CEZA HUKUKU

Bir kişi gerek kendisinin gerekse başkasının herhangi bir hakkına yönelik olarak gerçekleştirilen saldırılara karşı meşru savunmada bulunabilir. Meşru savunma kişilere ait bütün haklara yönelik saldırılar bakımından söz konusu olabilir

Suçun hukuka aykırılık unsurunu ortadan kaldıran ve dolayısıyla fiili tüm hukuk düzeni bakımından hukuka uygun hâle getiren nedenlere hukuka uygunluk nedenleri denir.

Türk Ceza Kanunu’nun “genel hükümler”e ilişkin birinci kitabının “ceza sorumluluğu”nu düzenleyen ikinci kısmının “ceza sorumluluğunu azaltan ve kaldıran nedenler” başlıklı ikinci bölümünde kusurluluğu etkileyen haller ile birlikte hukuka uygunluk nedenleri de düzenlenmiştir. Kanun’un bu bölümünde hukuka uygunluk nedenleri olarak görevin ifası (m. 24, f. 1), meşru savunma (m. 25, f. 1), hakkın kullanılması (m. 26, f. 1) ve ilgilinin rızasına (m. 26, f. 2) yer verilmiştir.

Ceza muhakemesi sürecinde “usulüne uygun olarak çağrılıp da mazeretini bildirmeksizin gelmeyen tanık zorla getirilir…” (CMK m. 44, f. 1). Yine kolluk görevlileri, belli koşulların varlığı hâlinde, şüpheli veya sanığı da zorla getirme yetkisine sahiptir (CMK m. 146, 176). Bu bakımdan, davet edilen kişinin bu çağrıya uymaması nedeniyle mahkemece zorla getirilmesine karar verilmesi veya Cumhuriyet savcısı tarafından zorla getirilmesinin emredilmesi hâlinde (CMK m. 43, 44, 146, 176); bu kişiye karşı, kararı veren mahkeme veya emri veren Cumhuriyet savcısı nezdinde hazır bulundurulmasını sağlamak amacıyla ve gelmemek yönündeki direncini kıracak ölçüde zor kullanılabilir. Kolluk görevlileri bakımından bu durumda görevin yerine getirilmesi hukuka uygunluk nedeni söz konusudur.

Bir saldırı ile karşılaşan kişinin, bu saldırıyı uzaklaştırmak amacıyla bir tepkide bulunması hukuk düzeni tarafından meşru görülmektedir. Zira bu hâlde, karşılaşılan saldırı hukuk düzeninin korumak istediği bir hakkı ihlal etmeye yönelmekte ve böyle bir saldırıyı uzaklaştırmak amacıyla hareket eden kişinin fiili ise hukukun amacıyla örtüşmektedir. Meşru savunma, bir kimsenin kendisini veya başkasını hedef alan bir saldırı karşısında, savunma amacına yönelik olarak ve bu saldırıyı defedecek ölçüde kuvvet kullanmasını ifade eder. Meşru savunma hâlinde, hâlen mevcut bir saldırıyı defetmek amacıyla işlenen fiil, dış görünüşü itibarıyla tipik bir haksızlığı oluşturmaktadır. Ancak bu fiil, gerçekleşmekte olan bir saldırıyı uzaklaştırmak ve başka bir şekilde korunamayacak bir hakkı korumak amacıyla işlendiğinden hukuka aykırı değildir.

Meşru savunma TCK’nin 25. maddesinin birinci fıkrasında düzenlenmiştir. Buna göre, “Gerek kendisine ve gerek başkasına ait bir hakka yönelmiş, gerçekleşen, gerçekleşmesi veya tekrarı muhakkak olan haksız bir saldırıyı o anda hal ve koşullara göre saldırı ile orantılı biçimde defetmek zorunluluğu ile işlenen fiillerden dolayı faile ceza verilmez.” Bu düzenlemeden hareketle meşru savunmanın şartlarını, saldırıyla ilgili şartlar ve savunmayla ilgili şartlar şeklinde ikili bir ayrım çerçevesinde ele almak mümkündür. Saldırıya ilişkin şartlar: 1) Bir saldırının varlığı 2) Mevcut, gerçekleşmesi veya tekrarı muhakkak bir saldırının varlığı 3) Saldırı savunmada bulunan kişinin bizzat kendisine veya üçüncü bir kişinin herhangi bir hakkına yönelik olmalıdır Savunmaya ilişkin şartlar: 1) Savunmanın gerekli olması 2) Saldırı ile savunma arasında orantının bulunması

Hakkın kullanılması hukuka uygunluk sebebinin ceza kanunu ile düzenlenen şartları şu şekildedir: - Kişi tarafından doğrudan doğruya kullanılabilen sübjektif bir hakkın bulunması: Sübjektif hak, hukuken korunan ve bu korumadan yararlanmanın sahibinin iradesine bırakıldığı hakkı ifade eder. Kişi, bu hakkını herhangi bir makamın ya da merciin aracılığına gerek kalmaksızın doğrudan doğruya kullanabilirler. Şayet, bir hakkın kullanılması, başka bir merciden alınacak bir karar veya izinle mümkünse bu hukuka uygunluk sebebi söz konusu olmaz. - Kişinin hakkını tanınma sebebinin sınırları içinde kullanılması: Kişi, kendisine tanının hakkın sınırlarını aşmamalıdır. Aksi hâlde, hakkın sınırlarının aşılması veya kötüye kullanılması hâlinde artık bir hukuka uygunluk sebebinin varlığından bahsedilemez. - Hakkın kullanılması ile işlenen ve tipe uygun olan fiil arasında nedensellik bağının bulunması: Kişiye hukuk düzeni tarafından tanınan hakkın kullanılması ile tipe uygun fiil arasında bir ilişkinin varlığı gerekir.

İlgilinin rızası, TCK’nin 26. maddesinin ikinci fıkrasında “Kişinin üzerinde mutlak surette tasarruf edebileceği bir hakkına ilişkin olmak üzere, açıkladığı rıza çerçevesinde işlenen fiilden dolayı kimseye ceza verilmez.” şeklinde düzenlenmiştir. Buna göre, şartlarının varlığı hâlinde ilgilinin rızası çerçevesinde işlenen fiil hukuka aykırı olmayacağı için suç teşkil etmeyecektir. Kanun’daki düzenlemeyi dikkate alarak ilgilinin rızasının geçerlilik şartlarını aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür: I. Kişinin üzerinde mutlak surette tasarrufta bulunabileceği bir hakkın varlığı II. Kişi rızaya ehil olmalıdır III. Rızanın Açıklanması

Hukuka uygunluk nedenleri, kural olarak bütün suçlar için geçerlidir. Bir başka deyişle kanunun genel hükümler kısmında düzenlenen hukuka uygunluk nedenleri niteliği elverişli olan her fiil bakımından uygulanma imkânına sahiptir. Ancak TCK’nin özel hükümler kısmında bazı suçlarla ilgili olarak özel hukuka uygunluk nedenlerine yer verilmiştir. Örneğin, hakaret suçu bakımından isnadın ispatı (m. 127) ve iddia ve savunma dokunulmazlığı (m. 128) hakkı birer hukuka uygunluk nedenidir. Ancak bu tür hukuka uygunluk nedenleri sadece ilgili suç tipi bakımından uygulanabilir.

İlgilinin rızası, TCK’nin 26. maddesinin ikinci fıkrasında “Kişinin üzerinde mutlak surette tasarruf edebileceği bir hakkına ilişkin olmak üzere, açıkladığı rıza çerçevesinde işlenen fiilden dolayı kimseye ceza verilmez.” şeklinde düzenlenmiştir. Buna göre, şartlarının varlığı hâlinde ilgilinin rızası çerçevesinde işlenen fiil hukuka aykırı olmayacağı için suç teşkil etmeyecektir. Kanun’daki düzenlemeyi dikkate alarak ilgilinin rızasının geçerlilik şartlarını aşağıdaki şekilde sıralamak mümkündür: I. Kişinin üzerinde mutlak surette tasarrufta bulunabileceği bir hakkın varlığı II. Kişi rızaya ehil olmalıdır III. Rızanın Açıklanması Buna göre A, B’ye ihtiyacı olduğu takdirde kendi bahçesinden meyve ve sebze alabileceğini söyler. B, bu beyan üzerine zaman zaman A’nın bahçesinden meyve toplar. B’nın yararlandığı hukuka uygunluk nedeni ilgilinin rızasıdır.

Meşru savunma TCK’nin 25. maddesinin birinci fıkrasında düzenlenmiştir. Buna göre, “Gerek kendisine ve gerek başkasına ait bir hakka yönelmiş, gerçekleşen, gerçekleşmesi veya tekrarı muhakkak olan haksız bir saldırıyı o anda hal ve koşullara göre saldırı ile orantılı biçimde defetmek zorunluluğu ile işlenen fiillerden dolayı faile ceza verilmez.” Bu düzenlemeden hareketle meşru savunmanın şartlarını, saldırıyla ilgili şartlar ve savunmayla ilgili şartlar şeklinde ikili bir ayrım çerçevesinde ele almak mümkündür. Saldırıya ilişkin şartlar: 1) Bir saldırının varlığı 2) Mevcut, gerçekleşmesi veya tekrarı muhakkak bir saldırının varlığı 3) Saldırı savunmada bulunan kişinin bizzat kendisine veya üçüncü bir kişinin herhangi bir hakkına yönelik olmalıdır Savunmaya ilişkin şartlar: 1) Savunmanın gerekli olması 2) Saldırı ile savunma arasında orantının bulunması Bu durumda A, kendisine baltayla saldıran B’nin saldırısını defetmek için, cebinden çıkardığı bıçağını B’nin koluna saplamıştır. B hastaneye kaldırılmıştır. Somut olayda A’nın yararlandığı hukuka uygunluk nedeni meşru savunmadır.

Haksız tahrik, hukuka uygunluk nedeni değil, ceza sorumluluğunu azaltan bir nedendir. Bu yüzden hukuka uygunluk nedenleri arasında sayılmaz. Doğru cevap C seçeneğidir.

Bu durumda faile, sadece işlemiş olduğu fiilin ifade ettiği haksızlık isnat edilir. Buna göre, objektif olarak gerçekleşen hukuka uygunluk nedeni, neticeli suçlarda failin suça teşebbüsten dolayı cezalandırılmasını sonuçlar. Doğru cevap B seçeneğidir.

Kanun koyucu hakaret suçları bakımından özel hukuka uygunluk nedeni düzenlemiştir. Doğru cevap D seçeneğidir.

İcra ve İflas Kanunu’nun verdiği yetkiyi kullanarak haciz işlemi yapmak için
başkasının konutuna giren icra memurunun konut dokunulmazlığını ihlal suçunu (m. 116) işlediği söylenemeyecektir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Bir kimsenin alacağını tahsil etmek amacıyla bizzat borçlusunun konutuna girmesi hâlinde, fiilin hukuka uygun olduğundan söz edilemeyecektir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Taraflardan birisinin meşru savunma hâlinde olduğu muhakkak olduğuna göre,
bu kişiyi işlenen fiilden dolayı mahkûm etmek adaletsiz bir uygulama olacağından her ikisinin de meşru savunmadan yararlanması gerekir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Meşru savunma hâlinde bulunan kişi, bu hukuka uygunluk nedeninin maddi şartlarının gerçekleştiğinin de bilincinde olmalıdır. Somut olayda A'nın neticeye yönelik kastı yoktur. Doğru cevap D seçeneğidir.

Haberin verilmesi bakımından ilgilinin rızası koşullardan biri değildir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Fail ilgilinin rızası bulunmasına rağmen, bunu bilmeksizin ona karşı cinsel saldırı niteliğindeki hareketleri gerçekleştirir. Bu gibi hâllerde hukuka uygunluk nedeni olan rızanın sübjektif unsuru eksik olduğu için failin suça teşebbüsten dolayı cezalandırılması gerekir. Bu örnekte mağdurun rızası tipikliğin bir unsuru olsaydı, failin bunu bilmemesi hâlinde kastı ortadan kalkacağı için cezalandırılması söz konusu olmayacaktı. Ancak failin yanılgısı bir hukuka uygunluk nedeni olan rızanın maddi şartlarına ilişkin bulunuyorsa, bu takdirde failin kastı ortadan
kalkacaktır (m. 30/1, 3). Doğru cevap B seçeneğidir.