CEZA HUKUKUNA GİRİŞ

kanununun geriye yürümesi

Kanunun derhal uygulanması

Geçmişe yürüme yasağı

Yer bakımından uygulama, milletlerarası ceza hukuku olarak da adlandırılan ceza kanunlarının hangi coğrafi sınırlar içinde işlenen suçlar bakımından uygulanacağına ilişkin esasları belirleyen uygulamadır.

Ceza kanunları fail veya mağdurun vatandaşlığına bakmaksızın o ülkenin siyasi sınırları içinde işlenen suçlara uygulanan sistem, Mülkilik Sistemidir

TCK’de kural olarak fail veya mağdurun vatandaşlığına bakılmaksızın Türkiye’de işlenen suçlarda, Türk adli makamlarınca ve Türk kanunlarına göre yargılanabilmesini ifade eden sistem, mülkilik sistemidir.

Suç failinin taşımış olduğu vatandaşlık dikkate alınarak vatandaşların yabancı ülkelerde işledikleri belirli suçlar bakımından uyruğunda oldukları devletin ceza kanunlarına tabi olmalarına faile göre şahsilik denir.

Suç yabancı tarafından işlenmiş olmalıdır

Uyruğu yabancı olan fail hakkında suç mağdurunun vatandaşı olduğu
ülkenin kanunlarına göre işlem yapılmasını öngören sisteme mağdura göre şahsilik denir.

Devletin varlığına karşı işlenen suçların yurt dışında işlenmesi hâlinde, bu suçların cezalandırılmasına imkân sağlayan sistem, Koruma (Savunma) Sistemidir.

Ceza hukuku normlarının uygulama alanı, zaman bakımından, yer bakımından ve kişi bakımından uygulama olarak gruplandırılmaktadır. Bunların her biri farklı içerikleri ve düzenleme alanları olan konulardır.

Kanunların zaman bakımından uygulanması yönünden GERİYE YÜRÜME, DERHAL UYGULANMA VE İLERİYE YÜRÜME şeklinde üç ilke bulunmaktadır. Bir kanun, yürürlüğe girmesinden önce işlenmiş fiillere veya ortaya çıkmış olaylara uygulanıyorsa kanununun geriye yürümesi; bir kanunun yürürlüğe girdiği andan itibaren ilgili oldukları olaylara uygulanıyorsa kanunun derhal uygulanması; bir kanun yürürlükten kalkmasına rağmen, yürürlükte bulunduğu süre içerisinde meydana gelen olaylara uygulanmaya devam ediyorsa kanunun ileriye yürümesi söz konusu olacaktır. Ancak, kanunların yürürlüğü bakımından temel ilke, kanunların derhal uygulanmasıdır.

Kanunların zaman bakımından uygulanması yönünden GERİYE YÜRÜME, DERHAL UYGULANMA VE İLERİYE YÜRÜME şeklinde üç ilke bulunmaktadır. Bir kanun, yürürlüğe girmesinden önce işlenmiş fiillere veya ortaya çıkmış olaylara uygulanıyorsa kanununun geriye yürümesi; bir kanunun yürürlüğe girdiği andan itibaren ilgili oldukları olaylara uygulanıyorsa kanunun derhal uygulanması; bir kanun yürürlükten kalkmasına rağmen, yürürlükte bulunduğu süre içerisinde meydana gelen olaylara uygulanmaya devam ediyorsa kanunun ileriye yürümesi söz konusu olacaktır. Ancak, kanunların yürürlüğü bakımından temel ilke, kanunların derhal uygulanmasıdır.

TCK’nin zaman bakımından uygulanmasına ilişkin kuralların düzenlendiği Kanun’un 7. maddesinde bu ilkelerin hepsine yer verildiği görülmektedir. Ceza kanunları kural olarak yürürlüğe girdikleri günden itibaren derhal uygulanmaya başlayacaktır. Ayrıca, ceza hukukunda failin mevcut hukuki durumunu ağırlaştıran ceza hukuku kurallarının geçmişe yürümesi mümkün olmadığından, bu durumda da derhal uygulanma ilkesi geçerli olacaktır. Ceza kanunlarının derhal uygulanma ilkesinin istisnasını ise kanunların geçmişe yürümesi ve ileri yürümesi oluşturmaktadır. Birinci istisnaya göre, failin lehine sonuç doğuran ceza hukuku kuralları geçmişe yürüyecektir (geçmişe yürüme). İkinci istisnaya göre ise bazı özel durumlarda kanunlar ileri yürütülebilecektir (ileriye yürüme).

Nitekim zaman bakımından uygulama konusunda TCK, fiilin işlendiği zaman kanununu esas almıştır. Buna göre, işlendiği sırada yürürlükte olan kanuna göre bir fiil hakkında değerlendirmede bulunulacaktır. Bu hükmün diğer bir sonucu da işlendiği zaman suç olmayan bir fiilden dolayı bir kişinin cezalandırılamayacağı, yani ceza kanunlarının geriye yürütülemeyeceğidir.

Ceza kanunlarının zaman yönünden uygulanmasında suçta ve cezada kanunilik ilkesinin en önemli güvencesi geçmişe yürüme yasağıdır. Kanunsuz suç ve ceza olmaz ilkesinin doğrudan sonucu olan bu geçmişe yürüme yasağı, TCK’nin 7. maddesinin birinci fıkrasının ilk cümlesinde, “işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanuna göre suç sayılmayan bir fiilden dolayı kimseye ceza verilemez ve güvenlik tedbiri uygulanamaz.” şeklinde açıkça düzenlenmiştir. Geçmişe yürüme yasağı, suç teşkil eden fiilin işlenmesinden sonra yapılan kanun değişikliklerinin failin durumunu kötüleştirmesi hâlinde uygulanmamasını ifade etmektedir. Buna göre, işlendiği zaman cezalandırılmayan bir fiil daha sonra çıkarılan bir kanunla geçmişe etkili şekilde cezalandırılamayacaktır. Dolayısıyla bir fiil işlendiği zaman yürürlükte olan kanuna göre suç teşkil ediyorsa bu kanun fail hakkında uygulanabilecek, buna karşılık bir fiil işlendikten sonra bu fiili suç hâline getiren kanun, geçmişe etkili olarak, yani geçmişe yürütülerek bu fiili suç hâline getirmeyecektir. Aynı şekilde işlendiği zaman suç olan bir fiil, daha sonra çıkarılan bir kanun geçmişe yürütülerek daha ağır bir cezayla cezalandırılamayacaktır. Bu nedenle suç ihdas eden veya failin durumunu ağırlaştıran ceza kanunları ancak yürürlüğe girdiği tarihten sonra işlenen fiiller bakımından uygulanabilecektir. Böylece kişi özgürlüklerine keyfi müdahale edilmesi sonucunu doğuracak şekilde, fiilin işlendiği sırada öngörülebilir olmayan bir durumdan aleyhe bir sonuç çıkarılamayacağı açıkça teminat altına alınarak bireye güvence verilmektedir.

İnfaz hukuku alanında olduğu gibi, muhakeme hukukuna ilişkin kanunların zaman bakımından uygulanması konusunda derhal uygulanma ilkesi geçerlidir. Diğer bir ifadeyle, muhakeme hukukuna ilişkin yasal bir düzenleme yürürlüğe girdiğinde, yürütülmekte olan soruşturma ve kovuşturmalar bakımından yeni kanunun sanığın lehine mi yoksa aleyhine mi olduğuna bakılmaksızın derhal uygulanması gerekecektir.

FAİLİN LEHİNE OLAN KANUNUN GERİYE YÜRÜMESİ VE LEHE KANUNUN BELİRLENMESİ

TCK’nin 7. maddesinin birinci fıkrasının ikinci ve üçüncü cümlelerinde “İşlendikten sonra yürürlüğe giren kanuna göre suç sayılmayan bir fiilden dolayı da kimse cezalandırılamaz ve hakkında güvenlik tedbiri uygulanamaz. Böyle bir ceza veya güvenlik tedbirine hükmolunmuşsa infazı ve kanuni neticeleri kendiliğinden kalkar” ve 7. maddenin ikinci fıkrasında “Suçun işlendiği zaman yürürlükte bulunan kanun ile sonradan yürürlüğe giren kanunların hükümleri farklı ise failin lehine olan kanun uygulanır ve infaz olunur” şeklindeki hükümlerle lehteki kanunun geçmişe yürüyeceği açıkça düzenlenmiştir. Anayasa’nın 38. maddesinin ikinci fıkrasında “suç ve ceza zamanaşımı ile ceza mahkumiyetinin sonuçları konusunda” da kanunilik ilkesinin uygulanacağı belirtilerek, zamanaşımı da ceza hukukunun lehe kanun uygulaması kapsamına alınmıştır.

Failin aleyhine sonuç doğuracak ceza kanunlarındaki değişiklikler bakımından geçmişe yürümezlik kuralı mutlak olarak uygulanırken, cezayı hafifleten veya tümüyle kaldıran kanun değişiklikleri henüz yargılanmaya başlanmamış suçlar ile hükmü kesinleşmemiş mahkumiyetler veya infaz edilmekte olan hükümler hakkında uygulanmak suretiyle geçmişe yürütülecektir. Buna göre, işlendiği zamanın kanununa göre suç oluşturan bir fiil, daha sonra yürürlüğe giren bir kanunla suç olmaktan çıkartılmışsa bu fiilden dolayı fail hakkında ceza ve güvenlik tedbirine hükmedilemeyecektir. Yeni kanunun fiilin işlendiği sırada objektif bir bakış açısıyla fail tarafından öngörülemeyen tamamen farklı bir davranışı cezalandırması durumunda da, fiilin suç olmaktan çıktığı kabul edilecektir. Fiili suç olmaktan çıkartan yeni kanun, eski kanuna göre verilen hüküm kesinleştikten sonra yürürlüğe girmiş olsa da yeni kanun kesin hükme etki edecek, fail hakkında verilen cezanın infazı ve kanuni neticeleri kendiliğinden kalkacaktır.