Ceza Muhakemesi Şartları ve İşlemleri

Ceza muhakemesinde kural, soruşturma ve kovuşturmanın herhangi bir şarta bağlı olmadan
gerçekleştirilmesidir.

Ceza muhakemesinde soruşturma veya kovuşturma yapılabilmesi için gerçekleşmesi gereken şartlara ceza muhakemesi şartları denir.

Muhakemenin her aşamasında şikayetten vazgeçilmesi mümkündür, hüküm kesinleştikten sonra şikayetten vazgeçilmesi, sanık hakkında hükmolunan cezanın infazına engel olmaz.

Bazı hallerde soruşturma ve kovuşturma yapılması belli bir merciin Cumhuriyet Savcısından istemde bunulmasına bağlıdır. İstem, talep olarak da adlandırılmakta ve devletin resmi bir makamının şikâyeti olarak nitelenmektedir (Şahin ve Göktürk, 2019a, 67).

Ceza muhakemesine konu olmuş bir olay, bir mahkeme tarafından görülmekte ise veya mahkeme
tarafından verilen hükmün kesinleşmesi ile sonuçlanmışsa, kural olarak, bu olayla ilgili olarak bir başka yargılama yapılması mümkün değildir. Bu ilke, non bis in idem ilkesi olarak adlandırılmaktadır

Ceza muhakemesinde muhakeme engellerinden bir diğeri, soruşturma veya kovuşturma konusu olayın uzlaştırma kapsamında tarafların anlaşması ile çözümlenmiş olmasıdır. Onarıcı adalet düşüncesinin gelişmesi ile hukuk sistemine dahil edilen uzlaşma kurumu ile, taraflar arasındaki ceza hukuku uyuşmazlığının mahkeme önüne gelmeksizin veya mahkeme önüne geldiği takdirde de tarafların iradelerine uygun, hızlı bir şekilde çözümlenmesi amaçlanmaktadır.

Uzlaştırma: Uzlaştırma kapsamına giren bir suç nedeniyle şüpheli veya sanık ile mağdur, suçtan zarar gören veya kanuni temsilcisinin, Kanun ve bu Yönetmelikteki usul ve esaslara uygun olarak uzlaştırmacı tarafından anlaştırılmaları suretiyle uyuşmazlığın giderilmesi sürecini ifade eder (Ceza Muhakemesinde
Uzlaştırma Yönetmeliği m. 4/1-k).

Uzlaştırmacı: Şüpheli veya sanık ile mağdur veya suçtan zarar gören arasındaki uzlaştırma müzakerelerini yöneten, Cumhuriyet savcısının onayıyla görevlendirilen avukat veya hukuk öğrenimi görmüş kişiyi
ifade eder (Ceza Muhakemesinde Uzlaştırma Yönetmeliği m. 4/1-l).

Önödemeye, uzlaşma kapsamındaki suçlar hariç olmak üzere, yalnız adlî para cezasını gerektiren veya kanun maddesinde öngörülen hapis cezasının yukarı sınırı altı ayı aşmayan suçlarla ilgili olarak başvurulabilir.

İşlediği bir suç dolayısıyla kusur yeteneğini haiz olması, on iki yaşından küçük çocuklar bakımından söz konusu olan bir muhakeme şartıdır. Türk Ceza Kanununun yaş küçüklüğüne ilişkin 31. maddesi uyarınca, fiili işlediği sırada on iki yaşını doldurmamış olan çocukların ceza sorumluluğu yoktur.

Ceza muhakemesi şartlarından bir diğeri şüpheli veya sanığın hayatta olmasıdır. Hayatta olmayan bir kişinin işlediği iddia edilen suç ile ilgili olarak soruşturma yapılamaz.

Ceza muhakemesi işlemleri ile farklı şekillerde karşılaşılmaktadır. Bunlar, sözlü, yazılı veya eylemli
işlemler olabilirler.

Ceza muhakemesi işlemleri belirli sürelere bağlanmıştır. İşleme ilişkin sürenin başlaması bakımından
farklı durumlar söz konusu olabilir. Süre bazı durumlarda tefhim (bildirme) ile bazı durumlar ise tebliğ ile
başlar.

Ceza muhakemesi hukukunda süreler, gün, hafta ve ay olarak belirlenebilir. Bu sürelerin nasıl hesaplanacağı Ceza Muhakemesi Kanununun 39. maddesinde belirtilmiştir.

Kanunda öngörülen hak düşürücü sürenin çeşitli nedenlerle geçirilmesi durumunda, ilgililerin hak kaybına uğramasının önlenmesi amacıyla kanunda eski hale getirme kurumu düzenlenmiştir. Ceza Muhakemesi Kanununun 40. maddesi hükmü uyarınca; kusuru olmaksızın bir süreyi geçirmiş olan kişi, eski hale getirme isteminde bulunabilir.

Ceza muhakemesi işlemleri, yapıldıktan sonra ilgilisine bildirilmelidir. Bu bildirim doğrudan (aracısız) olabileceği gibi vasıtalı (aracılı) da olabilir. 

Ceza muhakemesi kanununda eski hale getirme bakımından bir haftalık süre öngörülmüştür.

  Ceza Muhakemesi Kanununun 40. maddesi hükmü uyarınca; kusuru olmaksızın bir süreyi geçirmiş olan kişi, eski
hale getirme isteminde bulunabilir.

Ceza muhakemesinde koruyucu süreler de söz konusu olabilir. Bunlar ceza muhakemesi sujelerinin
haklarını güvence altına alma amacıyla öngörülmüş sürelerdir.

Ceza muhakemesinde sürenin son gününün bir tatil gününe rastlaması halinde süre, tatilin ertesi günü
bitecektir.