ÇOCUK EDEBİYATI VE MEDYA - Deneme Sınavı - 9

Çocuk edebiyatında gerçekçilik yaşamın her yüzünü içine alan geniş bir bölümdür. Heyecanlandırıcı, komik,  romantik veya hayalî olabilir ancak daima olası ve akla uygundurlar.

Şiir, Türk Dil Kurumu Güncel Türkçe Sözlük’e göre; “Zengin sembollerle, ritimli sözlerle, seslerin uyumlu kullanımıyla ortaya çıkan, hece ve durak bakımından denk ve kendi başına bir bütün olan edebî anlatım biçimi, manzume, nazım, koşuk” olarak tanımlanmaktadır.

Tekerlemeler çoğunlukla belirli bir anlam ifade etmeyen ve konu içermeyen söz dizileridir. Çocukları eğlendirme, onlara dilin farklı kullanımını gösterme ve onların dili kullanmaktan keyif almalarına destek olma amacıyla üretilmişlerdir.

Fıkralar genel olarak insanlar arası ilişkileri konu alır. Kişiler arası yanlış anlaşılmalar, çatışmalar, farklılıklar mizah unsuru ile ele alınır. Anlatılan durum içinde kısacık bir olay veya düşünce barındırır.

En fantezi eserlerde bile öyküde, gerçek yaşamın kusursuz detayları bulunmaktadır.

Edebiyatta fantezi sihirle ilgili ve mantıksız olanı hakiki dünyaya getirmektedir, bu durum tümüyle hayal ürünüdür. Bu türde, tanıdık ortam ve eşyalar duruma uymak için yeniden şekillenip düzenlenmektedirler. Fantezi, bir düzene sahip olan; olay, eşya ve insanların geniş bir çeşidini konu alır. En fantezi eserlerde bile öyküde, gerçek yaşamın kusursuz detayları bulunmaktadır.

"Atık mı? Hiç Dert Değil" fen ve başvuru eserlerine bir örnektir. "Meraklı Minik" çocuk dergilerindendir. "Uyuyamıyor musun Küçük Ayı?" resimli çocuk hikayesidir.

Ülkemizde ilk çocuk dergisinin yayımlanması 19. yüzyıla uzanır. 1896’da çıkan “Çocuklara Mahsus Gazete” ve 1904’te yayımlanmaya başlayan “Çocuk Bahçesi” bu türün ilk örnekleri arasında yer alır.

Çocuk edebiyatı çocukların hayal gücünü ve yaratıcılıklarını geliştirir, dil gelişimini destekler, kelime hazinelerini zenginleştirir ve edebî ürünlerin konuları ve sunumu hakkında farkındalık yaratır. Bu özelliklerin yanında, çocuk edebiyatı ürünleri sayesinde çocuklar
ayrıca kendileri, günlük heyecanları ve sorunları, çevrelerindeki insanlar ve canlılar, hatta çok uzak ülkelerde ki toplumlar ve gelenekler hakkında da bilgi sahibi olurlar. Kitaplardaki
karakterlerle özdeşim kurmak, onlar gibi düşünmek, yaşamak ve hissetmek isterler. Böylece görmedikleri yerleri görme, tanımadıkları kimselerle tanışma ve normal hayatlarında
deneyimleme şansları olmayan durum ve duyguları yaşayabilirler. Çocuk edebiyatı ürünlerinin her ne kadar doğrudan bir öğretici olma rolü bulunmasa da işlediği konularla ve iletileriyle çocuklara empati kurma, sevgi ve saygı gösterme, çalışkan ve yardımsever
olma gibi evrensel değerleri sezdirmedeki etkisi tartışmasız olarak kabul görmektedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Şimşek ve Yakar (2014) çocuk edebiyatını, hedef kitlesi 2-15 yaş grubundaki çocuklardan oluşan ve bu yaş grubundaki çocukların gelişimsel özelliklerine göre hazırlanılan eserler olarak ifade etmektedir. Doğru cevap E seçeneğidir.

İlkokul dönemindeki çocuklar için Piaget somut işlemler dönemi ifadesini kullanmaktadır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Kız ve erkek çocukların beğenileri ve tercihleri arasındaki farklar da bu yaşlarda daha belirgin bir hâle gelir. Kız çocukları daha çok aile ve sosyal yaşama ilişkin öyküleri tercih ederken erkek çocukları macera ve spor içerikli öyküleri okumaktan haz duyarlar. Çocuk arasındaki bireysel farklılıklar unutulmamalı ve çocuklar farklı türlerde nitelikli kitaplarla  tanıştırılarak kendi ilgilerini keşfetmeleri için cesaretlendirilmelidir.  Çocuklar dikkat süreleri kısa olduğu
için kısa metinlerden hoşlanırlar. S-Kitaplarda soyut kavramlar yerine somut
kavramlara yer verilmelidir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Çakmak Güleç ve Geçgel (2006)’e göre çocuklar için seçilecek kitabın;
• konusu basit ama iyi planlanmış olmalı,
• konusu içinde hafif bir sürpriz öğesi bulunmalı,
• içinde çok sayıda doğrudan konuşmalar olmalı,
• içinde tekrarlar, kafiyeler ve çocukların çabucak ezberleyebilecekleri cümlecikler yer
almalı,
• renkli ve özenli bir dili olmalı,
• içinde çocukların tanıdıkları olaylardan seçilmiş durumlar yer almalı,
• içeriği basit ama doyurucu olmalı,
• içinde çocukların kolayca tanıyacakları temel karakterler bulunmalıdır. Doğru cevap C seçeneğidir.

Karatay (2014)’a göre çocuk kitaplarında karakterlerin taşıması gereken özellikler;
• evrensel ve ahlakî değerlere saygılı olmak,
• iyiliğin ve doğruluğun savunucusu olmak,
• barış yanlısı olmak,
• çevrenin ve kültürel değerlerin koruyucusu olmak,
• adil, çalışkan, özverili, yardımsever vb. olumlu kişilik özelliklerine sahip olmaktır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Çocukların edebî metinleri anlayabilmeleri için anlatımın sade, içten ve kısa ve yalın cümlelerle yapılandırılması gerekir. Anlatımda cümle yanlışlarına yer verilmemeli, eski ya da yabancı sözcükler çıkarılmalı, Türkçe sözcüklerin kullanımına önem verilmelidir. Metin içinde yazım hatası bulunmamalı ve noktalama işaretlerinde yanlışlar olmamalıdır. Metin içinde somut sözcüklere soyut sözcüklerden daha fazla yer verilmelidir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Çocuklar için hazırlanan ya da seçilen eserlerin dış yapı özelliklerinin belirlenmesinde göz önünde bulundurulması gereken noktalar; boyutlar, kapak-cilt, kağıt, sayfa düzeni, ve resimler olarak belirlenmiştir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Aliterasyon: Şiir ve nesirde uyum sağlamak için söz başlarında ve
ortalarında aynı ünsüzün veya aynı hecelerin tekrarlanmasıdır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Fabllar, belli bir ahlak dersi vermek amacıyla yazılmış kurgusal ve kısa metinlerdir. Fabllar kaynaklarını Latince öykü anlamına gelen fabula sözcüğünden almaktadırlar. Ahlak öğretisi sunma ve bir şeyleri öğretme amacıyla yazılan sözcük israfının olmadığı ve dilin
ekonomik olarak kullanıldığı bu kısa öykülerin kahramanları  genellikle hayvanlardan oluşmaktadır. Doğru cevap B seçeneğidir

Öykülerde olduğu gibi romanlarda da belli başlı öğeler bulunmaktadır. Bu öğeler; olay ve olgular, tip ve kişilikler, olaylarda yer ve zaman, anlatıcı ve anlatım, içerik ve düşünsel olgu olarak sıralanabilir.Mitler ve mitolojik bilgiler romanlarda bulunması gerekn öğelerden biri değildir.

Edebiyat çocuklara bir taraftan içlerinde bulundukları dünyaya ilişkin deneyimlerini ve bilgilerini arttırmalarını sağlarken, diğer taraftan da hayal dünyalarını genişleterek onların yeni düşünme yolları keşfetmelerini sağlar. Edebiyatla ilk elden deneyimler yaşayan çocuklar hemen hemen her konuda bilgilerini genişletmekte; bilişsel, sosyal-duygusal, kişilik, ahlak ve dil gelişimi açısından büyük deneyimler elde etmektedirler. Doğru cevap D’dir/