak ifade ederek bilişsel gelişimleri açısından çok önemli deneyimler yaşarlar. Eski çağlardan günümüze kadar hâlâ yoğun olarak kullanılan bilmeceler yalnızca çocuklara özgü değil aynı zamanda yetişkinlerin de hoşça vakit geçirmesini sağlayan ve bireyleri düşünmeye sevk eden ve zihinlerini aktif tutmalarına yardımcı olan en önemli araçlardandır.

S

Bilim kurgu çocukların hangi duygularını destekler?

Bilim kurgu, bilimsel olarak var olan gerçeklikler doğrultusunda gelecekte bir gün ger- çekleşmesi mümkün olabilen durumları, olayları, kişileri anlatan eserlerdir. Günümüzde teknolojinin hızlı bir şekilde gelişiyor olması ve internet kullanımının artması çocukların da yaşantısını etkilemekte ve ilgi alanlarını bu doğrultuda genişletmektedir. Bu nedenle çocuklar için yazan kişilerin de çocukların bu değişen ve gelişen ilgi alanlarına bilim kurgu eserler aracılığıyla hitap etmeleri ve zenginleştirmeleri mümkündür. İnsan gibi çalışan, davranan bilgisayarlar, robotlar, uzay gemileri, uzaylılar, yeni keşfedilen gezegenler, gelecekte insanların yaşantısının nasıl olacağı gibi konular bilim kurgu eserlerde yer alabilir.

Bilim kurgu eserler, çocukların hayal gücü ve yaratıcılıklarını desteklemektedir. Özellikle bilimsel konulara ilgi duyan çocukların okumayı öğrendikleri zaman bilim kurgu eserlerden daha çok keyif aldıkları görülür. Bu eserler aynı zamanda bilimi seven ancak kitaplarla ilgilenmeyi sevmeyen çocukların kitaba ve okumaya ilgi duymasına yardımcı olmaktadır.

S

Fantastik eserlerde karakterler neden gruplara ayrılmıştır?

Fantastik eserlerde karakterler; insan, insanlaştırılmış veya canlandırılmış olarak öy- küye bağlı olarak gruplara ayrılır. Cansız nesneler (oyuncaklar, makineler vs.), canlı, ki- şiliklendirilmiş karakterler haline gelmişlerdir. Örneğin; Hans Christian Andersen basit alelade eşyaları-çaydanlık, mum, zil gibi-yaşayan karakterler olarak hayal edip, onlara kişilik vermiştir.

Çocuklar küçük eşyalarla oynamaktan zevk alırlar. Bu da “sevilen oyuncak ve eşyala- rın canlanacaklarına” inanan çocuklar ve oyuncakları arasındaki sevgiyi içeren bir çocuk temasının gelişmesine yol açar. Çocukların kuvvetli merak duyguları gelişim ve büyümelerinin her devresinde, onları yeni ve yabancı mucize ülkeler bulmaya yöneltir. Fantezi de, çocuğun gezinebileceği, kalbinin ve zihninin hayallerini istedikleri yolda idare edebileceği bir harikalar ülkesi oluşturur. Bazen çocuklar bir harikalar ülkesinden diğerine seyahati, rüyaları ve hayalleri arasında gerçekleştirirler. Bu kitaplarda parlak ve güzel resimlerle, fantezinin bu bölümüne derinlik ve açıklık getirirler.

S

Tarihsel kurgu edebiyatı çocukların gelişimi için neden önemlidir?

Tarihsel kurgular çocuklara geçmiş ve gelecek arasında karşılaştırma yapma fırsatı sunar. Bu da onlarda eleştirel düşünme becerisini destekler. İnsanlar ve toplumlar arası ilişkiler ile ilgili değerlendirme imkanı sunulan bu eserler aracılığıyla çocuklar, tarihsel süreci algılama, geçmiş ve geleceğin ayrımına varabilme becerisi kazanırlar. Özellikle küçük çocukların zamanı ve tarihsel süreci algılama becerileri yavaş gelişim gösterebilmektedir. Bu nedenle geçmiş dönemlere ait hikayeler çocuklara zamanın devamlılığı algısını daha geniş bir çerçeveden bakarak anlamlandırmalarına yardımcı olur.

S

Peri masallarının amacı nedir?

Yazarı bilinmeyen peri masallarının kaynağı, insanlığın ilk yıllarına kadar uzanmakta- dır. Modern peri masalları ise bilinen yazarların ürünüdürler. Peri masalları eğlendirmek, dinlendirmek ve günlük sorunlardan kaçışı sağlamak için şaşırtıcı mucizeler ve sihirli imajlar kullanırlar ve böylece çocuğu bir başka dünyaya-hayal dünyasına sokarlar. Peri masallarında; insan nitelikleri-cesaret, çalışkanlık, sevgi, şefkat, iyilik, günahkârlık, kibirlilik, erdemlilik okuyucu için canlandırılır. Çünkü masalların bir tek hedefi vardır.

S

Kaç tane kesin olmayan ana tip halk masalı vardır?

Birçok kültürde ortak olan beş ana tip halk masalı vardır, ancak bu kategoriler kesin değildir:

Şansın dönmesinin öyküsü
Süper kahraman öyküsü
Komik, tuhaf öykü
Hayvan öyküsü
Açıklayıcı öykü.

S

Süper kahramanın öyküsü genellikle hangi temalar merkezinde sunulur?

Süper Kahraman Öyküsü: Bu tarzda, iyilik, akıllılık ve cesaret kötülüğe üstün gelen beceriler olarak sunulur. Ancak bunlar süper bir kahramanın özellikleri olarak ortaya çıkmaktadırlar. Abartılı özellikleri yüzünden, insanüstü olmasına rağmen, çok gerçekçi bir biçimde tasvir edilir. Olaylar genelde mizahî biçimde gelişir. Kahraman, çoğu zaman kötülük ve akılsızlıkla mücadele eder.

S

Külkedisinin hikayesi hangi halk masalı tipinde yazılmıştır?

Şansın Dönmesi ile İlgili Öykü: Bu masala en iyi örnek “Külkedisi”dir. Külkedisi olay- ların veya sihirin yardımıyla zorlukları yener ve prenses olur. Karakterlerin durumu, sorunlar ve çözümleri masaldan masala değişmekte ancak, karakterin şartları ve sonuç hiç değişmemektedir.

Bu masal türünde, kahramanın başlangıçtaki şartlarında acıma uyandıran birkaç nok- ta vardır. Sorunlar çeşitli şekillerde, çoğu zaman da başlangıçta ortaya çıkarlar. Masum olan kişi, karşılaştığı kötülüğü yok etmeye çalışır. Kötülük; insan, canavar veya hayvan olarak ortaya çıkabilir ve sorun, kahramanın temel özelliklerinin yardımıyla çözülür. Ve çözülürken de sihirli güçlerden yardım görür.

S

Komik öykü nasıl tanımlanır?

Komik Öykü: Bu tür, süper kahramanlı masallardan daha gerçekçidir. Öykünün komik yönü genelde, ya akılsız kişinin talihsizliğinden ya da karakterize edilen kişilerden doğar.

S

Çocuk dergileri çocuklar için nasıl bir önem taşımaktadır?

Çocukların etraflarında olup bitenleri, güncel olayları takip etmeleri, kendi ilgi alanları doğrultusunda seçim yapmaları açısından çocuk dergileri önem taşımaktadır. Özelikle haftalık ya da aylık çıkan dergilerin bir sonraki sayısının çocuklar tarafından takibinin yapılması, onları düzenli bir şekilde okumaya yönlendirirken aynı zamanda onlara okuma ve yayının sorumluluğunu üzerine alma becerisi kazandırır. Farklı konularda yazılar, etkinlikler, masallar, şarkılar, bilmeceler, bulmacalar, oyunlar gibi farklı edebiyat türlerini bir araya getiren dergiler çocuklar için büyük bir eğlence kaynağıdır. Bunun yanında bir sonraki sayıyı heyecanla bekleyen çocuklarda zaman algısının gelişimi desteklenir.

ÇOCUK EDEBİYATI VE GELİŞİMSEL UYGUNLUK II-OKUL ÖNCESİ DÖNEM