Aof Panel

S

Çocuk edebiyatı ürünleri nelerdir?

Çocuk edebiyatı ürünlerinin neler olduğuna bakıldığında, tekerlemeler, ninniler, bilmeceler, masalar, öykü-hikâye ve romanlar, fabl-efsane ve destanlar, fıkralar, biyografi-anı ve gezi yazıları, günlükler, şiirler, çocuk oyunları, çocuk gazete ve dergileri, resimli kitaplar, bilimsel buluş ve doğa olayları- nı anlatan kitaplar karşımıza çıkmaktadır.

S

Edebiyat-dil ilişkisini nasıl açıklayabiliriz?

Edebiyat, dil ve sanatın birleşmesinden doğmuş söz ve yazı sanatıdır. Dil ise hem düşünce transfer sistemi hem de edebiyatın aracıdır. Dolayısı ile dil ve edebiyat arasında kesin bir ayrım yapılamaz. Edebiyat dilde kökleşmiştir ve dil edebiyata dönüşmektedir. Dil, edebi olduğu za- man güzelleşmekte, resimlerle zenginleşip somut hale gelmektedir.

S

Çocuk edebiyatı nasıl ortaya çıkmıştır?

Yetişkinler için yazılan klasiklerin çocuklar tarafından keşfedilmesinden sonra, hem ticari amaçla, hem de eğitim amacıyla çocuklar için kitap ve dergi yazılması ihtiyacı du- yulmuştur. Önceleri, “çocuğa göre”, “çocuk için” ve “çocuk duyarlılığı” şeklinde adlandırılan bu kavram zaman içerisinde bağımsız bir edebiyat olma yoluna girmiş, yeni bir yazarlık anlayışı doğmasına neden olmuştur.

S

Nitelikli çocuk edebiyatı ürünlerine gibi özelliklere sahiptir?

Nitelikli çocuk edebiyatı ürünleri ile kelimeler ve çizgiler, sanatçıların elinden çocuğun yaşamını bütünleyen bir araca dönüşür. Normalde her insanın günlük yaşantısında sevinç, korku, öfke gibi duyguları göstermek için kullandığı ses, jest ve mimikler, bedensel hareketler, nitelikli edebiyat ürünlerinde sözcük ve çizgilerle yaşam bulur. İnsanın herhangi bir olay durumundaki duyguları, kitap sayfalarında görünür hale gelir. Böylelikle çocuğun karşısına duygusuyla, düşüncesiyle insan gerçeği çıkar.

S

Çocuk edebiyatının tarihteki ilk örneği hangisidir?

Yazılı çocuk edebiyatı ile ilgili bu güne kadar ele geçen belgelere göre, ilk çocuk kitabı- nın milattan önce VI. yüzyılda Hindistan’da yazıldığı düşünülmektedir. Bu kitapta, bir hükümdarın ele avuca sığmayan oğlunu terbiye eden bir Brehmen’in hikâyesini anlatır. Kitabın içerisinde birçok ahlak ve politika meselelerini eğlenceli şekilde açıklayan hikâyeler ve fabllar yer almaktadır. Bu kitap, eğlendirici tarzda yazılmış ilk didaktik çocuk kitabıdır.

S

Avrupa' da çocuk edebiyatının ortaya çıkışında kilisenin etkisi nasıl olmuştur?

Avrupa ülkelerindeki kiliseler, çocukların dinsel yayınlar dışındaki kitapları okumalarına karşı çıkmışlar, ancak çocuklar da dinsel içerikli kitapları okumayı sıkıcı bulmuşlar, okumak istememişlerdir. Böylelikle, çocuklara uygun edebî eserlerin yazılıp yazılmamasıyla ilgili tartışmalar başlamış ancak 18. yüzyıla değin, yazılan metinlerin kilisenin etkisinden kurtulamadıkları gibi, öğretici-didaktik olma özelliklerin- den de sıyrılamadıkları görülmektedir.

S

Matbaanın icadı çocuk edebiyatını nasıl etkilemiştir?

Çocuk edebiyatının gelişmesindeki üçüncü unsur olarak da Batı’daki kültürel gelişmeler sayılabilir ki bunun başında matbaanın yaygınlaşması gelir. Okur-yazarlık oranının yükselmesi ve giderek iletişim olanaklarının artması, kitaba karşı olan ilginin artmasına yol açmıştır. Tüm dünyada matbaanın bulunmasından sonra çocuk edebiyatına yönelik ürünler hızla ortaya çıkmaya başlamıştır.

S

İngiltere’de çocukların yaş ve ilgi düzeylerini göz önünde bulundurarak kitap yazan ilk yazar kimdir?

İngiltere’de çocukların yaş ve ilgi düzeylerini göz önünde bulundurarak kitap yazan ilk yazar John Newbery ’dir. John Newbery’nin halk arasında kullanılan şarkı ve tekerlemeleri derleyip yaz- dığı Ana Kaz adlı bir dizi kitabı bulunmaktadır. Newbery tarafından yazılan bu kitaplar, çocuğu eğlendirmek amacıyla yazılmış, öncelikle dış görünüşü ile cazip yaldızlı kapakları, ilgi çekici sayfaları olan kitaplardır. Bu çalışmaları ile Newbery dünyada çocuk edebiyatında doğrudan doğruya çocuğa yönelik ilk ciddi adımı atan kişi olmuştur.

S

Charles Perrault kimdir?

Fransa’da çocuk kitaplarının babası olarak anılan Charles Perrault (1628-1695), 14. Lui döneminde, halk masallarını derleyerek 1696 yılında çocuklar için basmıştır. Bu masallar arasında Külkedisi, Parmak Çocuk, Mavi Sakal, Kırmızı Baş- lıklı Kız, Çizmeli Kedi, Uyuyan Güzel bulunmaktadır. Böylece ilk defa Fransız çocuklarının kendilerine ait kitapları olmuştur.

S

Almanya’da da çocuk edebiyatı nasıl ortaya çıkmıştır?

Almanya’da da çocuk edebiyatına dair ilk ürünlerin çocuğun dünyasına uygunluğundan ziyade kilisenin etkisiyle, daha çok ahlak kurallarını öğretmeye dayalı eserlerden oluştuğu görül- mektedir. 18. yüzyıla kadar da bu etki devam etmiştir. Çocuğun dünyasına yönelik ilk eserleri veren kişiler ise “Grimm Kardeşler” olarak edebiyat tarihine geçen 19. yüzyılın ikinci yarısına dek bütün Almanya’yı dolaşarak elde ettikleri halk masallarını ken- di anlatımlarıyla derleyen iki kardeştir.

S

Amerikan çocuk edebiyatının ilk ürünleri hangileridir?

Amerikan çocuk edebiyatının ilk ürünlerinin daha çok eğitici öğretici özellikleri olan ve millet olma fikrini ön plana çıkaran eserlerden oluştuğu görülmektedir. (Yalçın & Aytaş, 2011). 19. yüzyılın sonlarına doğru ise Amerikan çocuk klasiklerinin ilklerinden olan Kü- çük Kadınlar (M. Alcot, 1832-1888), Tom Sawyer ve Huckleberry Finn (Mark Twain, 1835- 1910) gibi eserlere rastlanmaktadır.

S

Türkiye' de çocuk edebiyatının başlangıcı olarak hangi dönemi sayabiliriz?

Türkiye’de çocuk edebiyatının gelişimi, dünyadaki çocuk edebiyatının gelişimiyle ya- kından ilgili olmasının yanı sıra, bütün yeniliklerin başlangıcı olarak sayılan Tanzimatdönemi, çocuk edebiyatının da gelişiminde başlangıç sayılmaktadır. Tanzimat’tan önce, çocuklara yönelik yazılmış olan ve daha çok doğrudan öğüt verici nitelikteki kitaplaraŞair Nabi’nin Hayriyye (1702) ve Sümbülzade Vehbi’nin Lütfiyye (1791) isimli eserleri sayılabilir. Bu eserler, yazarları tarafından her ne kadar çocuklara yönelik yazılmış olsa da ele aldıkları konu ve içerikleri bakımından daha çok büyüklere yönelik olması nedeni ile çocuk edebiyatı içerisinde değerlendirilmemektedirler

S

Türkiye' de ilk çocuk dergisi hangisidir*

İlk çocuk dergisi ola- rak karşımıza Mümeyyiz (1869) çıkmaktadır. Aynı isimle çıkan bir gazetenin eki olarak yayınlanan Mümeyyiz, her hafta cuma günleri çocuk dergisi olarak yayınlanmıştır. Bu ek her sayısında farklı renkte basılan kapağıyla, ödüllü bulmacalarıyla, kıssadan hisse veren hikâyeleriyle, öğrencilerden gelen mektuplarıyla çocuklar için çıkarılan ilk süreli yayın olması ve sadece 49 sayı çıkabilmiş olmasına rağmen oldukça emek verilmiş örnek bir çalışmadır.

S

Dönemin Milli Eğitim Bakanı Mustafa Necati Uğural (20.12.1925- 01.01.1929)’ın öncülüğü ile çocuk ve gençlerle ilgili olarak üç ayrı dizi yayın hazırlandığı görülmektedir. Bu diziler hangileridir?

Cihan Edebiyatı’ndan Numuneler: Hakkı Süha, Ali Canip Yöntem, Hasan Ali Yü- cel tanınmış yazarlar tarafından hazırlanan yerli ve yabancı klasik eserler bu dizide yer almıştır.
Mektep Temsilleri: Mahmut Yesari, Reşat Nuri Güntekin, İbnülrefik Ahmet Nuri gibi yazarların, kız ve erkek okulları içi ayrı ayrı yazdıkları eserlerden oluşan dizidir.
Dünya Çocuk Klâsikleri: Arı Maya, Heidi, Kimsesiz Çocuk gibi klasikler çevrilmiş, aynı zamanda daha önce çevirisi yapılan klasikler yeniden basılmıştır.

S

Cahit Uçuk kimdir?

1935 yılında yazmaya başlayan ve hayatının son 35 yılında kalemini tamamen çocuklar için kullanan Cahit Uçuk’un da çocuk edebiyatımızda önemli bir yeri vardır. Çocuklar için roman, hikâye, masal ve tiyatro türlerinde eserler yazan Uçuk’un Türk İkizleri (1937) adlı romanı İngilizce’den Japonca’ya kadar birçok dile çevrilmiş ve yazar aynı romanla 1958 yılında Hans Christian Andersen Medal Kurumundan Şeref Ödülü kazanmıştır.

S

Kemaletin Tuğcu' nun çocuk edebiyatına katkıları nelerdir?

Çocuk edebiyatımızda önemli hamlelerden biri de Kemaletin Tuğcu’dan gelir. Daha çok engelli çocukların yaşamlarını öyküleştiren Tuğcu, ölüm ve ölümün acı sonuçlarını da işlemiş olması nedeniyle çocukların dünyasını olumsuz etkilediği gerekçesiyle zaman zaman eleştirilmiştir. Taş Yürek, Saadet Borcu, Sokak Köpeği, Şeytan Çocuk, Küçük Mirasyedi ve Ayşecik yazarın romanlarına örneklerdendir. 1989 yılında Türkiye Yazarlar Birliği tarafından çocuk edebiyatına roman türüyle yaptığı katkılardan dolayı Çocuk Edebiyatı Ödülü verilmiştir.

S

Çocuk edebiyatın dil gelişimi üzerinde nasıl etki eder?

Dil, iletişimin temeli olmakla birlikte öğrenme için de ana unsurlardan biridir. O nedenle öğrenmenin desteklenebilmesi için bebeklikten itibaren dil gelişiminin de desteklenmesi gerekir. Edebiyat ürünleri de dil gelişiminin desteklenmesinde kullanılabilecek en temel araçlardan biridir. Bu noktada, bebekler ilk olarak doğdukları andan itibaren annelerinin kendilerine söyledikleri ninniler aracılığıyla edebiyat ürünleri ile tanışmaya başlarlar. Ardından kullanılacak bez kitaplar, ABC kitapları, resimli öykü kitapları, tekerlemeler, şiirler, romanlar ile bu tanışıklık güçlenerek devam eder.

S

Edebiyat ürünlerinin çocukların bilişsel gelişimine olan etkileri nelerdir?

Çocuklarda gözlemleme, karşılaştırma, sınıflandırma, uygulama, eşleştirme yap- ma olanakları sağlayarak, düşünme ile ilgili temel işlemlerin ve zihinsel süreçlerin

gelişmesini destekler.
Somut ve soyut kavramların öğrenilmesini kolaylaştırır.
Resimli kitaplar aracılığıyla çocukların öğrenmiş olduğu kavramların zihinde gör-

sel imgelerinin oluşmasını sağlar; zıt ilişkiler, renk, şekil, zaman, uzay gibi yeni

kavramları öğrenmelerini hızlandırır.
Neden sonuç, parça bütün gibi ilişkileri kavrama becerisini arttırır.
Mantıklı düşünme, problem çözme, akıl yürütme, eleştirel düşünme ve baş etme

becerilerini geliştirir.
Kitaplarda bulunan görsel, dokunsal, işitsel uyaranlar ile duyusal algılarının gelişi-

mini destekler.
Dikkatini toplama ve başkalarını dinleme, bellek ve hatırlama becerilerini geliştirir.
Değişik kültürlerden sunduğu örneklerle çocukların yaşam deneyimlerini zenginleştirir.
Çocukların ihtiyaç duydukları alan ile ilgili bilgilere ulaşmalarını sağlar.
Resimli kitaplar aracılığıyla renk uyumu, çizgi, şekil ve kompozisyon hakkında fi-

kir sahibi olmalarını sağlar.
Merak etme, araştırma, keşfetme becerilerini destekler.

S

Duygu ve duygulanım ne anlama gelir?

Duygu, bir varlık ya da olayın bireyin iç dünyasında uyandırdığı izlenimler; duygulanım ise duygusal tepkiler gösterme durumudur.

S

Edebiyat ürünlerinin bir bireyin kişilik gelişimine etkileri nelerdir?

• Edebiyat ürünleri öncelikle çocuğun kendini tanıması ve değerli bulmasını sağlar.

• Güçlü yönlerini keşfederek geliştirmeyi, zayıf yönleri ile mücadele etmeyi öğretir.

• Öz güveni geliştirir.
• Kitapta okuduğu kahramanların yaşantıları ile özdeşim kurmayı öğretir.

• Özerklik duygusu geliştirir.
• İçinde bulunduğu ortama göre sınırlarını ve kendi sınırlılıklarını fark etmesini sağlar.
• Karakterlerin verdikleri mücadeleleri görerek çocukların mücadele etme becerisini geliştirir.
• Karşılaştığı sorunlara uygun çözümler üretebilme becerisi geliştirir.
• Yeni ilgi alanları geliştirir.
• Kişinin kendisiyle birlikte diğer insanları, doğayı ve yaşamı sevmesini sağlar.
• Kendine ait olan kitaba sahip çıkma isteği sorumluluk bilincini geliştirir.
• Çocuğun yaşama, olaylara bakışı genişletir, düşünce ve duygu dünyası zenginleştirir.

• Demokratik kültür bilincini kazandırarak toplumdaki bireylerin farklılıklarına, bireysel haklarına saygı göstermeyi öğretir.

S

Çocuk edebiyatının bilişsel, dil, sosyal, duygusal ve kişilik gelişimi dışında diğer gelişim alanlarına da ne etkisi vardır?

• kitapların sayfalarını çevirirken küçük kas motor becerileri,
• parmak oyunlarını taklit ederken küçük kas motor becerileri,
• dinlediği hikâyeleri canlandırırken kas koordinasyonu, büyük kas motor becerileri,

• öykülerdeki karakterlerle özdeşim kurarak öz bakım becerileri,
• kitaptaki resimleri gösterirken el göz koordinasyonu,
• tekerleme, ninni ve şarkılara eşlik ederken ritim becerisi de geliştirilmiş olur.

ÇOCUK EDEBİYATI VE ÇOCUĞUN GELİŞİMİNDEKİ ROLÜ