CEZA HUKUKU

Yapısında hukuka aykırılığa ayrıca yer veren suçların ancak, doğrudan kastla
işlenebileceği kabul edilmektedir.

Somut olayda bir hukuka uygunluk nedeni varsa, ancak bunun bilincinde bir fiili işleyen kişi hukuka uygunluk nedeninin tanınma amacına uygun bir şekilde hareket etmiş sayılır. Bu nedenle, bir hukuka uygunluk nedeninin şartlarının objektif olarak gerçekleştiği, ancak failin bunu bilmediği bir olayda bu hukuka uygunluk nedeninden yararlanmaması gerekir. Kişinin hukuka uygunluk sebebinden yararlanabilmesi için hukuka uygunluk sebebinin
şartlarının gerçekleştiğinin bilincinde olması gerekir.

Hukuka uygunluk nedenlerinin belirlenmesinde tüm hukuk düzeninin göz önünde
bulundurulması gerekir. Hatta örf ve adet hukukunun da hukuka uygunluk nedenlerinin
kaynağı olabileceği kabul edilmektedir. Anayasa ve temel hak ve hürriyetlerin sınırları
içinde kaldığı sürece, kanun koyucunun yeni hukuka uygunluk nedenleri oluşturması
mümkündür.

Hukuka uygunluk nedenleri TCK’nın genel hükümler kısmında 24-26. maddeler arasında düzenlenmiştir. Bu kapsamda hukuka uygunluk nedeni olarak; görevin ifası (m. 24/1), meşru savunma (m. 25/1), hakkın kullanılması (m. 26/1) ve ilgilinin rızası (m. 26/2) şeklinde dört adet kuruma yer verilmiştir.

Saldırının, kasten veya taksirle gerçekleştirilmesi mümkündür. Saldırı maddi nitelikte bir
fiil şeklinde gerçekleşmesi gerektiğinden, mahiyetleri gereği maddi nitelikte olmayan, örneğin hakaret ve sövme gibi sözlü saldırılara karşı meşru savunma olmaz.

Meşru savunmada, saldırı bir insandan kaynaklanmalıdır. Ancak saldırıda bulunan kişinin kusur yeteneğine sahip olması gerekli değildir. Bu bakımdan, akıl hastası veya yaşı küçük olması nedeniyle kusur yeteneğine sahip olmayan kişilerin saldırılarına karşı da meşru savunma mümkündür. Hayvan saldırısı, hayvan insanlar tarafından araç olarak kullanılmadığı sürece, bir saldırı olarak nitelendirilemez.

Beyanda bulunan kişinin, rızaya ehil olması gerekir (anlama kabiliyeti): Kural olarak,
her ayırt etme yeteneği bulunan kişi rıza açıklamasında bulunabilir. Rızaya ehliyet açısından Medeni Kanunun fiil ehliyetine ilişkin kuralları burada geçerli değildir. Burada
önemli olan ilgilinin, söz konusu haktan vazgeçmesinin anlamını, kapsamını ve önemini
algılayabilecek durumda olmasıdır. Eğer rıza gösteren hangi yararlardan ne oranda vazgeçtiğini ve hangi rizikoların bu vazgeçmeye bağlı olduğunu anlıyorsa, anlama kabiliyeti
ve dolayısıyla rıza açıklamasında bulunmaya ehildir

Meşru savunmanın sınırının heyecan, korku veya telaş nedeniyle aşılması haksızlık
değil, ancak kusurluluk üzerinde etkili olan bir husustur. Zira burada fail hukuka uygunluk nedenlerinin sınırında bir yanılgıya düşmüş değildir. Fail, heyecan ve korku nedeniyle
saldırgana karşı aşırı bir tepkide bulunduğunun bilincindedir. Ancak içinde bulunduğu
ruhsal durum nedeniyle davranışlarını hukukun icaplarına göre yönlendirememektedir.
Bu durumda hukuk düzeni de onun bu aşırı tepkisini mazur görmektedir.

Kolluk görevlileri, toplumda huzur ve güvenin sağlanması ve
vatandaşların can ve mal güvenliğinin teminat altına alınması şeklindeki görevlerinin ifası
kapsamında gerektiğinde zor kullanma yetkisine sahip kılınmışlardır.

Karşılıklı çatışma ve kavga gibi hâllerde, ilk haksız saldırıya uğrayan kişi meşru savunmadan yararlanır. Saldırıyı kimin başlattığının belirlenemediği hâllerde her iki tarafı
da savunma hâlinde kabul etmek ve meşru müdafaayı her ikisi bakımından uygulamak
gerekir. Taraflardan birisinin meşru savunma hâlinde olduğu muhakkak olduğuna göre,
bu kişiyi işlenen fiilden dolayı mahkûm etmek adaletsiz bir uygulama olacaktır.

Hukuka uygunluk nedenleri TCK’nın genel hükümler kısmında 24-26. maddeler arasında düzenlenmiştir. Bu kapsamda hukuka uygunluk nedeni olarak; görevin ifası (m. 24/1), meşru savunma (m. 25/1), hakkın kullanılması (m. 26/1) ve ilgilinin rızası (m. 26/2) şeklinde dört adet kuruma yer verilmiştir. Haksız tahrik bunlardan birisi değildir.

Sivil kişilerin de kanunen belli konularda kamu göreviyle yetkili kılındığı hâller olabilir. Örneğin CMK’nın 90. maddesinin 1. fıkrasında kolluk görevlilerinin yanı sıra, suçu işlerken rastlanan veya suçüstü bir fiilden dolayı izlenen ve kaçması olasılığı bulunan veya hemen kimliğini belirleme olanağı bulunmayan bir kimseyi herkesin yakalama yetkisinin olduğu kabul edilmiştir. Belirtilen şartların gerçekleşmesi hâlinde, bir vatandaşın şüpheliyi yakalayarak özgürlüğünü kısıtlaması hukuka uygun olacaktır. Bu durum "kanun hükmünün yerine getirilmesi" çerçevesinde değerlendirilir.

Meşru savunma, bir kimsenin kendisini veya başkasını hedef alan bir saldırı karşısında, savunma amacına yönelik olarak ve saldırgana karşı bu saldırıyı defedecek ölçüde kuvvet kullanmasını ifade eder. Meşru savunma hâlinde, hâlen mevcut bir saldırıyı defetmek amacıyla işlenen fiil, dış görünüşü itibariyle tipik bir fiili oluşturmaktadır

Ancak saldırıda bulunan kişinin kusur yeteneğine sahip olması gerekli değildir. Bu bakımdan, akıl hastası veya yaşı küçük olması nedeniyle kusur yeteneğine sahip olmayan kişilerin saldırılarına karşı da meşru savunma mümkündür.

İlgilinin rızası 26. maddenin 2. fıkrasında “Kişinin üzerinde mutlak surette tasarruf edebileceği bir hakkına ilişkin olmak üzere, açıkladığı rızası çerçevesinde işlenen fiilden dolayı kimseye ceza verilmez.” şeklinde düzenlenmiştir

Kanun koyucu bazı suç tipleriyle bağlantılı olarak özel hukuka uygunluk nedenlerine yer verebilmektedir. Bu gibi hâllerde, ilgili suç tipleri bakımından bu düzenlemelerin göz önünde bulundurulması gerekir. Örneğin TCK’nın 127. maddesinde düzenlenen isnadın ispatı ve 128. maddesinde düzenlenen iddia ve savunma dokunulmazlığı, yalnızca hakaret suçu bakımından göz önünde bulundurulması gereken hukuka uygunluk nedenlerindendir.

İlgilinin rızası konusunda, hukukumuz bakımından “tipikliği kaldıran rıza” ve “hukuka aykırılığı kaldıran rıza” şeklinde ikili bir ayrımın yapılması gerekmektedir. Zira suçun kanuni tanımında fiilin “rıza olmaksızın” işlenmesine açıkça yer verildiği hâllerde artık rızanın yokluğu suçun maddi unsurlarından biri hâline gelmiş olmaktadır.

Görevin ifası kapsamında, zor kullanma ve silah kullanma yetkisi verilen kişilerin, bu yetkilerini kanundaki şartlara uygun olarak kullanmaları hâlinde, işlenen fiil hukuka uygun olacaktır. Kanun, belli şekilde hareket etme görevini belirli kişilere yüklemişse, ancak bu kişiler bakımından hukuka uygunluk nedeni söz konusu olur. Kanun tarafından yetkili kılınmayan kimselerin davranışlarının hukuka uygun olarak nitelendirilmesi ise mümkün değildir.

Kanun tarafından yetkili kılınmayan kimselerin davranışlarının hukuka uygun olarak nitelendirilmesi ise mümkün değildir. Örneğin İcra ve İflas Kanunu’nun verdiği yetkiyi kullanarak haciz işlemi yapmak için başkasının konutuna giren icra memurunun konut dokunulmazlığını ihlal suçunu (m. 116) işlediği söylenemeyecektir. Buna karşılık, bir kimsenin alacağını tahsil etmek amacıyla bizzat borçlusunun konutuna girmesi hâlinde, fiilin hukuka uygun olduğundan sözedilemeyecektir.

Hakkın kullanılmasının hukuka uygunluk nedeni oluşturabilmesi için gereken şartlar Kişi tarafından doğrudan doğruya kullanılabilen sübjektif bir hakkın bulunması, kişinin hakkını tanınma sebebinin sınırları içinde kullanması, hakkın kullanılması ile işlenen ve tipe uygun olan fiil arasında nedensellik bağının bulunması şeklinde sıralanabilir. Ancak, kişinin hakkı üzerinde serbestçe tasarruf edebilme yetkisinin olması bunlardan birisi değildir.