Tipikliğin Manevi (Subjektif) Unsurları

Ceza hukuku fail değil, fiil ceza hukuku olduğundan, suçun manevi unsuru belirlenirken fail değil, fiil esas alınmalıdır. Bu nedenle manevi unsur belirlenirken, failin hayatı, yaşam tarzı ve geçmişi değerlendirilemeyecek sadece somut olaydaki psikolojik durumu dikkate alınacaktır.

Tipikliğin manevi unsuru kast ve taksir olarak iki şekilde ortaya çıkmaktadır. Diğer bir ifadeyle, suç teşkil eden fiilin bilerek ve istenerek (kast) veya dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık nedeniyle (taksir) işlenmesi gerekmektedir.

Kast, tipiklikte yer alan maddi (objektif) unsurların fail tarafından bilinmesi ve istenmesidir. TCK’nin 21. maddesinde kast, suçun kanuni tanımındaki unsurların bilerek ve istenerek gerçekleştirilmesi olarak tanımlanmıştır. Bu tanıma göre kast, bilme ve isteme şeklinde iki unsurdan oluşmaktadır.

Failin işlediği suçun maddi unsurlarına ilişkin bilgisinin derecesine göre kast, doğrudan kast ve dolaylı kast olarak ikiye ayrılmaktadır. Fail, suçun maddi unsurlarının tamamını düşünmüş ve öngörmüşse ve ayrıca bu unsurlar hakkındaki bilgisi tam ve kesinse doğrudan kastla hareket etmektedir. Failin suçun kanuni tanımındaki objektif unsurların gerçekleşebileceğini ciddi biçimde öngörmesine rağmen, fiili işlemek suretiyle tipikliğin gerçekleşmesini kabullenmesi, fiili işlemekten kaçınmaması ve olursa olsun demesi durumunda olası kast söz konusu olacaktır. 

Öldürmek istediği kişinin yanında oturan kişinin de muhtemelen öleceği veya yaralanacağını öngörerek ve bu sonucu kabullenerek tabancayla ateş etmeye devam eden fail, bu öldürme veya yaralama neticesinden olası kastla sorumlu olacaktır.

Uçaktaki bir kişiyi öldürmek amacıyla uçağa bomba yerleştiren kişi, bombanın patlaması sonucunda uçaktaki diğer kişilerin ölümünden doğrudan kastla sorumludur.

Taksirden dolayı bir kişinin sorumluluğu için kanunda açıkça buna ilişkin bir düzenleme olması gerektiğinden, taksir sorumluluğu istisnai bir sorumluluktur.

Otobüsle seyahat eden bir kişi inerken dikkatsizliği nedeniyle başka bir yolcunun valizini alması durumunda, hırsızlık suçu oluşmaz. Çünkü hırsızlık suçu kanunda taksirle işlenebilen bir suç tipi olarak düzenlenmemiştir.

Kişinin istememekle beraber kendisinden beklenen ve göstermek zorunda olduğu özeni göstermemek suretiyle suç tipinde belirtilen neticenin gerçekleşmesi taksir olarak ifade edilmektedir.

Unsurları itibarıyla taksir, objektif dikkat ve özen yükümlülüğünün ihlal edilmesi suretiyle işlenebileceği kanunda açıkça düzenlenen bir fiilin, objektif olarak öngörülme imkânı olan bir neticeye neden olması şeklinde ifade edilebilir.

TCK’nin 22. maddesinin ikinci fıkrasında bilinçsiz taksir, dikkat ve özen yükümlülüğüne aykırılık dolayısıyla, bir davranışın suçun kanuni tanımında belirtilen neticesi öngörülmeyerek gerçekleştirilmesi olarak tanımlanmıştır.

TCK’nin 22. maddesinin üçüncü fıkrasında bilinçli taksir, kişinin öngördüğü neticeyi istememesine karşın, neticenin meydana gelmesi olarak tanımlanmıştır.

Bilinçli taksiri, bilinçsiz taksirden ayıran en önemli özellik, her iki durumda da istenmeyen neticenin fail tarafından öngörülüp öngörülemediğidir.

Olası kast ile bilinçli taksirin ortak noktası olan öngörme iki kavramın birbirinden ayrılmasını zorlaştırmasına rağmen, tipikliğin veya neticenin kabullenilip kabullenilmemesi, iki kavramı birbirinden ayırmaktadır.

Elindeki dolu silahı arkadaşına doğrultup şaka yaparken tetiğin düşmesi ve silahın ateş alması sonucunda ölen kişi bakımından fail, öngörmesine rağmen bu sonucun gerçekleşmeyeceğine güvenerek hareket ettiğinden bilinçli taksirle kasten öldürme suçundan sorumlu olmalıdır.

Birden fazla kişi tarafından taksirle işlenen suçlarda, herkes kendi kusurundan yönünden sorumlu olacak ve her failin cezası kendi kusuruna göre ayrı ayrı belirlenecektir.

Taksirli hareket sonucu neden olunan netice, münhasıran failin kişisel ve ailevi durumu bakımından, artık bir cezanın hükmedilmesini gereksiz kılacak derecede mağdur olmasına yol açmışsa ceza verilmeyecektir. Bilinçli taksir halinde ise verilecek ceza yarıdan altıda bire kadar indirilebilecektir.

Belli bir suçun işlenmesi amacıyla işlenen fiilin, kastedilen neticeden daha ağır veya başka bir neticeye neden olması netice sebebiyle ağırlaşmış suç olarak tanımlanmaktadır.

Bir fiilin, kastedilenden daha ağır veya başka bir neticenin oluşumuna neden olması halinde, kişinin bundan sorumlu tutulabilmesi için bu netice bakımından en azından taksirle hareket etmesi gerekmektedir.

Neticesi sebebiyle ağırlaşmış suçlarda fail gerçekleşen daha ağır veya başka netice bakımından kasten hareket etmemiş olsa da temel suç tipinin daha ağır veya başka bir neticeye yol açma riskini bünyesinde taşımasından dolayı, failin cezası temel suç tipine göre daha ağır belirlenmektedir.