ÇOCUK EDEBİYATI VE GELİŞİMSEL UYGUNLUK I-BEBEKLİK DÖNEMİ
0-3 yaş dönemindeki bebeklerin çocuk edebiyatı ile ilişkilerinde yetişkinlerin ne tür rolleri bulunmaktadır?
0-3 yaş dönemindeki bebeklerin çocuk edebiyatı ile ilişkilerinde yetişkinler büyük rol oynamaktadır. Yetişkinlerin bebeklerin gelişimsel seviyelerine uygun, onlarda dil ve kavram gelişimini destekleyen, ince motor becerilerini geliştirmelerini sağlayan ve ilgilerini çeken kitaplar seçmeleri gerekmektedir. Aynı zamanda yetişkinler kitabın sayfalarının çevrilmesi, içindeki resimler ve anlatılanlar hakkında konuşulması ve bebeklerin kitapla keyifli vakit geçirmesinde büyük rol oynamaktadır. Ayrıca kitap okunduktan sonra bebeğe mutlaka kitap hakkında sorular sorulmalı ve dil gelişimine destek olunmalıdır.
Yaşamın ilk üç yılı bebeklerin gelişimsel özellikleri açısından neden önemlidir?
Yaşamın ilk üç yılı; bebeklerin bilişsel, dil, sosyal, duygusal, motor olmak üzere çeşitli gelişim alanlarında önemli etkiye sahip olduğu için önemlidir.
Öykü okumanın ve sesli okumanın bebekler ile çocukların gelişimsel özelliklerine etkileri nelerdir?
Öykü okuma bebek ve çocukların dil ve okuma becerilerini geliştiren en başarılı metotlardandır. Ayrıca sesli okumanın erken okuryazarlık, sözcük hazinesini, problem çözme becerilerini, gramer ve dil özelliklerine ilişkin bilgileri arttırdığı görülmüştür.
Bebeklerin kitaplarla ilk ilişkileri nasıl gerçekleşir?
Bebeklerin kitaplarla ilk ilişkileri genellikle resimli kitaplar yoluyla olur.
Kitapların bebeklerin gelişimsel özelliklerine katkıları nelerdir?
Kitaplar bebeklerin çeşitli gelişim alanlarına katkısı yanında yaratıcı hayal gücünün, estetik duygusunun, dinleme, eleştiri yeteneğinin gelişmesini sağlar. Medya okur-yazarlığını geliştirir. Resimli öykü kitapları bebeğe ilk kitap sevgisini aşılarken, kitabın eğlence ve bilgi kaynağı olduğunu öğretir. Bebek kitap yoluyla (güven duygusu, başarma ve başarılı olma, sevme-sevilme, bir gruba dahil edilme, oyun-değişiklik, öğrenme ve estetik gibi) ruhsal ihtiyaçlarını karşılar.
Bebekler iki yaşından sonra ne tarz öyküler dinleyebilirler?
Bebekler iki yaşına geldikten sonra giriş, gelişme, sonuç bölümü olan kısa öyküleri dinleyebilirler.
0-36 ay arası bebeklerin kitaplarla etkileşime girdiklerinde gösterdikleri özel davranışlar nelerdir?
0-36 ay arası bebeklerin kitaplarla etkileşime girdiklerinde gösterdikleri dört tür özel davranış vardır. Bunlar kitap kullanma/elde tutma, resim okuma, hikayenin veya kitabın anlaşılması ve hikaye ya da kitabın okunmasıdır.
Bebek kitabı hangi aylarda tutmaya başlar?
Bebek, kitabı yedi ve on aylar arasında eline alarak tutmaya başlar.
Bebekler, kitaptaki tek nesne resimlerine hangi aylarda bakarlar?
Bebekler, kitaptaki tek nesne resimlerine yedi ay öncesine kadar bakarlar.
Bebekler hangi dönemde yetişkin ile birlikte kitap okunurken atlanılan ya da yanlış söylenen sözler olursa yetişkini uyarabilirler?
Bebekler, iki yaşından sonra yetişkin kitabı okuduktan sonra kendi kendine kitabı anlamaya çalışırlar. Ayrıca bu dönemde yetişkin ile birlikte kitap okunurken atlanılan ya da yanlış söylenen sözler olursa yetişkini uyarabilirler.
0-12 ay dönemindeki çocuklar için yazılan bebeğin ilk kitabı olarak bilinen kitaplar hangileridir?
0-12 ay dönemindeki kitaplara "bebeğin ilk kitabı" yanında "tanıma-algılama kitabı" ya da "oyuncak kitap" da denilmektedir.
0-12 ay dönemi için tasarlanan ve tanıma-algılama ya da oyuncak kitaplar olarak bilinen kitapların genel özellikleri nelerdir?
Bu kitaplar bebeklere dinlemek ve resimlerine bakmak için hazırlanmaktadır. Ortalama altı aydan itibaren bebeklerin eline kitap verilebileceğinden, yarı kitap, yarı oyuncak görünümünde olan, kitap gibi sayfaları çevrilen, ancak oyuncak özelliklerine de sahip olan bu kitaplar araba, ev, biçiminde olabilir. Oyuncak kitaplarda pencereler, delikler, basınca ses çıkaran düğmeler, bebeğin kendisini görebileceği aynalar, sallanan şekiller (diş fırçası, bulut v.s.) çeşitli dokularda kumaşlar bulunur. Bu tür kitaplar bebeklerin görme, işitme, dokunma duyularının gelişimini de destekler.
Banyo kitapları olarak bilinen kitapların özellikleri nelerdir?
0-12 aylık bebekler için tasarlanan sayfaları kumaştan yapılmış olan kumaş ya da naylon (muşamba) kitaplardır. Bebekler sevdikleri kitapları her yere taşıdıklarından hafif ve yıkanabilen bu kitaplar küçük bebekler için çok kullanışlıdır. Suya dayanıklı olduklarından banyoda da kullanılabilen bu kitaplara “banyo kitapları” denir.
On iki otuz altı aylar arasındaki süreç dil gelişimi açısından nasıl bir öneme sahiptir?
On iki otuz altı aylar dilin yoğun olarak gelişmeye başladığı aylardır. Bebekler bu dönemde ifade edici dili kullanmaya başlamışlardır. Jargon konuşma denilen sözlerinde hiçbir anlam yoktur ama tonlama gerçek konuşmanın benzeridir.
Çocuklar 12-36 ay dönemindeki okunan kitaplara karşı nasıl tepkiler verirler?
Bu dönemde uykudan önce kendisine kitap okunan çocuk bebeğine de kitap okumaya başlar. Şarkılı, sesli kitaplar kadar tekrarlı şiirlerin olduğu kitaplar da çocukların ilgisini çeker. Bu dönemde kitap okunurken çocukların yetişkin ile birlikte sesler çıkardığı gözlenir. Buna kitap mırıldanması denir. Artık hikayeler çocukların ilgisini çekmeye başlar.
ABC kavram kitaplarının özellikleri nelerdir?
2-3 yaş bebekleri için hazırlanmış olan bu kitaplarda genellikle hiç metin bulunmamaktadır. Bunlar ABC kitapları denilen ve bebeğin tanıdığı cisim, hayvan ve insanların resimlerinin bulunduğu konu ve olay içermeyen kitaplardır. Bu kitaplar bir kelime-resim, kısa cümle-resim formatında ya da basit anlatım tarzında olabilir. Anlatımda mecazi dil kullanmamaya, hayali tasvir yapmamaya, uzun cümlelere ve karışık anlatıma yer verilmemelidir. Sade hatlı, gerçekçi ve parlak renkli olmasına dikkat edilmelidir.
Şarkılar ve tekerlemelerin resimlerle canlandırıldığı; konuşma ve dinleme becerisinin gelişmesine katkı sağlayan dört yaşına kadar kullanılması önerilen kitap türü hangisidir?
Bahsedilen kitap türü tekerleme, ninni ve şarkı kitaplarıdır. Estetik yönü yüksek olarak hazırlanması gereken bu kitaplarda bebek, resimlere bakarken tekerleme ya da şarkı müzikli olarak dinletilmektedir. Bu tür kitapların örneği ülkemizde yok denecek kadar azdır.
Bebeklikte dinlenilen öykülerin bebeklerin kişiliği ile nasıl bir ilişkisi vardır?
Bebeklikte dinlenilen öyküler bebeklerin kişiliğinde önemli etkiye sahip olduğu bilinmektedir. Bu nedenle okunacak öykülerin özenle seçilmesi son derece önemlidir. Ayrıca bu süreçte bebeğin dikkat süresi kısa olduğundan uzun ve karmaşık olaylar içeren öykülerin okunmaması gerekir.
0-36 ay arası çocuklara yönelik etkinlikler nelerdir?
0-36 ay arası çocuklara yönelik etkinlikler başlıca "alıcı ve ifade edici dil gelişimlerini destekleyen etkinlikler", "kelime hazinelerini geliştirebilecek etkinlikler" ve "kendisini ve bedenini tanımasına yönelik çalışmalar" olmak üzere üç grupta ele alınmaktadır.
Alıcı ve ifade edici dil gelişimlerini destekleyen etkinliklerin özellikleri nelerdir?
Alıcı ve ifade edici dil gelişimlerini destekleyen etkinlikler, öykü okuma, bebek ve çocukların dil becerilerini geliştiren en başarılı metotlardandır. Bebeğe sesli kitap okuma erken okuryazarlık, dil kuralları, alıcı ve ifade edici dili geliştirir. Bebeğe kitaptaki resim gösterilip “Bu elma” diye tanıtılarak alıcı dili, sonra “bana elmayı göster” ya da elma resmini gösterip “bu ne?” söyle diyerek ifade edici dili geliştirmeye çalışılır.
0-36 ay arasındaki çocukların kendisini ve bedenini tanımasına yönelik çalışmaların özellikleri nelerdir?
0-36 ay arasındaki çocuklara ilişkin kendini ve bedenini tanımaya yönelik çalışmalar, bebeklerin ilk kitaplarında “ben”, “ben yürürüm”, “ben resim yaparım”, “ben kitap okurum”, “ben bloklardan kule yaparım”, “ben köpeğimle oynarım” gibi resimler ve yazılar kullanılarak bebeğin önce kendisini, vücudunu öğrenmesi ve neler yapabileceğini fark etmesi istenir. Bu yaşta ben, vücudum, yakın çevre ile ilgili kitaplar seçilerek kitap okumaya başlamak ve yaş ilerledikçe daha detaylı konular içeren öykülere geçmek önemlidir.