CEZA HUKUKU

TCK’nın 45. maddesine göre suç karşılığında uygulanan yaptırım olarak cezalar, hapis ve adli para cezalarıdır. Hükümlünün ceza infaz kurumuna kapatılarak özgürlüğünün kısıtlanması şeklinde uygulanan cezaya hapis cezası denilmektedir. Hapis cezası, süresi ve infaz şartları göz önünde bulundurularak süresiz (müebbet) ve süreli hapis cezası olmak üzere ikiye ayrılır. Hükümlünün hayatı boyunca devam eden müebbet hapis cezası da infaz rejimindeki farklılık nedeniyle ağırlaştırılmış müebbet ve müebbet hapis olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Süreli hapis cezası, kanunda aksi belirtilmeyen hâllerde bir aydan az yirmi yıldan fazla olamaz (m. 49/1).

Süreli hapis cezası da kısa süreli ve uzun süreli hapis cezası olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Buna göre hükmedilen bir yıl veya daha az süreli hapis cezası kısa süreli hapis cezasıdır (m. 49/2). Buna karşılık hükmedilen bir yıldan fazla süreli hapis cezaları uzun sürelidir. Bu sürelerin belirlenmesinde suç karşılığı kanunda öngörülen soyut ceza miktarı değil, yapılan yargılama sonunda hükmedilen sonuç ceza miktarı esas alınır.

Adlî para cezası, beş günden az ve kanunda aksine hüküm bulunmayan hallerde yediyüzotuz günden fazla olmamak üzere belirlenen tam gün sayısının, bir gün karşılığı olarak takdir edilen miktar ile çarpılması suretiyle hesaplanan meblağın hükümlü tarafından Devlet Hazinesine ödenmesinden ibarettir (TCK m. 52/1).

Günümüzde hapis cezasının infazının suçlunun yeniden sosyalleşmesini sağlama amacını gerçekleştirmede yetersiz olduğu konusunda neredeyse fikir birliği vardır. Özellikle hapis cezasının insan haysiyetine uygun olmayan infaz kurumlarında ve şartlarda yerine getirilmesinin bu amaca ulaşmayı mümkün kılmadığı kabul edilmektedir. Bu nedenle modern ceza hukukunda suç işleyen kişilerin bir ceza mahkûmiyetine uğramasını önlemeye yönelik kurumlara yer verildiği gibi, mahkûm olunan hapis cezasının infaz kurumunda çektirilmesini önleyici müesseselere de yer verilmektedir. Türk ceza hukukunda da bu kurumların yer aldığını görüyoruz. İlk olarak bazı hafif suçlardan kaynaklanan uyuşmazlıkların mahkeme önüne gelmeden çözülmesini öngören düzenlemelere yer verilmiştir. Bunlardan birisi önödemedir. Cezai uyuşmazlığın mahkeme önüne gelmeden çözülmesini öngören diğer bir kurum uzlaşmadır. Hafif suçlardan dolayı dava açılmasını önleyen diğer bir kurum kamu davasının açılmasının ertelenmesidir. Hukuk sistemimizde suç işleyen kişi hakkında bir ceza mahkûmiyetinin verilmesine engel olan diğer bir müessese de hükmün açıklanmasının geri bırakılmasıdır. Belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma ise bir güvenlik tedbiridir.

TCK’da yaptırımlar “Cezalar” ve “Güvenlik tedbirleri” olmak üzere iki bölüm hâlinde düzenlenmiştir. “Güvenlik tedbiri” başlıklı bölümde şu tedbirlere yer verilmiştir: 1. Belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma (m. 53), 2. Eşya müsaderesi (m. 54), 3. Kazanç müsaderesi (m. 55), 4. Çocuklara özgü güvenlik tedbirleri (m. 56), 5. Akıl hastalarına özgü güvenlik tedbirleri (m. 57), 6. Mükerrirlere ve diğer özel tehlikeli suçlara özgü güvenlik tedbirleri (m. 58, İnfaz K., m. 108), 7. Sınır dışı edilme (m. 59), 8. Tüzel kişilere özgü güvenlik tedbirleri (m. 60).

Suçta tekerrür ve özel tehlikeli suçlular TCK’nın 58. Maddesinde düzenlenmiştir. Bu hükme göre  (1) Önceden işlenen suçtan dolayı verilen hüküm kesinleştikten sonra yeni bir suçun işlenmesi halinde, tekerrür hükümleri uygulanır. Bunun için cezanın infaz edilmiş olması gerekmez.  (2) Tekerrür hükümleri, önceden işlenen suçtan dolayı;  a) Beş yıldan fazla süreyle hapis cezasına mahkûmiyet halinde, bu cezanın infaz edildiği tarihten itibaren beş yıl,  b) Beş yıl veya daha az süreli hapis ya da adlî para cezasına mahkûmiyet halinde, bu cezanın infaz edildiği tarihten itibaren üç yıl,  Geçtikten sonra işlenen suçlar dolayısıyla uygulanmaz. (3) Tekerrür halinde, sonraki suça ilişkin kanun maddesinde seçimlik olarak hapis cezası ile adlî para cezası öngörülmüşse, hapis cezasına hükmolunur.  (4) Kasıtlı suçlarla taksirli suçlar ve sırf askerî suçlarla diğer suçlar arasında tekerrür hükümleri uygulanmaz. Kasten öldürme, kasten yaralama, yağma, dolandırıcılık, uyuşturucu veya uyarıcı madde imal ve ticareti ile parada veya kıymetli damgada sahtecilik suçları hariç olmak üzere; yabancı ülke mahkemelerinden verilen hükümler tekerrüre esas olmaz.  (5) Fiili işlediği sırada onsekiz yaşını doldurmamış olan kişilerin işlediği suçlar dolayısıyla tekerrür hükümleri uygulanmaz.  (6) Tekerrür halinde hükmolunan ceza, mükerrirlere özgü infaz rejimine göre çektirilir. Ayrıca, mükerrir hakkında cezanın infazından sonra denetimli serbestlik tedbiri uygulanır.  (7) Mahkûmiyet kararında, hükümlü hakkında mükerrirlere özgü infaz rejiminin ve cezanın infazından sonra denetimli serbestlik tedbirinin uygulanacağı belirtilir.  (8) Mükerrirlerin mahkûm olduğu cezanın infazı ile denetimli serbestlik tedbirinin uygulanması, kanunda gösterilen şekilde yapılır.  (9) Mükerrirlere özgü infaz rejiminin ve cezanın infazından sonra denetimli serbestlik tedbirinin, itiyadi suçlu, suçu meslek edinen kişi veya örgüt mensubu suçlu hakkında da uygulanmasına hükmedilir.

Soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı suçlarda, şikâyet hakkına sahip olan mağdur veya suçtan zarar gören kişinin, bu hakkını usulüne uygun şekilde kullandıktan sonra şikâyetinin geçersiz sayılmasına yönelik olarak yaptığı irade açıklamasına şikâyetten vazgeçme denir.

Türkiye’de işlenen suçlara hangi kanunun uygulanacağı, bir suçun ne zaman Türkiye’de işlenmiş sayılacağı ve Türkiye’de işlenen bir suçtan dolayı başka ülkelerde yargılama yapılmasına nasıl bir sonuç bağlanacağına ilişkin hususlar, TCK’nın 8. ve 9. maddelerinde düzenlenmiştir. TCK’nın 8. maddesinin birinci fıkrasında, “Türkiye’de işlenen suçlar hakkında Türk kanunları uygulanır.” denilmek suretiyle, yer bakımından uygulanma konusunda temel prensibe yer verilmiştir. Buna göre, kim tarafından ve kime karşı işlenmiş olursa olsun, Türkiye’de işlenen suçlara Türk kanunları uygulanacaktır. Failin ve mağdurun vatandaşlığına bakılmaksızın, ülkesinde suç işlenen devletin ceza kanununun uygulanmasını ifade eden bu ilkeye mülkilik (veya ülkesellik) prensibi denilmektedir. TCK’da da, yukarıda anılan hükümle, mülkilik prensibine yer verilmiştir. Mülkilik prensibine göre, bir suç hakkında Türk kanunlarının uygulanabilmesi için, o suçun Türkiye’de işlenmiş olması gerekmektedir. Bir suçun ne zaman Türkiye’de işlenmiş sayılacağı da TCK’da belirlenmiştir. Buna göre, “Fiilin kısmen veya tamamen Türkiye’de işlenmesi veya neticenin Türkiye’de gerçekleşmesi hâlinde suç, Türkiye’de işlenmiş sayılır.” (m. 8, f. 1)

Devletin, yabancı bir ülkede, kim tarafından işlendiğine bakılmaksızın, kendi varlığına, yüksek çıkarlarına karşı bir suç işlenmesi hâlinde bu suçları cezalandırmasına imkân tanıyan ilkeye koruma ilkesi denilmektedir.

TCK’nın 45. maddesine göre suç karşılığında uygulanan yaptırım olarak cezalar, hapis ve
adli para cezalarıdır. Bunlardan hapis cezası kişinin özgürlüğüne, adli para cezası ise mal
varlığı değerlerine yöneliktir.

Ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası hukuk sistemimize ölüm cezasının kaldırılması üzerine ve onun yerine geçmek üzere kabul edilmiştir.