ÇOCUK EDEBİYATI VE MEDYA - Deneme Sınavı - 10

A) seçeneği olan otobiyografi;  Bir kişinin hayatıyla ilgili dönemleri bütün ilginç yönleriyle geniş şekilde kendisinin yazmasıdır (öz yaşam öyküsü). B) seçeneğindeki Destanlar, bir ulusa özgü paylaşılan ortak değerlerin ve yaşamın anlatıldığı edebî metinlerdir. C) seçeneği Hayat Hikayesi  bir edebi terim değildir. D) seçeneğindeki Kurgu gerçek olmayan, gerçekmiş gibi tasarlanan kişi, olay ve durumlardır. Kurgu eserler; olağanüstü, hayalî olay ve kahramanlardan oluşabileceği gibi yaşanması mümkün olay ve olağan özellikler taşıyan kahramanlardan da oluşabilir. Ancak her iki durumda da olay ve kahramanlar gerçek değildir, kurmacadır; yani olay ve kahramanlar, olmadığı halde varmış gibi tasarlanmış, kurgulanmıştır. Doğru yanıt E) seçeneği olan  biyografidir.

Bunlardan biri süsleme işlevidir. Adından da anlaşılacağı gibi bu işlevi üstlenen resimler kitabı çekici ve albenisi yüksek hale getirme ve çocukların hayal gücünü geliştirmeleri amacıyla kullanılır. Resimlerin ikinci işlevi metni açıklamadır. Bu tür resimler yardımıyla metin içindeki anlatım ve iletiler somutlaştırılmaya çalışılır. Üçüncü işlev ise metni tamamlama işlevidir. Bu resimler metinde anlatılması zor olan kavramların görsel olarak ifade edilmesinde kullanılır. Doğru yanıt 3 adet işlevi olduğundan B) seçeneğidir.

Yanıt A) dır. Diğer seçenekler dış yapı özelliğidir.

A) seçeneğindeki Konu: üzerinde konuşulan, yazı yazılandır. Konu günlük olaylardan alınabileceği gibi insanlar arası ilişkilerden, toplumsal gerçeklerden, sorunlardan, bilim ve teknolojiden, sanattan, kısaca yaşamın her kesitinden seçilebilir. B) seçeneğindeki İleti: tanımlama, örneklendirme, karşılaştırma, sınıflama, bilimsel verilerden yararlanma şekillerde geliştirilebilir. D) seçeneğinde Kurgular: neden-sonuç ilişkilerine dayansa  olayların ve olguların okuyucu tarafından kolaylıkla tahmin edilebilir olmaması gerekir. Merak duygus kitaba olan ilgiyi  arttırır.  Kurgunun ilgi çekici ve merak duygusunu destekleyerek ilerlemesi gerekmektedir. Aynı zamanda okuyucuların olayların mantığa uygun ve inandırıcı olduğunu düşünebilmeleri için kurguda abartıdan uzak durulmalıdır. E) seçeneğindeki  Olay ve olgular: Her romanda olay ve olgular bulunmaktadır.  Romanlardaki olaylar genellikle insanın kendisiyle, diğer insanlarla ve doğayla çatışmalarından oluşmaktadır. Tema ise, bir sanat eserinin merkezinde yer alan temel duygu ve düşünce demektir. Konu ve ana düşünce ile yakınlığı nedeniyle onlarla karıştırılmaması gereken bir terimdir. Konunun somut nitelikli olmasına karşılık, tema soyut özellikler gösterir. bu yüzden doğru yanıt C) seçeneğidir.

Doğru Yanıt  B) dır. destansı (epik), coşkulu (lirik),  öğretici (didaktik), doğasal (pastoral) ve üzücü (dramatik) olmak üzere beşe ayrılmaktadır.

A) seçeneğindeki, Bilmeceler sözlü edebiyat ürünlerinin en canlı ve güzel örneklerinden biridir. Bilmece sorma, kitle iletişim araçlarının gelişmediği eski dönemlerde eğlence unsuru olarak sıklıkla kullanılan etkinliklerden biridir. Bilmeceler “bir şeyin, başka bir şeyin yerine geçmesi ya da bir nesne veya bir durumun, başka bir nesne veya durumla ifade edilmesi” olarak tanımlanabilir. B) seçeneğindeki öykü, belirli bir mekânda ve zamanda bir kaç karakterin başından geçen olayların anlatıldığı kısa yazılar öykü olarak tanımlanmaktadır. C) seçeneğindeki Tekerlemeye, genellikle ölçülü ve kafiyeli, basmakalıp söz. Masal, hikâye, bilmece, halk tiyatrosu gibi bazı edebi türler içinde ve çocuk oyunlarında  rastlanır. D) seçeneğindeki Fıkralar, ince anlamlarla güldürücü öğeler taşıyan merkezinde insan ve davranışları olan kısa öykülerdir. Fıkralar çocuklara sadece haz ve eğlence vermez. Aynı zamanda çocukların espri yapma, espriden anlama ve pratik düşünme gününü arttırır. Fıkralar her ne kadar kısa olsalar da mesajları büyüktür. E) seçeneğindeki Şiir, “insan ve yaşam gerçekliğini, sözcüklerin diliyle anlamaya ve anlatmaya dayalı estetik bir eylem” olarak tanımlanmaktadır (Sever, 2013, s. 146). Şiir hem kâğıt üzerinde hem de seslendirildiğinde diğer edebî türlerden ayrılır. Bu farklılıkların temelinde de onun içindeki kafiye, aliterasyon ve ölçü bulunmaktadır. Bu yüzden doğru Yanıt E) seçeneğindeki şiirdir.

Destanlar, bir ulusa özgü paylaşılan ortak değerlerin ve yaşamın anlatıldığı edebî metinlerdir.Destanlarda, masallarda olduğu gibi olağanüstü olaylar ve olağanüstü kişilerin serüvenleri anlatılır (Oğuzkan, 2000). Destanlar konularını daha çok ulusların dinleri, âdetleri, sosyal yaşamları, başlarından geçen sıkıntılar, yaptıkları mücadeleler ve karakterlerin duygu ve düşüncelerinden oluşturmaktadır. Destan, milletlerin hayatında büyük yankılar uyandırmış tarihî, toplumsal veya doğal olayların anlatıldığı, hayal unsurlarıyla süslenmiş uzun manzum eserlerdir. 

 Yazarların hayal güçlerine dayanarak yazdıkları masallar çağdaş masallardır. Konular gerçek dışıdır ve yer ve zaman olarak da gündelik hayatta görmediğimiz ya da bilmediğimiz yerler yazarlar tarafından yaratıcı bir şekilde seçilebilir ve tasvir edilebilir. Kahramanlar olağanüstü güçlere sahip olabilir. Masallarda yaşanan sorunlar daha çok tılsım ve fal gibi doğaüstü güçler yoluyla çözülür.

 Geleneksel masalların anlatımı yalındır ve kahramanları genelde padişah, vezir, sultan, prens, fakir kız veya genç, cüceler, dev, peri kızı ve ejderhalardan oluşmaktadır. Geleneksel masallar halk arasında anlatılarak başlar ve genellikle içinde oluşturulan milletin tarihi ve sosyal özelliklerini yansıtır. Geleneksel masalların aksine, çağdaş masallarda daha modern yaşayış biçimleri ve karakterler ve güncel sorunlar masallara konu olabilir.

 Bilim kurgu, gerçek bilim ve onu kurallarına bağlı olarak gelecekte olabilecek olayların kurgulandığı ve karakterlerin günümüzde yaşayan karaktere oranla daha fazla beceri ve güçlerle kuşatıldığı kurgusal bir edebiyat eseridir. Bu tür eserlerde teknolojik gelişmeler ve cihazların geliştirilmesi, kullanımı, insanlığa ve dünyaya olası yarar ve zararları önemli bir yer kaplar. Bunlara ilave olarak okuyucular insan beyni üzerine yapılan araştırmalar ve gelişmeler, uzay ve uzaylılar, yaratıklar gibi konuları da merak etmektedirler.

Yanıt D) seçeneğidir

Doğru yanıt D) seçeneğindeki sayfa düzenidir, diğer seçeneklerdeki özellikler iç yapı unsurlarıdır.

İlkokul yılları çocukların çocuk edebiyatı ürünlerini görsellerden okuma yerine sözcük ve cümleleri okumaya geçtikleri bir süreçtir. Çocukların ana dillerini öğrenmede ve
etkili kullanmada başarılı olabilmeleri onların nitelikli ve sanatçı duyarlılığıyla hazırlanmış metinlerle etkileşim içinde olmalarına bağlıdır. İlkokul yıllarında dil derslerinin başarıyla öğretilmesinin önündeki engeller; öğretimde metinden kopuk, kuramsal ve soyut
dil alıştırmalarının yapılması, çoğunlukla ders kitaplarına bağlı kalınması ve öğretimde
duyarlılık kazandırma sürecine yeterince yer vermeyen didaktik metinlerden yararlanılması olarak nitelendirilmektedir

Şimşek ve Yakar (2014) çocuk
edebiyatını, hedef kitlesi 2-15 yaş grubundaki çocuklardan oluşan ve bu yaş grubundaki
çocukların gelişimsel özelliklerine göre hazırlanılan eserler olarak ifade etmektedir.

Kitaplarda kullanılan kavramlar, anlatılan olay ve durumlar çocukların
yaş grubuna, ilgilerine, sözcük dağarcıklarına uygun olmalı, soyut kavramlar yerine somut kavramlara yer verilmelidir. 6-8 yaş aralığındaki çocuklar okuma yazmayı öğrenirken
aynı zamanda sözcük dağarcıklarını zenginleştirirler. Ancak dikkat süreleri kısa olduğu
için kısa metinlerden hoşlanırlar. Çocuklar 8-10 yaşlarına geldiklerinde 10 sözcükten
oluşan cümleler kurabilir ve benzetmeler yapabilirler. Eleştirel düşüncenin geliştiği bu
dönemde çocuklar için hayal güçlerini geliştirecek ve olumlu örneklerin paylaşıldığı çocuk edebiyatı ürünleri sağlanmalıdır

Çocuklar için hazırlanan ya da seçilen eserlerin iç yapı özelliklerinin belirlenmesinde göz
önünde bulundurulması gereken noktalar konu, karakter, çevre, tema, ileti, kurgu, dil ve
anlatım olarak belirlenmiştir.

Kitaplar öğüt verici olmamalıdır (Güleryüz, 2006). Aynı zamanda saldırganlık ve şiddet
normalmiş gibi yansıtılmamalıdır (Sever, 2013). Çocuğa kaba davranışların ve şiddetin bir
sorun çözme ya da iletişim yolu olduğu yargısını vermemelidir. Kitapların konularını belirlerken ayrımcılık ve ön yargılardan uzak durulmalıdır (Karatay, 2014). Çocuk kitaplarında
işlenen konu ile ilgili olarak göz önünde bulundurulabilecek hususlar arasında konunun
çocukların hoşlanabileceği türden olması; içerisinde bolca aksiyon olması; inandırıcı unsurlarının olması ve mantıklı bir olay örgüsüne sahip olması listelenebilir (Karatay, 2014)

Çocukların kararsız kalmamaları ya da yanlış anlamalara yol açılmaması için çocuklar
için yazılan edebî eserlerde temanın açık ve anlaşılır olması gerekir. Çocuk kitaplarında
çoğunlukla ele alınan temalar aile, kardeş, arkadaşlık, empati kurma, doğa sevgisi, yurt
sevgisi, çalışkanlık, yardımlaşma, tarihî değerler, demokratik ve çağdaş topluma dair özellikler ve ilkelerdir.

Çocuklar için hazırlanan ya da seçilen eserlerin dış yapı özelliklerinin belirlenmesinde
göz önünde bulundurulması gereken noktalar; boyutlar, kapak-cilt, kağıt, sayfa düzeni,
ve resimler olarak belirlenmiştir.

Öykünün öğeleri; olay ve durum, kişi ve karakter, yer ve zaman ve anlatım yönteminden
oluşmaktadır.

Mitoloji Yunanca “mythos” sözcüğünden gelmektedir. Mitlerin konusu genelde evrenin
yaratılışı, tanrı, tanrıça, insanüstü yaratıklar ve tabiat olaylarının dinle ilişkili olarak açıklanmasıdır. Mitolojik öyküler, Ungan, Arıcı ve Şimşek (2014)’e göre “başlangıcı bilinmeyen zamanlarda oluşan ve sözlü gelenek içinde kuşaktan kuşağa aktarılan dinî kaynaklı
hikâyeler” olarak tanımlanmaktadır (s. 183). Masal türüne benzerliğiyle çocuklar arasında popüler olabilen bu tür eserlerin çocukların kavrama ve düşünme seviyelerinin üstünde konuları barındırması açısından çocuklar tarafından anlaşılması zor olabilir. Ancak
çocukların insanlığın tarihine dair bilgileri öğrenmesinde mitolojik öyküler oldukça etkilidir (Güleryüz, 2006)

Fabllar, belli bir ahlak dersi vermek amacıyla yazılmış kurgusal ve kısa metinlerdir. Fabllar kaynaklarını Latince öykü anlamına gelen fabula sözcüğünden almaktadırlar. Ahlak
öğretisi sunma ve bir şeyleri öğretme amacıyla yazılan sözcük israfının olmadığı ve dilin ekonomik olarak kullanıldığı bu kısa öykülerin kahramanları genellikle hayvanlardan
oluşmaktadır. İçerisinde hayvanların konuşturulduğu bu eserler çocuklar tarafından ilgi
ve merakla karşılanmasına rağmen içlerindeki iletilerin küçük yaştaki çocuklar tarafından
tam olarak algılanması zor olabilmektedir (Arıcı, Ungan & Şimşek, 2014

Okul öncesi dönemde çocuklara resimli öykü kitapları, şiirler, şarkılar, tekerlemeler, ninniler, masallar, fıkralar, bilmeceler, kurgu eserler, fen ve başvuru eserleri, çocuk dergileri gibi birçok türde çocuk edebiyatı ürünü sunulabilmektedir. Roman bunların arasında yer almaz.

Resimli kitaplar, çocuğun kavram, sözcük bilgisi, gramer, anlama, dinleme, sorulara cevap verebilme, öykü zincirini kurabilme, bellek, sıralı cümle üretebilme, dili kullanabilme, çözümleme yeteneğini artırmakta, dilin zenginliğinin farkına vardırmakta, kitap ve okuma zevki uyandırmaktadır.