CEZA HUKUKUNA GİRİŞ

Kusur yeteneğini oluşturan ”algılama” ve “irade” yetenekleri şu şekilde açıklanabilir:

İşlediği fiil nedeniyle kişi kusurlu kabul edilmese de fiil suç vasfını korumaya devam edecektir.

Suçun manevi unsuru, haksızlığın iradi olarak gerçekleştirilmesini zorunlu kılarken, kusur bu iradenin oluşum şartları bakımından failin şahsen kınanıp kınanamayacağı konusundaki bir yargıyı, yani haksızlık teşkil eden fiilin faile yüklenip yüklenemeyeceğini ifade etmektedir. Bu nedenle kusurluluk, suç teşkil eden fiilin unsuru değil, işlediği haksızlık nedeniyle kişinin sorumluluğuna ilişkin bir yargıdan ibarettir.

İşlediği fiil nedeniyle kişi kusurlu kabul edilmese de fiil suç vasfını korumaya devam edecektir. İşlediği fiil nedeniyle failin kusurlu sayılıp sayılmamasının, fiilin suç vasfına etkisi bulunmamaktadır. Bu nedenle kusur yeteneği bulunmayan bir akıl hastasının bir kişiyi öldürmesi durumunda, bu kişi kusur yeteneği bulunmadığından cezalandırılamasa da fiil, haksızlık, yani suç teşkil etmeye devam edecektir.

Cezai sorumluluk bakımından suçun maddi ve manevi unsurları ile hukuka aykırılık unsurunun gerçekleşmiş olması yeterli olmayıp ayrıca “Kusursuz Ceza Olmaz İlkesi” nedeniyle failin kusurluluğunun tespit edilmesi de gerekmektedir.

Kusurluluk işlenen fiilin, fail bakımından değerlendirilmesini ifade etmektedir. Bu değerlendirme tipikliğin maddi ve manevi unsurları ile hukuka aykırılık unsurunun tespitinden sonraki üçüncü aşamayı oluşturmaktadır. Buna göre, kusurluluk, tüm unsularıyla suç teşkil eden bir fiilden ötürü failin kınanıp kınanamayacağı sorunuyla ilgilenmektedir. Bu nedenle, fiilin suç oluşturan bir haksızlık olduğunun tespitinden sonra, fiilin hangi şartlarda işlendiği araştırılarak, failin kişisel olarak kınanıp kınanamayacağına ilişkin bir değerlendirme yapılmalıdır. Dolayısıyla cezai sorumluluk bakımından suçun maddi ve manevi unsurları ile hukuka aykırılık unsurunun gerçekleşmiş olması yeterli olmayıp ayrıca kusursuz ceza olmaz ilkesi nedeniyle failin kusurluluğunun tespit edilmesi de gerekmektedir.

Bir kişinin yaptığı bir fiilden dolayı sorumlu tutulabilmesinin temel şartı, bu fiili iradi olarak gerçekleştirmesi ve işlediği fiilin haksızlık oluşturduğunun bilincinde olmasıdır.

Bir kişinin kusurlu olduğunu söyleyebilmek için, eylemi işlediği sırada davranış normunun gerektirdiği şekilde karar verebilecek iktidara, yeteneğe sahip olması gerekir. Ancak eğer kişi, ruhen yetişkin sağlıklı bir insanın normal koşullar altında sahip olduğu davranışlarını yönlendirme yeteneğine somut olayda sahip değilse, gerçekleştirdiği haksızlık dolayısıyla kusurlu olduğu söylenemeyecektir.

“Davranışlarını istediği doğrultuda gerçekleştirme yeteneği” tanımı “İrade Yeteneği” ya da diğer bir ifadeyle “İsteme Kabiliyeti” kusur yeteneği unsurunu tanımlamaktadır.

İşlediği fiil nedeniyle bir kişinin kusurlu sayılabilmesi için algılama yeteneğine sahip olması yeterli olmayıp aynı zamanda failin davranışlarını yönlendirme yeteneğine de sahip olması gerekmektedir. Kişi iradesine uygun hareket edebilme, hareketlerini özerk olarak yönlendirebilme yeteneğine sahip olmalıdır. Dolayısıyla kişinin kusurlu sayılabilmesi için fiili işlediği sırada davranış normunu içeriğini anlama ve onun gerektirdiği şekilde karar verebilme yeteneğine sahip olmalıdır. Aklen sağlıklı ve fizyolojik olarak gelişmiş her insanın, normal şartlar altında bu yeteneğe sahip olduğu kabul edilmektedir.

Failin kişiliğinden kaynaklanan veya fiilin işlenişi sırasında ortaya çıkan bazı istisnai durumlar nedeniyle, kişilerin davranış normlarının içeriğini algılama ve bu algı doğrultusunda davranışlarını yönlendirme yeteneği ortadan kalkabilmekte veya azalabilmektedir. Bu nedenle kanun koyucu kusur yeteneğini etkileyen bazı durumlarda, failin kusur yeteneği bulunmaması nedeniyle faile ceza verilemeyeceğini veya kusur yeteneğinin azalması nedeniyle cezasında indirim yapılmasını kabul etmiştir.

TCK’ya göre bu nedenler şu şekildedir:

Yukarıda sayılan nedenlerden bir kısmı algılama yeteneğini, bir kısmı da irade yeteneğini etkileyerek failin kusur yeteneği üzerinde etkide bulunmaktadır. Kusur yeteneği üzerindeki etki ise, ya kusuru tamamen kaldırma ya da azaltma şeklinde ortaya çıkmaktadır. Kusurun tamamen kaybolmayıp azaldığı durumlarda faile daha az ceza verilmektedir. Kusurun tamamen kalktığı durumlarda ise ceza verilmesine yer olmadığı kararı verilecektir.

CMK’nin 223. Maddesinin üçüncü fıkrasında sanık hakkında yüklenen suçla bağlantılı olarak yaş küçüklüğü, akıl hastalığı veya sağır ve dilsizlik hali ya da geçici nedenlerin bulunması, yüklenen suçun hukuka aykırı fakat bağlayıcı emrin yerine getirilmesi suretiyle veya zorunluluk hâli ya da cebir veya tehdit etkisiyle işlenmesi, meşru savunmada sınırın heyecan, korku ve telaş nedeniyle aşılması, kusurluluğu ortadan kaldıran hataya düşülmesi hâllerinde, kusurunun bulunmaması dolayısıyla ceza verilmesine yer olmadığı kararı verileceği düzenlenmiştir.

TCK’nin 31. maddesinde çocukların ceza sorumluluğu bakımından yaş gruplarına göre üçlü bir ayrım yapılmıştır. Söz konusu düzenleme yaşın kusur ehliyeti üzerindeki etkisini on sekiz yaşının tamamlanmasına kadar kabul etmiştir. Bu ayrıma göre yaş sınıflaması şu şekildedir: On İki Yaşını Doldurmamış Çocuklar, On İki Yaşını Bitirmiş On Beş Yaşını Bitirmemiş Çocuklar, On Beş Yaşını Doldurmuş On Sekiz Yaşını Doldurmamış Çocuklar.

TCK’nin 31. maddesinin ikinci fıkrasında ikinci grup olarak oniki yaşını bitirmiş ancak on beş yaşını doldurmamış çocuklar düzenlenmiştir. Bu yaş grubundaki çocukların kusur yeteneğine sahip olup olmadıkları yönünden bir ayrıma gidilmiştir. Buna göre, bu yaş grubuna giren çocukların, anlama ve irade yetenekleri, her somut olayda araştırılmalı ve varılan sonuca göre çocuk hakkında cezaya veya güvenlik tedbirine karar verilmelidir.

Fiili işlediği sırada “yirmi bir yaşını doldurmuş” sağır ve dilsizler bakımından, yaşın ceza sorumluluğu üzerinde bir etkisi kabul edilmemiştir.

Fiili işlediği sırada onbeş yaşını doldurmayan sağır ve dilsizlerin ceza sorumluluğu bulunmamaktadır. Bu kişiler hakkında, ceza kovuşturması yapılamayacak ancak güvenlik tedbirleri uygulanabilecektir.

Fiili işlediği sırada yirmi bir yaşını doldurmuş sağır ve dilsizler bakımından, yaşın ceza sorumluluğu üzerinde bir etkisi kabul edilmemiştir.

Hukuka aykırı fakat bağlayıcı emrin yerine getirilmesinin kişinin kusurluluğunu kaldırabilmesi için şu şartlar bulunmalıdır:

Haksız   tahrikin düzenlendiği 29. Maddeye göre, haksız tahrik şu beş unsurdan oluşmaktadır: