CEZA HUKUKU

Failin, bir fiilin icrası kapsamında aynı anda bir suçu kasten bir diğerini ise taksirle gerçekleştirmesi mümkündür. Örneğin failin hasmını öldürmek için attığı merminin sekerek oradan geçmekte olan bir başkasını yaralaması hâlinde, hasmına karşı kasten öldürme (teşebbüs hâlinde), diğer kişiye karşı ise taksirle yaralama suçunu işlemiş olur.

Failin bilgisi geçmişte veya hâlen mevcut olan tipiklik unsurlarına ilişkin olmalıdır. Neticeli bir suç söz konusu olduğunda fail, işlemiş olduğu fiille suçun kanuni tanımında yer verilen neticenin gerçekleşeceğini veya gerçekleşebileceğini bilmelidir. Keza fail, fiili ile netice arasında nedensellik bağının bulunduğunu da genel hatlarıyla bilmelidir. Dolayısıyla kast, suçun yazılı olmayan unsurlarını (nedensellik bağını) da kapsar. Kanunlarda düzenlenen suçlarda bilinmesi gereken bu unsurlar; fiil, suçun konusu ve fiilin neticesi olarak göze çarpmaktadır. Ayrıca fail, gerek kendisinin gerek mağdurun niteliğine ilişkin olarak suçun kanuni tanımında belirtilen hususları bilmelidir. Bir suçun kanuni tanımında (geniş anlamda tipiklikte) açıkça yer alsa bile, doğrudan tipiklik kapsamında yer almayan unsurlar kastın konusunu oluşturmazlar. İşlenen fiilin haksızlık içeriği üzerinde etkili olmayan ve failin suç yoluna girdiği andan itibaren mevcut olan şahsi cezasızlık sebepleri (örneğin yasama sorumsuzluğu) veya cezada indirim yapılmasını gerektiren şahsi sebepler ile suç tamamlandıktan sonra ortaya çıkan bazı şartların varlığı nedeniyle kişiye ceza verilmeyen veya cezasında indirim yapılmasını gerektiren cezayı kaldıran veya cezada indirim yapılmasını gerektiren şahsi sebeplerin de fail tarafından bilinmesi gerekmez.

Kastın “suçun kanuni tanımındaki unsurların bilerek ve istenerek gerçekleştirilmesi” şeklindeki tanımından konunun fiilin icra edildiği ana göre değerlendirilmesi gerektiği anlaşılmaktadır. Zira bu unsurlar fiilin icraya başlandığı andan itibaren gerçekleştirilebilirler. Bu nedenle, suçun icra hareketlerinin gerçekleştirildiği sırada kastın bulunması gerekir. Failin kastı, tipikliğin unsurlarını gerçekleştiren hareketle birlikte bulunmalıdır. Örneğin öldürme kastı fail tarafından seçilen öldürme hareketi (ateş etme, zehirleme) ile birlikte (eş zamanlı) mevcut olmalıdır. Buna göre, fiilin icrasına başlamadan önceki kast ile fiilin icrasından sonraki kast önemli değildir. Hazırlık hareketleri aşamasında mevcut olan kast, icra hareketlerine başlanmadığı sürece tek başına failin cezalandırılması için yeterli değildir. Keza sonradan eklenen kast da ceza hukuku anlamında bir kast değildir. Örneğin konuta sahibinin rızasıyla giren şahıs çıkmamaya karar verdiği, kendinden talep edildiği hâlde konuttan çıkmadığı andan itibaren fiil kasten işlenmeye başlamış olmaktadır. Bazen belli bir fiilin icrası sırasında kast yeni bir kararla başka bir suçun icrasına yönelebilir. Örneğin yaralamaya yönelik olan kast, fiilin icrasına başlandıktan sonra öldürmeye dönüşebilir. Bu gibi hâllerde eklenen bir kast değil, yeni bir kastla işlenen başka bir suç söz konusudur.

Kanunda açıkça ancak doğrudan kastla işlenebileceği belirtilmedikçe suçlar, hem doğrudan kastla hem de olası kastla işlenebilirler. Eğer bir suçun kanuni tarifinde “bilerek”, “bildiği hâlde”, “bilmesine rağmen”, “öğrenmesine rağmen” ve “karşılaşmasına rağmen” gibi ibarelere yer verilmişse, bu suçlar özel bir bilgiyle hareket edilmesini gerektirdiğinden ancak doğrudan kastla işlenebilirler. Buna karşılık, kanuni tarifinde bu tür ibarelerin geçmediği suçlar, doğrudan kastla işlenebileceği gibi olası kastla da işlenebilir.

Failin, hareketiyle hedeflediği doğrudan neticelerin yanı sıra, hareketinin zorunlu neticesi ya da kaçınılamaz yan neticesi olarak öngördüğü ve iradi olarak kabul ettiği her şey, bunları istemese dahi doğrudan kastın kapsamındadır. Belli bir neticenin gerçekleştirilmesine yönelik olarak icra edilen fiilin günlük hayat tecrübelerimize göre diğer bazı neticeleri de meydana getireceği muhakkak ise failin bu neticeler bakımından doğrudan kastla hareket ettiği kabul edilmektedir. Örneğin A’nın B’yi öldürmek için silahla ateş etmek üzere olduğunu gören C, A’nın ateş etmesini engellemek için B’nin önüne geçerek siper olur. A, buna rağmen silahını ateşler ve B ile birlikte C’yi de öldürür. Bu olayda A, B’nin önüne geçip ona siper olan C’yi zorunlu olarak öldürebileceğini veya yaralayabileceğini düşünmüş ve öngörmüştür. C’nin öleceği veya yaralanacağı hususundaki öngörme yalnızca bir imkân veya ihtimal öngörmesi değil, bir kesinlik öngörmesi şeklini almıştır. Dolayısıyla fail, C’yi doğrudan kastla öldürmüştür. Somut olayda da aynı durum mevcuttur.

TCK’nın 21. maddesinin 2. fıkrasında olası kast “Kişinin, suçun kanuni tanımındaki unsurların gerçekleşebileceğini öngörmesine rağmen, fiili işlemesi” olarak tanımlanmıştır. Buna göre, fiili işlediği sırada suçun kanuni tanımındaki unsurların gerçekleşebileceğini olası gören, böyle bir ihtimalin ciddi olduğunu tasavvur eden, bu ihtimale rağmen bunların gerçekleşmesini kabullenerek hareket eden kişinin olası kastı vardır.

Suçlar kural olarak kasten işlenmekte, taksirle işlenen fiillerin kanunda suç olarak tanımlanması ise istisna teşkil etmektedir. Nitekim bu husus Kanunun 22. maddesinin 1. fıkrasında “Taksirle işlenen fiiller, kanunun açıkça belirttiği hâllerde cezalandırılır” şeklinde ifade edilmiştir. Buna göre taksirle işlenen bir fiilin cezalandırılabilmesi için suça ilişkin kanuni tanımda bunun açıkça belirtilmesi gerekir. Kasten ve taksirle işlenen suçlar birbirinden bağımsızdırlar. Taksir, kastın hafifletici bir şekli de değildir. Bu nedenle, kast ve taksir aynı şartlar bakımından karşılıklı olarak birbirini ortadan kaldırırlar. Bir başka deyişle failin kasten mi, yoksa taksirle mi hareket ettiğinin belirlenemediği hâllerde, taksirden dolayı mahkûm edilmesi mümkün değildir. Kastın bulunmadığı hâllerde, failin taksirinin olup olmadığı ayrıca araştırılmalıdır.

Bir fiili özen yükümlülüğünün ihlali suretiyle gerçekleştiren ve bunu yükümlülüklerine aykırı bir şekilde öngörmeyen (bilinçsiz taksir) veya böyle bir fiilin gerçekleşmesini muhtemel görmekle beraber neticenin meydana gelmeyeceğine yükümlülüklerine aykırı olarak güven besleyen (bilinçli taksir) kişi ise taksirle hareket etmiştir.

Taksirli neticeli suçlarda, neticenin meydana geldiği belirlendikten sonra, onun meydana gelmesinin öngörülebilir olup olmadığı araştırılmalıdır. Zira bir kimse yalnızca gerçekleşeceği öngörülebilir unsurlar, özellikle neticeler bakımından sorumlu tutulabilir. Öngörülebilirlik, hukuk normları veya genel tecrübe tarafından emredilen dikkat ve özen gösterildiğinde tipikliğin unsurlarının gerçekleşebileceğinin somut olarak sezilebileceğini ve dolayısıyla bundan kaçınılabileceğini ifade etmektedir. Öngörülebilirlik objektif olarak belirlenmelidir. Bu nedenle, taksirli neticeli suçların haksızlığının oluşumu bakımından, failin içinde bulunduğu toplum çevresine ait ortalama yetenekteki bir kişinin neticenin gerçekleşebilirliğini öngörüp öngöremeyeceği araştırılacaktır. Eğer netice ortalama bir insanın öngörebilirlik alanı dışında kalıyorsa, taksirli suçun tipiklik unsuru gerçekleşmiş olmaz. Başka bir anlatımla, dikkat ve özene aykırı bir davranışın ve nedenselliğin varlığına rağmen, objektif olarak yapılan değerlendirmeyle öngörülemeyeceği belirlenen netice faile yüklenemez. Neticenin meydana gelmesi öngörülebilir değilse, bu durumda gerçekleşen neticenin özene aykırı bir davranışın değil, talihsiz bir tesadüfün eseri olduğu kabul edilir ve bu netice faile objektif olarak isnat edilemez. Örnek 1: A, aracıyla Ankara’dan otoban üzerinden İstanbul’a gitmek üzere yola çıkar. A, otobana girdikten sonra, otobanın yaya geçişine kapalı olması nedeniyle yasal hız sınırının üst limiti olan 120 km/h ile seyretmeye başlar. Bir müddet gittikten sonra sollamaya başladığı kamyonun önünden bir yayanın koşarak karşıya geçmeye çalıştığını fark eder. Frene basar ise de mesafenin kısa olması nedeniyle aracı durduramaz ve kaçma imkânı olmadığı için yayaya çarparak ölümüne neden olur. Örnek 2: Yukarıdaki olay kapsamında A, aynı yolda 150 km/h hızla seyir hâlindeyken böyle bir kaza meydana gelir. İlk olayda, A, dikkatli bir şekilde ve yasal hız sınırları içinde seyir hâlindedir. Aynı zamanda, otobana yaya girişinin yasak olduğunu bilmekte ve böyle bir bilgiye güvenerek hareket etmektedir. Ayrıca yayayı farkettiğinde frene basmış, fakat mesafenin kısalığı nedeniyle aracı durduramamıştır. Dolayısıyla ilk ihtimal kapsamında A’nın dikkat ve özen yükümlülüğünü ihlal eden bir davranışından bahsetmek mümkün değildir. Bu olay kapsamında yaya kendi taksirli davranışının kurbanı olmuştur. İkinci olayda ise olması gereken hız sınırın üzerinde seyrettiğinden A’nın dikkat ve özen yükümlülüğünü ihlal eden bir davranışı vardır. Bunun sonucunda bir yayaya çarpmış ve ölümüne neden olmuştur. Dolayısıyla taksirli davranışı ile netice arasında nedensellik bağı da vardır. Ancak A’nın sorumluluğu için taksirli davranışıyla neden olduğu bu neticenin varlığı yeterli değildir, ayrıca bu neticenin faile objektif olarak isnat edilebilmesi de gerekir. Taksirli suçlarda, neticenin objektif isnat edilebilirliği kapsamında öncelikle, bu neticenin objektif olarak öngörülebilir olması, ayrıca bu neticenin faile doğrudan doğruya fiilinin eseri olarak isnat edilebilmesi gerekmektedir. Somut olayda, olayın gerçekleştiği şartlar dikkate alındığında neticenin objektif olarak öngörülebilir olmadığı sonucuna varmak gerekir. Dolayısıyla ikinci ihtimal bakımından her ne kadar failin taksirli davranışı var ise de bunun yol açtığı netice objektif olarak öngörülebilir olmadığından failin sorumluluğu yoluna gitmek mümkün olmayacaktır.

Hata (yanılma), kişinin düşündüğü ile gerçeğin birbirine uymamasını ifade etmektedir. Hatanın bilmemek veya yanlış bilmekten ibaret iki görünüm şekli söz konusudur. Failin bu yanlış tasavvurunun ilgili olduğu konuya bağlı olarak cezalandırılabilirliği üzerinde farklı etkileri vardır. Yanlış veya eksik tasavvur kastı ortadan kaldırabilir, sadece kusur bakımından önem taşıyabilir veya cezalandırılabilirlik bakımından tamamen önemsiz de olabilir. Buna göre, hata dış dünyaya ilişkin şartlara ilişkinse kast üzerinde etkilidir. Buna karşılık hata tipikliğin hukuki değerlendirmesine (tipikliğin hukuki sonuçlarına) ilişkin ise kusurluluk üzerinde etkilidir. Buna göre hata, kastı ortadan kaldıran veya kusurluluğu etkileyen hata olmak üzere ikiye ayrılabilir. Kastı kaldıran hata hâlleri; suçun maddi unsurlarında hata (m. 30/1), suçun nitelikli unsurlarında hata (m. 30/2), hukuka uygunluk nedenlerinin maddi şartlarında hata (m. 30/1, 3) olmak üzere üçe ayrılır. Bu ayrıma kastı kaldıran hata türü olarak, hukuka uygunluk nedenlerinin sınırındaki yanılgıyı da eklemek gerekir (m. 27/1). Böylelikle yeni kanunun sisteminde kastı kaldıran dört hata türünün bulunduğu sonucu ortaya çıkmaktadır. Kusurluluğu ortadan kaldıran veya azaltan sebeplerin maddi şartlarında hata (m. 30/3) ile haksızlık yanılgısı (yasak hatası) (m. 30/4) ise kusurluluğu etkileyen hata hâlleridir. Bunlardan, suçun maddi unsurlarında hata ile suçun nitelikli hâllerinde hata tipiklikte yer alan unsurlarda hata hâlini oluşturmaktadır.

Failin, bir fiilin icrası kapsamında aynı anda bir suçu kasten bir diğerini ise taksirle gerçekleştirmesi mümkündür. Örneğin failin hasmını öldürmek için attığı merminin sekerek oradan geçmekte olan bir başkasını yaralaması hâlinde, hasmına karşı kasten öldürme (teşebbüs hâlinde), diğer kişiye karşı ise taksirle yaralama suçunu işlemiş olur.

Kasten suç işlemiştir, ancak kusurluluğu kaldıran nedenin  yani zaruret halinin bulunması dolayısıyla ceza almaz. Doğru cevap C seçeneğidir.

Kastın kurucu unsurları bilme ve istemedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Dolaylı kastta (olası kast da denilebilir) fail tipikliği gerçekleştirecek somut bir tehlikenin varlığının bilincinde olduğu gibi, bu tehlike onun tarafından ciddiye de alınmaktadır. Ancak fail bakımından asıl amaç o kadar önemlidir ki, buna ulaşmak için muhtemel neticelerin gerçekleşmesi göze alınmaktadır. Bu nedenle doğru cevap B seçeneğidir. B seçeneği dışındaki tüm şıklardaki kast doğrudandır.

Kişinin iradesini kendi isteği ile sakat hale getirmesi önemli değildir. Bile isteye uyuşturucu kullanan birisinin daha sonraki hareketlerini hatırlamamış olması, onları kasıtlı suç olmaktan çıkarmaz. Doğru cevap C seçeneğidir.

Sürücünün dikkat ve özen yükümüne aykırı davrandığı söylenemez. Cezai sorumluluğu yoktur. Doğru cevap A seçeneğidir.

Bilinçsiz taksir öngörülebilir bir neticenin failce öngörülememiş olmasına rağmen, bilinçli taksirde netice failce öngörülebilmektedir. Doğru cevap E seçeneğidir.

Sürücünün fiilen neticeyi öngörebilme imkan ve iktidarı vardır. Doğru cevap A seçeneğidir.

Olay kapsamında A, kasten yaralama sonucu ölüme neden olma suçundan dolayı sorumlu olacaktır (m. 87/4). Doğru cevap D seçeneğidir.

Muhakeme şartlarının varlığı ceza muhakemesinin yürüyüşüyle ilgilidir, kastın varlığı veya yokluğuna tesir etmez. Doğru cevap B seçeneğidir.