CEZA MUHAKEMESİ HUKUKU

Ceza muhakemesi, ceza yargılaması ve ceza muhakemeleri usulü olarak adlandırılmaktadır. Anayasamızda mahkeme (veya hâkim) tarafından yapılan faaliyet yargılama faaliyeti olarak adlandırılmıştır. Biz iddia ve savunma faaliyetini yargılama faaliyeti altında toplamak yerine, iddia, savunma ve yargılama faaliyetlerinin tümünü içeren bir üst kavram niteliğinde olan ceza muhakemesi kavramını kullanmayı tercih etmekteyiz. Ayrıca belirtelim ki yasa koyucu da bu üçlü faaliyeti düzenleyen 5271 sayılı ve 26.09.2004 tarihli Yasa’yı, Ceza Muhakemesi Kanunu olarak adlandırmıştır.

Yasaya göre, yetkili mercilerce suç şüphesinin öğrenilmesinden iddianamenin mahkeme
tarafından kabulüne kadar geçen evreye “soruşturma denir.

Yasaya göre, yetkili mercilerce suç şüphesinin öğrenilmesinden iddianamenin mahkeme
tarafından kabulüne kadar geçen evreye “soruşturma”, iddianamenin mahkeme tarafından kabulüyle başlayıp hükmün kesinleşmesine kadar geçen evreye ise “kovuşturma” denir (CMK m.2).

İddianamenin mahkeme tarafından kabulüyle başlayıp hükmün kesinleşmesine kadar geçen evreye ise “kovuşturma” denir (CMK m.2).

İddianamenin değerlendirilmesi (ara muhakeme) devresi, iddianamenin yetkili ve görevli mahkemenin ilgili defterlerine kaydı ile başlar ve iddianamenin kabulü kararı ile
sona erer. İddianamenin kabulü kararı hem ara muhakemenin hem de soruşturma evresinin son işlemidir. Bu işlemle kamu davası açılmış olur.

Temel hak ve özgürlükler anayasalarda güvence altına alınmış ve bunlara müdahale edilmesinde geçerli olacak kurallar gösterilmiştir. Ceza muhakemesinde özellikle koruma tedbirleri ile kişi hak ve özgürlüklerine müdahale ediliyor olması, ceza muhakemesini yakından ilgilendiren konulara Anayasa’da yer verilmesi sonucunu doğurmuştur. Kişi güvenliği, adil yargılanma, yasal hâkim ilkesi, masumluk karinesi, kimsenin kendisini ve yakınlarını suçlayıcı beyanda bulunmaya veya delil göstermeye zorlanamaması, Uluslararası Ceza Divanına taraf olmanın gerektirdiği yükümlülükler dışında vatandaşın suç nedeniyle yabancı ülkeye iade edilememesi, kanuna aykırı olarak elde edilmiş bulguların delil olarak kullanılamaması, mahkemelerin bağımsızlığı, hâkimlik ve savcılık güvencesi, duruşmaların açık ve kararların gerekçeli olması Anayasa’da yer alan ceza muhakemesi ilkeleridir.

Ceza muhakemesinin kamusallığı ilkesi: İlke, suç iddiasının kamu adına devlet tarafından hazırlanması ve yargılanmasını ifade eder

Soruşturmanın ve kamu davasının mecburiliği (kanuniliği) ilkesi: İlke, suçun işlendiğine dair basit şüphe üzerine soruşturmanın adli makamlarca başlatılması veya soruşturma sonunda suçun işlendiğine dair yeterli şüphe üzerine iddianamenin düzenlenmesi zorunluluğunu ifade eder.

Muhakeme yasalarının zaman bakımından uygulanmasında, kural olarak derhâl uygulanma ilkesi geçerlidir.

Şikâyet, suçtan zarar görenin ceza soruşturması yapılmasında sakınca görmediğini ve failin cezalandırılmasını istediğini belirtmesidir. Şikâyete bağlı suçlarda, şikâyet olmadan
adli makamlar soruşturmaya başlayamazlar. Şikâyet süresi altı aydır. Süre, suçtan zarar
görenin fiili ve faili öğrendiği tarihten başlar. Şikâyet hakkı olan birkaç kişiden birinin altı
aylık süreyi geçirmesi, diğerlerinin haklarını etkilemez

Ceza muhakemesi hukuku, hükmün üretilmesine katkısı bulunanlar arasındaki ilişkiyi düzenler.

Ceza muhakemesi, bir suç işlendiği şüphesi ile başlar ve bu şüphenin kesin bir hükümle yenmesine kadar devam eder. Bu süreçte iddia (tez), savunma (antitez) ve yargılama (sentez) olmak üzere üç temel faaliyet söz konusu olur.

Yasaya göre, yetkili mercilerce suç şüphesinin öğrenilmesinden iddianamenin mahkeme tarafından kabulüne kadar geçen evreye “soruşturma”,  denir (CMK m.2).

Yasaya göre, yetkili mercilerce suç şüphesinin öğrenilmesinden iddianamenin mahkeme tarafından kabulüne kadar geçen evreye “soruşturma”, iddianamenin mahkeme tarafından kabulüyle başlayıp hükmün kesinleşmesine kadar geçen evreye ise “kovuşturma” denir (CMK m.2).

İddianame, şüphelinin cezalandırılması talebini içeren bir belgedir.

Ceza muhakemesi; 1) soruşturma evresi, 2) iddianamenin değerlendirilmesi (ara muhakeme) ve 3) kovuşturma evresi olmak üzere üç aşamada tamamlanır.

Ceza muhakemesinin kamusallığı ilkesi: İlke, suç iddiasının kamu adına devlet tarafından hazırlanması ve yargılanmasını ifade eder.

Yeni muhakeme kuralının uygulanmasında o kuralın sanığın lehinde veya aleyhinde olması herhangi bir rol oynamaz. Ceza muhakemesine ilişkin yasa sanığın aleyhinde olsa da hemen uygulanmaya başlanır. Çünkü bu alandaki her yeni yasanın, bir öncekine oranla daha iyi ve amaca daha uygun olduğu kabul edilir.

Yaş küçüklüğü muhakeme engeli teşkil eder: Fiil tarihinde 12 yaşını tamamlamamış çocukların kusur yeteneği ve dolayısıyla ceza ehliyeti yoktur. Bunlar hakkında, kovuşturma yasağı bulunmaktadır (TCK m.31/1).

Muhakeme işlemlerini maddi yapılarına göre sözlü işlemler, yazılı işlemler ve eylemli işlemler şeklinde sınıflandırmak mümkündür.