CEZA MUHAKEMESİ HUKUKU - Deneme Sınavı - 14

Ceza muhakemesi, bir suç işlendiği şüphesi ile başlar ve bu şüphenin kesin bir hükümle yenmesine kadar devam eder.

Ceza muhakemesi; 1) soruşturma evresi, 2) iddianamenin değerlendirilmesi (ara muhakeme) ve 3) kovuşturma evresi olmak üzere üç aşamada tamamlanır.

Kovuşturma evresi, iddianamenin kabulü kararıyla başlayıp hükmün kesinleşmesine
kadar geçen evreyi ifade eder. Bu evrede, önce duruşma hazırlığı yapılır. Sonra duruşmaya geçilir.

Türk ceza muhakemesi hukukunun temel kaynağı, 04.12.2004 tarih ve 5271 sayılı Ceza Muhakemesi Kanunu’dur. Bu Kanun, 1 Haziran 2005 tarihinde yürürlüğe girmiştir.

Bu sistem 1987’den beri Türkiye’yi de yakından ilgilendirmektedir. Çünkü bu tarihten itibaren Türkiye de 1954’te imzaladığı 1950 tarihli Sözleşme’nin bireysel başvuruya ilişkin hükmünü tanımıştır. Türkiye, mahkemenin zorunlu yargı yetkisini ise 1990’da tanımıştır.

Ceza muhakemesinin tüm evre ve devreleri bakımından anlam ifade eden en önemli hak
ve ilkeler şunlardır
• Ceza muhakemesinin kamusallığı ilkesi: İlke, suç iddiasının kamu adına devlet tarafından hazırlanması ve yargılanmasını ifade eder.
• Soruşturmanın ve kamu davasının mecburiliği (kanuniliği) ilkesi: İlke, suçun işlendiğine dair basit şüphe üzerine soruşturmanın adli makamlarca başlatılması veya
soruşturma sonunda suçun işlendiğine dair yeterli şüphe üzerine iddianamenin
düzenlenmesi zorunluluğunu ifade eder.
• Masumluk karinesinden yararlanma-lekelenmeme ilkesi: İlke, adli makamların
açıklama ve işlemleriyle henüz yargı kararıyla suçluluğu kesinleşmemiş bir kişiyi
suçlu olarak ilan edememesini ifade eder.

Kendisini ve yakınlarını suçlayıcı beyanda bulunmaya ve delil göstermeye zorlanamama (nemo tenetur) ilkesi: İlke kişinin kendisine karşı yapılan suçlama nedeniyle konuşmaya ve delil göstermeye zorlanamayacağını; adli makamların ikrar elde
etmek için şüpheliye işkence ve kötü muamele yapmasının yasak olduğunu ifade
etmektedir. Aynı korumadan suçlanan kişinin yakınları da yararlanır.
• Makul sürede yargılanma ilkesi: İlke, yargılama süresinin gereğinden fazla uzamamasını ifade eder. İşlemler olağan hayatın akışına uygun bir sürede bitirilmelidir.
Bu sürenin belirlenmesinde, davanın kapsamı ve ağırlığı dikkate alınır. Ancak
mahkemelerin önündeki dava sayısının fazlalığı veya hâkim açığının bulunması
yargılama süresinin uzamasını haklı gösterecek nedenler olarak kabul edilemez.
• Şüpheden sanık yararlanır ilkesi: İlke, delillerin duruşmada tartışılması sonucunda
sanığın suçluluğu veya suçsuzluğu yönünde hâkimde vicdani kanaat uyanmaması
hâlinde bu durumdan sanığın yararlandırılması ve beraat kararı verilmesi gerektiğini ifade eder.
• Yargı bağımsızlığı ve tarafsızlığı ilkesi: İlke, mahkemelerin yürütmenin ve davanın
taraflarının kontrolünde olmamasını ifade eder.
• Doğal (tabi-kanuni) hakim ilkesi: İlke, kişinin kendisine isnat edilen suç tarihinden
önce ve kanunla kurulmuş bir mahkeme önünde yargılanma hakkını ifade eder.
• Çelişmeli muhakeme ilkesi: İlke, muhakemenin bütün süjelerinin (iddia, yargılama
ve savunma) birbirlerinin işlemlerinden haberdar olmalarını ve bu işlemlere karşı
diyeceklerini (savunma veya iddialarını) hazırlamak için gerekli zamana sahip olmalarını ifade eder.
• Davasız yargılama olmaz ilkesi: İlke, mahkemelerin iddia makamının iddianamesinde belirttiği kişi ve olayla bağlı olarak karar verme mecburiyetini ifade eder. Bu
ilkeye göre iddia ve talep yoksa yargılamada yok demektir.
• Delilerin doğrudan doğruyalığı ilkesi: İlke, suçluluk konusunda karar verecek olan
mahkemenin araya başka bir makam girmeden delillerle doğrudan doğruya temasa geçmesini ifade eder. Bu ilke gereğince hâkim, kural olarak hükmünü duruşmada, önünde tartışılan delillere dayandırmalıdır.
• Duruşmanın sözlülüğü ilkesi: İlke, delillerin doğrudan doğruyalığı ile yakından ilgilidir ve dosyadaki tüm delillerin duruşmada dinlenmesini, okunmasını ve tartışılmasını ifade eder. Bu nedenle tanıklar duruşmada kural olarak dinlenir; tanıklık
edecekleri olaya ilişkin yazılı açıklamada bulunamaz.
• Kendisine yapılan isnadı ve haklarını öğrenme hakkı: Kişi neyle suçlandığını ve bu
suçlamalarla ilgili ne gibi haklara sahip olduğunu bilmelidir. Aksi takdirde bireysel
savunma hakkı kullanılamaz. Savunma hakkının kullanılabilmesinin ön koşulu,
hakkındaki iddiayı öğrenmektir.
• Adil yargılanma hakkı: Tarafsızlığı ve bağımsızlığı teminat altına alınmış ve kanunla kurulmuş bir mahkeme önünde, aleni duruşmada hakkaniyete uygun olarak
yargılanmayı ifade eder.

Derhâl uygulanma ilkesinin sonuçları şunlardır:
• Muhakeme işlemleri, daima o işlemin yapılacağı anda yürürlükte olan yasaya göre
yapılmalıdır. Suçun işlendiği tarihin muhakeme yasalarının uygulanması bakımından bir önemi yoktur.
• Yeni muhakeme kuralının uygulanmasında o kuralın sanığın lehinde veya aleyhinde olması herhangi bir rol oynamaz. Ceza muhakemesine ilişkin yasa sanığın aleyhinde olsa da hemen uygulanmaya başlanır. Çünkü bu alandaki her yeni yasanın,
bir öncekine oranla daha iyi ve amaca daha uygun olduğu kabul edilir.
• Yürürlükteki yasaya uygun olarak bir kez yapılmış olan işlemler, sonradan yasa
değişse de geçersiz olmaz. Örneğin, üst sınırı en az beş yıl hapis cezasını gerektiren
suçlardan dolayı yapılan soruşturma ve kovuşturmada müdafi mecburiyeti getirilmiş olması (CMK m.150), CMK’nın yürürlüğe girme tarihinden önce müdafisiz
yapılan işlemlerin geçersiz olması ve tekrarlanması sonucunu doğurmamıştır.
• Eski yasaya göre henüz yapılmamış işlemler, artık yeni yasaya göre yapılır. Örneğin, üst sınırı en az beş yıl hapis cezasını gerektiren suçlardan dolayı yargılananlara
yeni yasanın yürürlüğe girdiği tarihten sonra yapılacak işlemler için zorunlu müdafi tayin edilmiş ancak daha önce yapılmış olan işlemler tekrarlanmamıştır.

Ceza İşlerinde Karşılıklı Adli Yardım Avrupa Sözleşmesi’nin 3. maddesine göre, bir
ceza davasının yürütülmesine ilişkin olarak başka ülkeden yardım istenirse yardım eden
ülke o işlemleri kendi yasalarına göre yürütür. Böyle bir durumda, yurt dışında yapılan
muhakeme işlemleri, bizim yasalarımıza göre yapılmadığı hâlde geçerli sayılır.

Muhakemenin yapılması şarta bağlı tutulmuş olup bu şartın gerçekleşme ihtimalinin bulunmadığının anlaşılması hâlinde davanın düşmesine karar verilir. Buna karşılık şartın henüz gerçekleşmediği ancak gerçekleşme ihtimalinin bulunduğunun anlaşıldığı hâllerde ise şartın gerçekleşmesini beklemek üzere durma kararı verilir.

Süre, ay olarak belirlenmiş ise tebligatın yapıldığı günün, son ayda sayı itibarıyla karşılığı olan günün mesai saati bitiminde sona erer. Son bulduğu ayda sayı itibarıyla karşılığı olan gün yoksa süre, ayın son günü mesai saati bitiminde sona erer. Son gün bir tatile rastlarsa süre, tatilin ertesi günü biter

Koruma tedbirleri geçicidir ve muhakeme hukuku açısından araç (vasıta) olma özelliği gösterirler. Koruma tedbirlerinin geçici olması, haklı bir neden kalmadığında ya da hüküm verildiğinde veya öngörülen üst süre dolduğunda koruma tedbirinin sona ermesi demektir. Örneğin gözaltı süresi, yakalama yerine en yakın hâkim veya mahkemeye gönderilmesi için zorunlu süre hariç, yakalama anından itibaren yirmi dört saati geçemez. Yakalama yerine en yakın hâkim veya mahkemeye gönderilme için zorunlu süre on iki saatten fazla olamaz (CMK m.91). Koruma tedbirlerinin araç olması, tedbirin amaç değil başka bir işlemin gerçekleştirilmesini sağlayacak araç olmasını ifade eder.

Koruma tedbirlerine başvurulabilmesi için aranan ön şartlar şunlardır:1)Koruma tedbirinin kanunla düzenlenmiş olması, 2)suçun işlendiğine dair belirli derecede suç şüphesinin bulunması, 3)gecikmede tehlike bulunması, 4)tedbire başvurulmasının haklı görünmesi ve 5)koruma tedbiri ile işin önemi veya muhtemel ceza arasında orantı bulunması

İdari yakalama hâlinde gözaltına alma söz konusu olmayıp muhafaza altına alma söz konusudur (YGİY m.4).

Yakalamayı gerçekleştirirken PVSK m.16 kapsamında polisin belli koşullar altında silah kullanmasına cevaz verilmiştir. Bu bağlamda polis;
a) Meşru savunma hakkının kullanılması kapsamında,
b) Bedenî kuvvet ve maddî güç kullanarak etkisiz hale getiremediği direniş karşısında, bu direnişi kırmak amacıyla ve kıracak ölçüde,
c) Hakkında tutuklama, gözaltına alma, zorla getirme kararı veya yakalama emri
verilmiş olan kişilerin ya da suçüstü halinde şüphelinin yakalanmasını sağlamak
amacıyla ve sağlayacak ölçüde,
d) Kendisine veya başkalarına, işyerlerine, konutlara, kamu binalarına, okullara, yurtlara, ibadethanelere, araçlara ve kişilerin tek tek veya toplu halde bulunduğu açık veya kapalı alanlara molotof, patlayıcı, yanıcı, yakıcı, boğucu, yaralayıcı ve benzeri silahlarla saldıran veya saldırıya teşebbüs edenlere karşı, saldırıyı etkisiz kılmak amacıyla ve etkisiz kılacak ölçüde, silah kullanmaya yetkilidir.

Gözaltına almada da orantılılık koşulu aranmıştır.

Toplu suçlarda gözaltı süresi çekirdek süre ve uzatmalarla birlikte en fazla yedi gün olabilir.

Yukarıdaki ifadelerin hepsi suçüstü halinde şüphelisi hakkında kolluk amiri tarafından gözaltı kararı verilebilecek suçlardandır

Tutuklama, ihtiyari bir koruma tedbiridir. Tutuklama mecburiyeti yoktur. Tutuklamanın iki maddi koşulu vardır:
1. Kuvvetli suç şüphesinin varlığını gösteren somut delillerin bulunması,
2. Yasa’da gösterilen tutuklama nedenlerinden birinin gerçekleşmesi. Tutuklama kararı verilebilmesi için bu iki koşulun birlikte gerçekleşmiş olması gerekir.

Her üç durum da tutuklamanın biçimsel koşullarındandır.

Tedavi veya muayene tedbirlerine tabi olma hâlinde tedavi ve tedbir süreleri mahkum olunan cezadan mahsup edilir.