CEZA HUKUKU - Deneme Sınavı - 9

Kusur yeteneği, failin işlediği fiilin hukuki anlam ve sonuçlarını algılama (algılama yeteneği) ve bu doğrultuda davranışlarını yönlendirme (irade yeteneği) yeteneğinden oluşmaktadır.

İnsan, çevresindeki olaylara ilişkin gözlemlerinden sonuç çıkarırken, yükümlülüklerinin ve bunlara aykırı davranması hâlinde sorumlu tutulacağının bilinciyle hareket etmelidir (haksızlık bilinci). Böyle bir bilince sahip olmasına rağmen kişinin hukukun gereklerine aykırı davranması, onun hakkındaki kınama yargısının temelini oluşturmaktadır.

İrade Yeteneği
Kişinin işlemiş olduğu fiilden dolayı kusurlu sayılabilmesi için algılama yeteneğine sahip olması yeterli değildir. Ayrıca bu kişinin somut olayda davranışlarını hukukun gereklerine göre yönlendirebilme yeteneğine de sahip olması gerekir.

Kusur yeteneğinin bu iki unsurundan biri üzerinde etki gösteren ve varlıkları hâlinde failin kusurluluğunu ortadan kaldıran veya azaltan nedenlere, kusurluluğu etkileyen hâller denilmektedir. Bunları TCK’nın öngördüğü sistem çerçevesinde aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:
• Hukuka aykırı ve fakat bağlayıcı bir emrin yerine getirilmesi (m. 24/2-4),
• Zorunluluk hâli dolayısıyla kişinin irade yeteneğinin etkilenmesi (m. 25/2, 92, 99,
147),
• Hukuka uygunluk nedenlerinden meşru savunmanın sınırının heyecan, korku ve
telaş nedeniyle aşılması (m. 27/2),
• Cebir ve tehdit dolayısıyla kişinin irade yeteneğinin etkilenmesi (m. 28),
• Haksız tahrik dolayısıyla kişinin irade yeteneğinin etkilenmesi (m. 29)
• Kusurluluğu etkileyen hata hâlleri (m. 30/3-4),
• Yaş küçüklüğü (m. 31),
• Sağır ve dilsizlik (m. 33),
• Akıl hastalığı (m. 32),
• Geçici nedenler, alkol ve uyuşturucu madde etkisinde olma (m. 34).

Üçüncü kategoriyi ise, fiili işlediği sırada onsekiz yaşını doldurmuş ve fakat yirmibir yaşını dolduramamış sağır ve dilsizler oluşturmaktadır. Bunlar hakkında ise on beş-on sekiz yaş arasındaki küçüklere ilişkin hükümler (m. 31/3) uygulanacaktır.

Burada önemli olan husus, kişinin akıl hastalığı dışında, içinde bulunduğu
durumun onda geçici bir süre algılama veya davranışlarını yönlendirme yeteneğini ortadan kaldırması veya önemli derecede azaltmış olmasıdır. Bu tür geçici nedenlere örnek olarak, istemeyerek alkol veya uyuşturucu madde alma, uyku hâli,ateşli hastalık, zehirlenme, diyabet, gebelik sonrası ortaya çıkan psikozlar gösterilebilir.

Zorunluluk hâlinde, kişinin gerek kendisine gerekse üçüncü bir şahsa ait bir hakka yönelik tehlikeyi bertaraf etmek için konuyla ilgisi olmayan bir kişiye karşı bir suç işlemektedir. İşte zorunluluk hâli çerçevesinde işlenen bu fiil, meşru sayılmamakta ve fakat mazur görülmektedir.

Haksız Tahrikin Şartları
Haksız tahrikin varlığı şu üç koşulun gerçekleşmesine bağlıdır:

1- Haksız bir fiilin varlığı,
2- Bu fiilin failde hiddet veya şiddetli elem meydana getirmiş olması,

3- Suçun bu hiddet veya şiddetli elemin etkisi altında işlenmiş olması.

Şahsi cezasızlık nedenleri, suç yoluna girildiği anda var olup failin cezalandırılmasını engelleyen sebeplerdir.

Süreli hapis cezası, kanunda aksi belirtilmeyen hâllerde bir aydan az yirmi yıldan fazla olamaz (m. 49/1). Süreli hapis cezasını gerektiren bir suçla ilgili olarak yapılan yargılamada hâkim somut cezayı belirlerken suçun nitelikli hâllerinin uygulanması suretiyle bu sınırların üzerine çıkabilir. Ancak bu durumda dahi, süreli hapis cezasını gerektiren bir suçtan dolayı yapılan yargılama sonunda belirlenen sonuç ceza, otuz yıldan fazla olamayacaktır (m. 61/7). Süreli hapis cezası da kısa süreli ve uzun süreli hapis cezası olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Buna göre hükmedilen bir yıl veya daha az süreli hapis cezası kısa süreli hapis cezasıdır (m. 49/2). Buna karşılık hükmedilen bir yıldan fazla süreli hapis cezaları uzun sürelidir.

Hâkim bu özelliklere bakarak kısa süreli hapis cezasının seçenek yaptırımlara çevrilmemesine de karar verebilecektir. Ancak kanun koyucu iki hâlde hâkimin seçenek yaptırımlara çevirme konusundaki takdir yetkisini kaldırmıştır. Buna göre, daha önce hapis cezasına mahkûm edilmemiş olmak koşuluyla; a) mahkûm olunan otuz gün ve daha az süreli hapis cezası ile b) fiili işlediği tarihte onsekiz yaşını doldurmamış veya altmışbeş yaşını bitirmiş bulunanların mahkûm edildiği kısa süreli hapis cezasının seçenek yaptırımlardan birisine çevrilmesi zorunludur (m. 50/3). Şayet daha önce hapis cezasına mahkûmiyet söz konusu olmuşsa, kısa süreli hapis cezasının seçenek yaptırımlara çevrilmesi zorunluluğu ortadan kalkacaktır.

Koşullu (şartlı) salıverme, mahkûm olduğu hapis cezasının belli bir kısmını infaz kurumunda çeken hükümlünün, kalan cezasını toplum içinde çekmesini öngören bir kurumdur.

TCK’da yaptırımlar “Cezalar” ve “Güvenlik tedbirleri” olmak üzere iki bölüm hâlinde düzenlenmiştir. “Güvenlik tedbiri” başlıklı bölümde şu tedbirlere yer verilmiştir: 1. Belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma (m. 53), 2. Eşya müsaderesi (m. 54), 3. Kazanç müsaderesi (m. 55), 4. Çocuklara özgü güvenlik tedbirleri (m. 56), 5. Akıl hastalarına özgü güvenlik tedbirleri (m. 57), 6. Mükerrirlere ve diğer özel tehlikeli suçlara özgü güvenlik tedbirleri (m. 58, İnfaz K., m. 108), 7. Sınır dışı edilme (m. 59), 8. Tüzel kişilere özgü güvenlik tedbirleri (m. 60).

Verilen bilgilerin her biri dava veya cezanın düşmesini gerektirecek bir durumdur.

Milletvekillerine tanınan yasama sorumsuzluğunun hukuki niteliği, bir şahsi cezasızlık sebebi oluşturmasıdır. Türk ülkesinde suç işlemesine rağmen ceza hukukuna ilişkin kanunların uygulanmayacağı diğer kişi grubunu diplomatlar oluşturmaktadır.Türkiye’de suç işlemesine rağmen hakkında Türk kanunlarının uygulanmayacağı sonkişi grubunu yabancı asker kişiler oluşturmaktadır.

Yabancı ülkede suç işleyip de Türkiye’de bulunan Türk vatandaşının iadesi mümkün değildir. Gerek Anayasa’da (m. 38/12) gerekse 6706 sayılı Kanunda (m. 11/1, a)Uluslararası Ceza Divanına taraf olmanın gerektirdiği yükümlülükler hariç olmak üzere vatandaşın, suç sebebiyle yabancı bir ülkeye verilemeyeceği ifade edilmektedir.

Tanımı yapılan hukuki terim kusur yeteneğidir.