CEZA YARGILAMA HUKUKU

Kanun yolları, yargılama makamlarında verilen hatalı karar veya hükümleri düzeltmeye yönelik olduklarından yalnızca yargılama makamlarınca verilen kararlara karşı kanun yoluna başvurulabilir. Bu kapsamda, hâkim veya mahkeme kararlarına karşı kanun yoluna başvurulabilir; örneğin Cumhuriyet savcılığınca
verilen kararlar kanun yolu incelemesine konu olmaz.

Kanun yollarının yargılama sürecindeki hataları düzeltmek dışında çeşitli başka işlevleri de bulunmaktadır. Özellikle, ileride ayrıntılı bir şekilde anlatılacak olan temyiz kanun yolu, farklı mahkemelerin birbiri ile uyumlu karar vermelerini sağlamak suretiyle ülkede içtihat birliğinin sağlanması bakımından önem taşır. İçtihat birliğinin sağlanması hukuk güvenliği ve kanun önünde eşitlik ilkesi bakımından önemlidir.

Kanun yolu incelemesi kural olarak taraflardan birinin başvurusuna bağlıdır. Ceza muhakemesine hakim olan ilkelerden olan “Davasız Yargılama Olmaz” ilkesi kanun yolları bakımından da uygulanmaktadır. Buna göre, mahkeme tarafından verilmiş olan her karar veya hüküm kendiliğinden kanun yolu incelemesine tabi
tutulmaz. Yargılamanın taraflarını oluşturan iddia ve savunmadan biri tarafından kanun yoluna başvurulması gerekir. Bununla birlikte kanun bazı hükümler bakımından, taraflarca başvuru olmasa dahi kanun yolu incelemesi yapılmasını öngörmüştür. Ceza muhakemesi kanununun 272. maddesinde on beş yıl veya daha fazla hapis cezasına ilişkin hükümlerin bölge adliye mahkemelerince resen inceleneceği düzenlenmiştir. Sanık hakkında, on beş yıl veya daha fazla hapis cezası öngören hükümler, taraflarca başvuru olmasa dahi
istinaf incelemesine tabi tutulacaktır. Bu durum doktrinde “otomatik istinaf” olarak adlandırılmaktadır.

Kesinleşmemiş kararlara karşı gidilen kanun yollarına dar anlamda kanun yolu veya olağan kanun yolu denir. Olağan kanun yolları, itiraz, istinaf ve temyizdir.

İtiraz kanun yoluna başvuru süresi kanunun ayrıca bir düzenleme yapmadığı hallerde kararın öğrenilmesinden itibaren yedi gündür. İtiraz başvurusu, itiraza konu kararı veren mercie yapılır. Kararı veren hakim veya mahkeme, itiraz başvurusu üzerine, itirazı yerinde görmesi halinde kararını düzeltir. İtiraz başvurusunun yerinde görülmemesi halinde ise üç gün içerisinde itirazı incelemeye yetkili mercie gönderir.

İstinaf süresi hükmün açıklanmasından itibaren yedi gün olarak öngörülmüştür. Hüküm, istinaf başvurusunda bulunma hakkı olan kişilerin huzurunda açıklanmışsa bu süre hükmün tefhiminden; bu kişilerin yokluğunda açıklanmışsa hükmün tebliğinden itibaren başlar. İstinaf başvurusu, hükmü veren mahkemeye dilekçe verilmesi veya zabıt katibine beyanda bulunulması suretiyle yapılır. Asliye ceza mahkemelerinde duruşmada Cumhuriyet savcısı bulunmadığından, bu mahkemelerin kararlarına karşı Cumhuriyet savcılığınca istinaf yoluna gidilmesine ilişkin süre, kararın Cumhuriyet savcılığına gelmesi ile başlar.

Temyiz kanun yolu bölge adliye mahkemelerinin bazı karar ve hükümleri bakımından öngörülmüştür. Buna göre kanunda öngörülen istisnalar dışında bölge adliye mahkemesinin bozma dışındaki kararları temyiz edilebilecektir. Bozma kararında, dosya ilk derece mahkemesine döneceği ve ilk derece mahkemesi de bozma kararına karşı direnemeyeceğinden, bu karar bakımından temyiz söz konusu olmaz. Cezaî Konularda Uluslararası Adlî İş Birliği Kanununun 18. maddesinde de iade yargılamasına ilişkin kararlara karşı temyiz kanun yoluna başvurulacağı düzenlenmiştir.

Kanun koyucu, hukuka aykırılık durumlarından bazılarını hukuka kesin aykırılık olarak nitelendirmiş ve kanunda tek tek saymıştır. Buna göre, • Mahkemenin kanuna uygun olarak teşekkül etmemiş olması, • Hâkimlik görevini yapmaktan kanun gereğince yasaklanmış hâkimin hükme katılması, • Geçerli şüphe nedeniyle hakkında ret istemi öne sürülmüş olup da bu istem kabul olunduğu hâlde hâkimin hükme katılması veya bu istemin kanuna aykırı olarak reddedilip hâkimin hükme katılması, • Mahkemenin kanuna aykırı olarak davaya bakmaya kendini görevli veya yetkili görmesi, • Cumhuriyet savcısı veya duruşmada kanunen mutlaka hazır bulunması gereken diğer kişilerin yokluğunda duruşma yapılması, • Duruşmalı olarak verilen hükümde açıklık kuralının ihlâl edilmesi, • Hükmün 230 uncu madde gereğince gerekçeyi içermemesi, • Hüküm için önemli olan hususlarda mahkeme kararı ile savunma hakkının sınırlandırılmış olması, • Hükmün hukuka aykırı yöntemlerle elde edilen delile dayanması

Kanun koyucu, hukuka aykırılık durumlarından bazılarını hukuka kesin aykırılık olarak nitelendirmiş ve kanunda tek tek saymıştır. Buna göre, • Mahkemenin kanuna uygun olarak teşekkül etmemiş olması, • Hâkimlik görevini yapmaktan kanun gereğince yasaklanmış hâkimin hükme katılması, • Geçerli şüphe nedeniyle hakkında ret istemi öne sürülmüş olup da bu istem kabul olunduğu hâlde hâkimin hükme katılması veya bu istemin kanuna aykırı olarak reddedilip hâkimin hükme katılması, • Mahkemenin kanuna aykırı olarak davaya bakmaya kendini görevli veya yetkili görmesi, • Cumhuriyet savcısı veya duruşmada kanunen mutlaka hazır bulunması gereken diğer kişilerin yokluğunda duruşma yapılması, • Duruşmalı olarak verilen hükümde açıklık kuralının ihlâl edilmesi, • Hükmün 230 uncu madde gereğince gerekçeyi içermemesi, • Hüküm için önemli olan hususlarda mahkeme kararı ile savunma hakkının sınırlandırılmış olması, • Hükmün hukuka aykırı yöntemlerle elde edilen delile dayanması

Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı’nın itiraz yetkisi Ceza Muhakemesi Kanununun 308. maddesinde düzenlenmiştir. Buna göre, Yargıtay Cumhuriyet Başsavcısı resen veya istem üzerine, itirazın
sanık lehine olması durumu hariç olmak üzere, ilamın kendisine verildiği tarihten itibaren otuz gün içinde Yargıtay Ceza Dairelerinden birinin kararına karşı Yargıtay Ceza Genel Kuruluna itiraz edebilir.