CEZA HUKUKU

Kişinin, işlemeyi kastettiği bir suçu elverişli hareketlerle doğrudan doğruya icraya başlayıp da elinde olmayan nedenlerle tamamlayamamasına teşebbüs denilmektedir.

Teşebbüsün şartları şunlardır: a- Kasten işlenen bir suçun ve bu suçu işlemeye yönelik kastın varlığı b- İcra hareketi niteliğindeki fiillerin gerçekleştirilmesi, c- Suçun icrasına yönelik elverişli hareketlerin gerçekleştirilmiş olması ve d- İcra hareketlerinin failin elinde olmayan nedenlerle tamamlanamaması veya fail tarafından icra hareketleri tamamlanmış olmasına rağmen neticenin gerçekleştirilememesi.

Teşebbüsten bahsedilebilmesi için kastedilen suçun icrasına elverişli hareketlerle doğrudan doğruya başlanması gerekmektedir. Elverişlilik sadece kullanılan araç bakımından değil, suçun konusu da dâhil olmak üzere bütün fiil yönünden bulunmalıdır. Ancak işlenen fiilin suç tipi bakımdan elverişli olmasıyla, suçun konusunun yokluğu durumunu birbirinden ayırmak gerekir. Suçun konusu bakımından elverişsizlik değil, yokluk söz konusu olabilir. Suçun konusunun yokluğu hâlinde işlenemez suçtan bahsedilir.

Teşebbüs için, icra hareketlerinin tamamlanamaması veya icra hareketleri tamamlanmasına rağmen neticenin gerçekleştirilememesi elde olmayan nedenlerden kaynaklanmalıdır. Buna göre, icra hareketlerinin tamamlanmaması veya neticenin gerçekleşmemesi failin elinde olan nedenlerden (suçun icrasından gönüllü vazgeçmesinden) kaynaklanmışsa teşebbüsten söz edilemez. Gönüllü vazgeçme olarak nitelendirilen bu durum TCK’nın 36. maddesinde “Fail, suçun icra hareketlerinden gönüllü vazgeçer veya kendi çabalarıyla suçun tamamlanmasını veya neticenin gerçekleşmesini önlerse, teşebbüsten dolayı cezalandırılmaz” şeklinde düzenlenmiştir.

Suçun tamamlanmasından sonra failin gönüllü olarak yol açtığı zararı veya sebebiyet verdiği neticeyi gidermeye yönelik olarak gerçekleştirdiği davranışlara etkin pişmanlık denir. Etkin pişmanlık, gönüllü vazgeçmenin tamamlanmış suçlardaki görünüm şekli olarak ni­telendirilebilir. Kanun koyucu sadece tamamlanmamış suçlar için gönüllü vazgeçmeye ceza sorumluluğunu kaldıran bir sonuç bağlamıştır. Dolayısıyla kural olarak etkin pişmanlığın ceza sorumluluğu üzerinde etkisi yoktur. Başka bir anlatımla etkin pişmanlık genel hükümler arasında ceza sorumluluğunu etkileyen bir hâl olarak düzenlenmemiştir. Bununla birlikte Ceza Kanununun özel hükümler kısmında bazı suç tipleri bakımından etkin pişmanlığa ilişkin düzenlemelere yer verilmiştir (m. 93, 110, 168, 184/5, 192, 201, 221, 248, 254, 269, 274, 281/3, 282/5, 289/2, 293, 297/4, 316/2).

Suçlar, fail esas alınarak, tek failli suçlar ve çok failli suçlar şeklinde ikili bir ayrıma tabi tutulmaktadır. Kanuni tanımına göre bir suçun oluşumu bakımından failin sayısına önem verilmemişse, yani bu suç tek kişi tarafından işlenebiliyorsa tek failli bir suç söz konusudur. Buna karşılık, bir suç, kanuni tanımı gereği, işlenebilmesi bakımından zorunlu olarak birden fazla kişinin iştirakini gerektirebilir. Zorunlu iştirakin söz konusu olduğu bu gibi hâllerde, suçun işlenişine birden fazla kişinin fail olarak katılımı aranmışsa çok failli suçtan söz edilir. Örneğin suç işlemek amacıyla örgüt kurma (m. 220) ve rüşvet suçu (m. 252) çok failli suçlardandır.

Bir suçun, bir başkasını araç olarak kullanmak suretiyle işlendiği hâllerde dolaylı faillikten söz edilir (m. 37/2). Suç tipini bu şekilde gerçekleştirenler, bir başkasını buna sevk ettiği, suç tipi bakımından zorunlu olan hareketler onun planı çerçevesinde gerçekleştirildiği için sorumludurlar. Dolaylı faillikte arkadaki kişi aracının iradesi üzerinde hâkim bir pozisyona sahiptir. Bu kişi aracı olarak kullanılan kişinin iradesine hâkim olarak bir suçun işleniş sürecini elinde tutmakta, onun davranışlarını yönlendirmektedir. Dolaylı fail, araç durumundaki kişinin iradesi üzerindeki hâkimiyetini, bu kişideki bildiği veya sebebiyet verdiği bir noksandan veya durumdan faydalanarak kurmaktadır. Bu noksan, aracının, hataya düş(ürül)mesinden veya cebir veya tehditle irade yeteneğinin ortadan kaldırılmasından veya kusur yeteneğinin bulunmamasından kaynaklanabilir. Arka plandaki kişi, aracı durumundaki kişinin içinde bulunduğu bu geçici veya devamlı noksandan yararlanarak onun davranışlarını yönlendirir, iradesi üzerinde hâkimiyet kurar. Arka plandaki şahsın, aracının iradesi üzerinde kurduğu hâkimiyet yoluyla davranışlarını yönlendirebiliyor olması, bir başkasının (aracının) davranışının ona isnat edilebilmesinin hukuki zeminini oluşturur.

İlk şeriklik statüsünü oluşturan azmettirme, belli bir suçu işleme hususunda henüz bir fikri olmayan bir kişinin başkası tarafından bu suçu işlemeye karar verdirilmesini ifade etmektedir. Azmettirmede bir başkasının fiiline katılmadan suçun işlenmesinde manevi müsebbiplik söz konusudur. Bu sebebiyet verme aynı zamanda azmettirmenin haksızlığına vücut vermektedir.

Ceza hukukunda, kanunda düzenlenmiş olmamakla birlikte, suçların görünüşte içtima ettikleri çeşitli hâllerin varlığından da söz edilmektedir. Görünüşte içtima hâlinde suçların çokluğu sadece görünüşte olup, gerçekte ortada fiile uygulanacak tek norm bulunmaktadır. Örneğin 42. maddede düzenlenen bileşik suç hâlinde tüketen-tüketilen norm ilişkisi vardır. Buna göre, biri diğerinin unsurunu veya nitelikli hâlini oluşturması sebebiyle tek fiil sayılan suça bileşik suç denir. Bu gibi hâllerde suçların içtimaı hükümleri uygulanmaz.

Fikri içtima, bir (aynı) fiille birden fazla suçun işlenmesini ifade etmektedir. Buna göre, fikri içtimaın iki şartı bulunmaktadır: fiilin tek olması ve tek fiille birden çok suçun işlenmesi. Burada işlenen birden çok suç farklı suçlar olabileceği gibi, aynı suç da olabilir. Suçların farklı olması hâlinde farklı neviden, aynı olması hâlinde ise aynı neviden fikri içtima vardır. Örneğin failin bir kişinin camını kırmak için atmış olduğu taşla aynı zamanda odada bulunan bir kişinin yaralanmasına da sebebiyet verdiği hâllerde farklı neviden fikri içtima (mala zarar verme ve kasten veya taksirle yaralama suçları); buna karşılık silahla yapılan tek atışla iki kişinin yaralanmasına veya ölümüne sebebiyet verildiği hâllerde ise aynı neviden fikri içtima söz konusudur.

-Kasten işlenen bir suçun ve bu suçu işlemeye yönelik kastın varlığı

-İcra hareketi niteliğindeki fiillerin gerçekleştirilmesi

-Suçun icrasına yönelik elverişli hareketlerin gerçekleştirilmiş olması

-İcra hareketlerinin failin elinde olmayan nedenlerle tamamlanamaması veya fail tarafından icra hareketleri tamamlanmış olmasına rağmen neticenin gerçekleştirilememesi teşebbüsün şartlarındandır. Doğru cevap C'dir.

E seçeneği yanlıştır çünkü "Neticeye unsur olarak yer veren suçlarda, fail hem icra hareketi safhasında, hem de icra hareketlerinin tamamlanmasından sonraki aşamada vazgeçebilir." Doğru cevap E'dir.

Kanunen ve nitelikleri gereği tek kişi tarafından işlenebilen bir suçun, birden fazla
kişinin değişik şekillerdeki katılımıyla işlenmesine veya bir kişinin çok failli bir suçun icrasına fail sayılmayı gerektirmeyecek nitelikteki davranışlarla katılmasına suça iştirak denir. Doğru cevap C'dir.

Verilen ilk iki madde müşterek failliğe ilişkin doğru bilgilerdir. Son maddedeki bilgi şu şekilde düzeltilmelidir: Suçun işlenişine olan fonksiyonel katkıların hem zaman olması şart değildir. Doğru cevap B'dir.

Birlikte suç işleme kararıyla böyle bir fiili işlemiş oldukları için müşterek faillik söz konusudur. Doğru cevap A'dır.

Kanuni tanıma uygun olan haksızlığı davranışlarıyla tek başına bizzat gerçekleştiren kişi doğrudan faildir. Diğer bir deyişle, suçun objektif ve sübjektif tüm unsurlarını tek başına gerçekleştiren kişi müstakil (doğrudan) faildir. Doğru cevap E'dir.

Fikri içtimaın en önemli şartını, fiilin tekliği oluşturmaktadır. Fikri içtimaın diğer şartını, tek fiille birden fazla suçun oluşumuna sebebiyet verilmesi
oluşturmaktadır. Aynı suçun birden fazla işlenmesi zincirleme suçun şartlarındandır. Doğru cevap C'dir.

Ceza hukukunda, “kaç tane fiil varsa o kadar suç, kaç tane suç varsa o kadar ceza vardır” kuralı geçerlidir. Buna göre, işlenen her bir suçtan dolayı ayrı ayrı cezaya hükmedilecek ve verilen her bir ceza bağımsızlığını koruyacaktır. Buna gerçek içtima denilmektedir. Doğru cevap D'dir.

TCK, iştirakte şeriklik statüsü olarak azmettirme ve yardım etmeye yer vermiştir. Doğru cevap A'dır.

Bir suçun işlenişine yardım niteliğindeki fiillerle katılan kişilere yardım eden denilmektedir. Doğru cevap B'dir.