CEZA MUHAKEMESİ HUKUKU - Deneme Sınavı - 4

Çelişmeli muhakeme ilkesi: İlke, muhakemenin bütün süjelerinin (iddia, yargılama ve savunma) birbirlerinin işlemlerinden haberdar olmalarını ve bu işlemlere karşı diyeceklerini (savunma veya iddialarını) hazırlamak için gerekli zamana sahip olmalarını ifade eder.

Muhakeme yasalarının zaman bakımından uygulanmasında, kural olarak derhâl uygulanma ilkesi geçerlidir.

Derhâl uygulanma ilkesinin sonuçları şunlardır: • Muhakeme işlemleri, daima o işlemin yapılacağı anda yürürlükte olan yasaya göre yapılmalıdır. Suçun işlendiği tarihin muhakeme yasalarının uygulanması bakımından bir önemi yoktur. • Yeni muhakeme kuralının uygulanmasında o kuralın sanığın lehinde veya aleyhinde olması herhangi bir rol oynamaz. Ceza muhakemesine ilişkin yasa sanığın aleyhinde olsa da hemen uygulanmaya başlanır. Çünkü bu alandaki her yeni yasanın, bir öncekine oranla daha iyi ve amaca daha uygun olduğu kabul edilir. • Yürürlükteki yasaya uygun olarak bir kez yapılmış olan işlemler, sonradan yasa değişse de geçersiz olmaz. Örneğin, üst sınırı en az beş yıl hapis cezasını gerektiren suçlardan dolayı yapılan soruşturma ve kovuşturmada müdafi mecburiyeti getirilmiş olması (CMK m.150), CMK’nın yürürlüğe girme tarihinden önce müdafisiz yapılan işlemlerin geçersiz olması ve tekrarlanması sonucunu doğurmamıştır. • Eski yasaya göre henüz yapılmamış işlemler, artık yeni yasaya göre yapılır. Örneğin, üst sınırı en az beş yıl hapis cezasını gerektiren suçlardan dolayı yargılananlara yeni yasanın yürürlüğe girdiği tarihten sonra yapılacak işlemler için zorunlu müdafi tayin edilmiş ancak daha önce yapılmış olan işlemler tekrarlanmamıştır.

Hak düşürücü süreler, bir işlemin yapılabilmesi ve bir hakkın kullanılabilmesi için işlemin yapılacağı zaman diliminin üst sınırı gösterilerek tayin edilen sürelerdir.

Ceza muhakemesinde süreler; saat, gün, hafta, ay ve yıl olarak belirlenmiş olabilir. Gün ile belirlenen süreler, tebligatın yapıldığının ertesi günü işlemeye başlar.

Soruşturma evresinde hâkim tarafından verilmesi gereken kararlar sulh ceza hâkimliği tarafından verilir. Bu evrede görev yapan makam mahkeme olmayıp hâkimlik makamıdır.

Kanunların ayrıca görevli kıldığı hâller saklı kalmak üzere, Türk Ceza Kanunu’nda yer alan yağma (m.148), irtikâp (m.250/1 ve 2), resmî belgede sahtecilik (m.204/2), nitelikli dolandırıcılık (m.158), hileli iflas (m.161) suçları, Türk Ceza Kanunu’nun İkinci Kitap Dördüncü Kısmının Dört, Beş, Altı ve Yedinci Bölümünde tanımlanan suçlar (318, 319, 324, 325 ve 332. maddeler hariç) ve 12.4.1991 tarihli ve 3713 sayılı Terörle Mücadele Kanunu’nun kapsamına giren suçlar dolayısıyla açılan davalar ile ağırlaştırılmış müebbet hapis, müebbet hapis ve on yıldan fazla hapis cezalarını gerektiren suçlarla ilgili dava ve işlere bakmaktır. Anayasa Mahkemesi ve Yargıtayın yargılayacağı kişilere ilişkin hükümler, ile çocuklara özgü kovuşturma hükümleri saklıdır (5235 sayılı Teşkilat K. m.12).

Özel belgede sahtecilik suçu bunlardan birisi değildir.

Türkiye'de işlenen suçlarda yer yönünden yetkiye ilişkin  ana kural suçun  işlendiği yer mahkemesinde yargılanmasıdır (CMK m.12/1).

Zincirleme suçlarda son suçun işlendiği yer mahkemesi yetkilidir.

Anayasa Mahkemesi, Yüce Divan sıfatıyla, görevleriyle ilgili suçlarından dolayı şu kişileri yargılar: Hakkında Yüce Divana sevk kararı verilen Cumhurbaşkanını (Ay m.105/3), ayrıca, Anayasa Mahkemesi (AyM K. m.17), Yargıtay, Danıştay, Başkan ve üyelerini, Başsavcılarını, (Yargıtay) Cumhuriyet Başsavcı Vekilini, Hâkimler ve Savcılar Kurulu ve Sayıştay Başkan ve üyelerini. Yüce Divanda iddia görevi Yargıtay Başsavcısı veya Başsavcı Vekili tarafından yerine getirilir. Yüce Divan kararları kesindir (Ay m.148). Dokunulmazlığı kaldırılan milletvekillerini de görev suçlarından dolayı Anayasa Mahkemesi, Yüce Divan sıfatıyla yargılar (Ay m.100,148).

Cumhuriyet başsavcılığının görevleri şunlardır (5235 sayılı Teşkilat K. m.18/1):

• Kamu davasının açılmasına yer olup olmadığına karar vermek üzere soruşturma yapmak veya (kolluğa) yaptırmak.

• Kanun hükümlerine göre, yargılama faaliyetlerini kamu adına izlemek, bunlara katılmak ve gerektiğinde kanun yollarına başvurmak,

• Kesinleşen mahkeme kararlarının yerine getirilmesi ile ilgili işlemleri yapmak ve izlemek (infaz işlemlerini yapmak ve infazı izlemek) (CGİK m.5),

• Kanunlarla verilen diğer görevleri yapmak. Örneğin Cumhuriyet savcılıklarının yaş ve isim kayıtlarının düzeltilmesine ilişkin hukuk davalarını açma görev ve yetkisi vardır (Nüfus Hizmetleri K. m.36, HMK m.70).

Dokunulmazlığı kaldırılan milletvekillerini de görev suçlarından dolayı yargılama yetkisi ise yüce divan sıfatıyla Anayasa Mahkemesine aittir.

Polis ve jandarma genel kolluğu oluşturur. Genel kolluğun yanı sıra özel bir yasayla belirli bir bölgede veya belirli bir konuda faaliyette bulunmak üzere kurulmuş özel kolluk birimleri de bulunmaktadır. Örneğin;  köy korucuları, orman kolluğu, gümrük kolluğu, sahil güvenlik gibi. Özel kolluk kendi yasasına tabidir. Bu kolluk birimleri kamu görevlisi olarak çalışır.

Kolluk adli görevi esnasında emri Cumhuriyet savcısından, idari görevi esnasında ise idari amiri olan vali ve kaymakamdan alır.

Sulh ceza hâkimliği, her il merkezi ile bölgelerin coğrafi durumları ve iş yoğunluğu göz önünde tutularak belirlenen ilçelerde Hâkimler ve Savcılar Kurulunun olumlu görüşü alınarak Adalet Bakanlığınca kurulur (Adlî Teşkilât K. m.10/4).

Sulh ceza hâkimliği, her il merkezi ile bölgelerin coğrafi durumları ve iş yoğunluğu göz önünde tutularak belirlenen ilçelerde Hâkimler ve Savcılar Kurulunun olumlu görüşü alınarak Adalet Bakanlığınca kurulur (Adlî Teşkilât K. m.10/4).

Yasal veya doğal hâkim ilkesi, herkesin suçu işlemeden önce yasayla kurulmuş bir mahkeme önünde yargılanma hakkını ifade eden bir ilkedir (Ay m.37, CMK m.3).

Ortak yüksek görevli mahkeme şu şekilde belirlenir: Örneğin ağır ceza ve asliye ceza mahkemesi arasındaki olumlu veya olumsuz görev uyuşmazlığı bu mahkemeler aynı yargı çevresinde ise o yargı çevresinde ortak yüksek görevli mahkeme olan bölge adliye mahkemesince (5235 sayılı Teşkilat K. m.37); mahkemeler farklı yargı çevrelerini içine alan bölge adliye ceza mahkemelerinin yargı çevresinde ise mahkemeler arasında çıkan görev uyuşmazlıkları Yargıtay tarafından çözümlenir.

Koruma tedbirleri temel hak ve özgürlükleri sınırlandırıcı nitelikte oldukları için önem taşırlar ve Ay m.13’ün emri olarak yasayla düzenlenmeleri gerekir.

Koruma tedbirlerinin geçici olması, haklı bir neden kalmadığında ya da hüküm verildiğinde veya öngörülen üst süre dolduğunda koruma tedbirinin sona ermesi
demektir.

Koruma tedbirlerine başvurulabilmesi için aranan ön şartlar ise şunlardır:

1)Koruma tedbirinin kanunla düzenlenmiş olması,

2)suçun işlendiğine dair belirli derecede suç şüphesinin bulunması,

3)gecikmede tehlike bulunması,

4)tedbire başvurulmasının haklı görünmesi ve

5)koruma tedbiri ile işin önemi veya muhtemel ceza arasında orantı bulunması.