CEZA HUKUKU - Deneme Sınavı - 20

Kusur yeteneğinin bu iki unsurundan biri üzerinde etki gösteren ve varlıkları hâlinde failin kusurluluğunu ortadan kaldıran veya azaltan nedenlere, kusurluluğu etkileyen hâller denilmektedir. Bunları TCK’nın öngördüğü sistem çerçevesinde aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür:
• Hukuka aykırı ve fakat bağlayıcı bir emrin yerine getirilmesi (m. 24/2-4),
• Zorunluluk hâli dolayısıyla kişinin irade yeteneğinin etkilenmesi (m. 25/2, 92, 99,
147),
• Hukuka uygunluk nedenlerinden meşru savunmanın sınırının heyecan, korku ve
telaş nedeniyle aşılması (m. 27/2),
• Cebir ve tehdit dolayısıyla kişinin irade yeteneğinin etkilenmesi (m. 28),
• Haksız tahrik dolayısıyla kişinin irade yeteneğinin etkilenmesi (m. 29)
• Kusurluluğu etkileyen hata hâlleri (m. 30/3-4),
• Yaş küçüklüğü (m. 31),
• Sağır ve dilsizlik (m. 33),
• Akıl hastalığı (m. 32),
• Geçici nedenler, alkol ve uyuşturucu madde etkisinde olma (m. 34).

Fiili işlediği sırada henüz on beş yaşını doldurmamış olan sağır ve dilsizler hakkında on iki yaşını doldurmamış olan çocuklara ilişkin hükümler (TCK m. 31/1) uygulanacaktır.

Fiili işlediği sırada oniki yaşını doldurmamış çocukların ceza sorumluluğu yoktur. Böylece, fiili işlediği sırada henüz on iki yaşını doldurmamış olan çocukların kusur yeteneğinin olmadığı mutlak bir şekilde kabul edilmiştir.
Aslında on iki yaşını doldurmamış çocuklar da davranışlarının doğruluğunu veya yanlışlığını fark edebilirler ve yanlış bir davranışta bulunmama konusunda kendilerini yönlendirebilirler. Ancak kanun koyucu izlediği suç siyaseti gereğince, bu yaş grubundaki çocukları cezalandırmanın onların suç işlemelerini önlemek ve topluma yeniden kazandırılmalarını sağlamak bakımından bir faydasının olmayacağını ve dolayısıyla bu yaş grubundaki çocukların ceza sorumluluğunun bulunmadığını normatif olarak kabul etmiştir.

Zorunluluk hâli TCK’nın 25. maddesinin 2. fıkrasında düzenlenmiştir. Buna göre, “Gerek kendisine gerek başkasına ait bir hakka yönelik olup, bilerek neden olmadığı ve başka suretle korunmak olanağı bulunmayan ağır ve muhakkak bir tehlikeden kurtulmak veya başkasını kurtarmak zorunluluğu
ile ve tehlikenin ağırlığı ile konu ve kullanılan vasıta arasında orantı bulunmak koşulu ile işlenen fiillerden dolayı faile ceza verilmez.”

Zorunluluk hâli TCK’nın 25. maddesinin 2. fıkrasında düzenlenmiştir. Buna göre, “Gerek kendisine gerek başkasına ait bir hakka yönelik olup, bilerek neden olmadığı ve başka suretle korunmak olanağı bulunmayan
ağır ve muhakkak bir tehlikeden kurtulmak veya başkasını kurtarmak zorunluluğu ile ve tehlikenin ağırlığı ile konu ve kullanılan vasıta arasında orantı bulunmak koşulu ile işlenen fiillerden dolayı faile ceza verilmez.”

TCK’nın 25. maddesinin 2. fıkrasında düzenlenmiştir. Buna göre, “Gerek kendisine gerek başkasına ait bir hakka yönelik olup, bilerek neden olmadığı ve başka suretle korunmak olanağı bulunmayan ağır ve muhakkak bir tehlikeden kurtulmak veya başkasını kurtarmak zorunluluğu ile ve tehlikenin ağırlığı ile konu ve kullanılan vasıta arasında orantı bulunmak koşulu ile işlenen fiillerden dolayı faile ceza verilmez.”

TCK’nın 28. maddesine göre; karşı koyamayacağı veya kurtulamayacağı bir cebrin veya ağır ve muhakkak bir tehdidin etkisi altında suç teşkil eden bir fiili işleyen kişi, hür bir iradeyle hareket etmiş olmayacağından kusurlu sayılmaz ve cezalandırılamaz.

Kusurluluğu etkileyen hâllerden maksat, algılama yeteneğini ortadan kaldıran ve irade yeteneğini önemli ölçüde etkileyen hâllerden birinin gerçekleşmesi demektir. Kusur yeteneğinin bu iki unsurundan biri üzerinde etki gösteren ve varlıkları hâlinde failin kusurluluğunu ortadan kaldıran veya azaltan nedenlere, kusurluluğu etkileyen hâller denilmektedir. Bunları TCK’nın öngördüğü sistem çerçevesinde aşağıdaki gibi sıralamak mümkündür: • Hukuka aykırı ve fakat bağlayıcı bir emrin yerine getirilmesi (m. 24/2-4), • Zorunluluk hâli dolayısıyla kişinin irade yeteneğinin etkilenmesi (m. 25/2, 92, 99, 147), • Hukuka uygunluk nedenlerinden meşru savunmanın sınırının heyecan, korku ve telaş nedeniyle aşılması (m. 27/2), • Cebir ve tehdit dolayısıyla kişinin irade yeteneğinin etkilenmesi (m. 28), • Haksız tahrik dolayısıyla kişinin irade yeteneğinin etkilenmesi (m. 29) • Kusurluluğu etkileyen hata hâlleri (m. 30/3-4), • Yaş küçüklüğü (m. 31), • Sağır ve dilsizlik (m. 33), • Akıl hastalığı (m. 32), • Geçici nedenler, alkol ve uyuşturucu madde etkisinde olma (m. 34). Kusurluluğu etkileyen hâllerden bir kısmı algılama, diğer bir kısmı ise irade yeteneği üzerinde etkilidir. Bu hâllerden bir kısmı kusuru tamamen bertaraf ederken, diğer bir kısmı ise kusurluluğu tamamen kaldırmamakta, sadece azaltmaktadır. Dolayısıyla kusurun tamamıyla kalkmayıp azaldığı hâllerde, kusurla orantılı ceza prensibi gereğince faile daha az ceza verilmesi gerekmektedir.

TCK’nın 6. maddesinin 1. fıkrasına göre, ceza kanunlarının uygulanmasında “çocuk” deyiminden; “henüz onsekiz yaşını doldurmamış kişi” anlaşılır. Keza 3.7.2005 tarihli ve 5395 sayılı Çocuk Koruma Kanunu’nun (ÇKK) 3. maddesine göre de çocuk; “daha erken yaşta ergin olsa bile, onsekiz yaşını doldurmamış kişiyi” ifade eder.

TCK’nın 31. maddesinin ilk fıkrasına göre, fiili işlediği sırada oniki yaşını doldurmamış çocukların ceza sorumluluğu yoktur. Böylece, fiili işlediği sırada henüz on iki yaşını doldurmamış olan çocukların kusur yeteneğinin olmadığı mutlak bir şekilde kabul edilmiştir. Aslında on iki yaşını doldurmamış çocuklar da davranışlarının doğruluğunu veya yanlışlığını fark edebilirler ve yanlış bir davranışta bulunmama konusunda kendilerini yönlendirebilirler. Ancak kanun koyucu izlediği suç siyaseti gereğince, bu yaş grubundaki çocukları cezalandırmanın onların suç işlemelerini önlemek ve topluma yeniden kazandırılmalarını sağlamak bakımından bir faydasının olmayacağını ve dolayısıyla bu yaş grubundaki çocukların ceza sorumluluğunun bulunmadığını normatif olarak kabul etmiştir.

Sağır ve dilsizler üç gruba ayrılmıştır. İlk kategoriyi fiili işlediği sırada henüz on beş yaşını doldurmamış olanlardır. Bunlar hakkında on iki yaşını doldurmamış olan çocuklara ilişkin hükümler (m. 31/1) uygulanacaktır. İkinci kategoriyi, fiili işlediği sırada onbeş yaşını doldurmuş ve fakat onsekiz yaşını doldurmamış sağır ve dilsizler oluşturmaktadır. Bunlar hakkında, oniki-onbeş yaş arasındaki çocuklara ilişkin hükümler (m. 31/2) uygulanacaktır. Üçüncü kategoriyi ise, fiili işlediği sırada onsekiz yaşını doldurmuş ve fakat yirmibir yaşını dolduramamış sağır ve dilsizler oluşturmaktadır. Bunlar hakkında ise on beş-on sekiz yaş arasındaki küçüklere ilişkin hükümler (m. 31/3) uygulanacaktır. Fiili işlediği sırada yirmi bir yaşını doldurmuş olan sağır ve dilsizlerin kural olarak tam ceza ehliyetine sahip olduğu kabul edilmektedir. Ancak bu yaşı doldurmuş bir kişinin sağır ve dilsizliği kusur yeteneğini etkileyen bir özellik gösteriyorsa, artık konunun akıl hastalığına ilişkin hükümler çerçevesinde değerlendirilmesi gerekir.

Zorunluluk hâlinde, kişinin gerek kendisine gerekse üçüncü bir şahsa ait bir hakka yönelik tehlikeyi bertaraf etmek için konuyla ilgisi olmayan bir kişiye karşı bir suç işlemektedir. İşte zorunluluk hâli çerçevesinde işlenen bu fiil, meşru sayılmamakta ve fakat mazur görülmektedir. Çünkü zorunluluk hâlinde kalan kişi, ağır ve muhakkak bir tehlike karşısında hukukun gerektirdiği şekilde davranamaz, hukukun istediği şekilde irade oluşturması kendisinden beklenemez. Bu kişinin içinde bulunduğu durum, onun haksızlığı tercih etmesi, yani üçüncü bir kişinin hakkını ihlal etmesi dolayısıyla kınanabilirliğini ya tamamen ortadan kaldırmakta ya da azaltmaktadır.

Cebir ve tehdit, kişinin irade yeteneğini etkileyen hâllerden bir diğerini oluşturmaktadır. Nitekim TCK’nın 28. maddesine göre; karşı koyamayacağı veya kurtulamayacağı bir cebrin veya ağır ve muhakkak bir tehdidin etkisi altında suç teşkil eden bir fiili işleyen kişi, hür bir iradeyle hareket etmiş olmayacağından kusurlu sayılmaz ve cezalandırılamaz. Bu gibi hâllerde cebir ve tehdidi kullanarak başkasına suç işleten kişi, işlenen bu suç nedeniyle fail olarak (dolaylı fail) sorumlu tutulur.

Haksız tahrikten söz edilebilmesi için her şeyden önce, haksız bir fiilin varlığı gerekir. Ortada haksız bir fiil bulunmuyorsa, haksız tahrikten bahsedilemez. Tahriki oluşturan fiil haksız olmalıdır. Haksız fiil, failde hiddet veya şiddetli elem meydana getirmiş olmalıdır. Haksız tahrikin kusurluluğu etkileyen bir hâl olarak kabul edilmesinin sebebi, failin “hiddet veya şiddetli elemin etkisi altında” suçu işlemesidir. O hâlde tahriki oluşturan haksız fiil hem failde böyle bir psikolojik hâl meydana getirecek hem de suç bu hâlin etkisi altında işlenmiş olacaktır. Suç, hiddet veya şiddetli elemin etkisi altında işlenmiş olmalıdır. Haksız tahrikin varlığı için bulunması gereken diğer bir koşul da failin işlediği suçun kendisine karşı gerçekleştirilen haksız fiilin meydana getirdiği hiddet veya şiddetli elemin etkisi altında işlenmesidir. Bir başka deyişle, haksız fiilin meydana getirdiği elem ve öfke ile işlenen suç arasında nedensellik bağı bulunmalıdır. Failin işlediği suç, haksız fiile bir tepki olarak ortaya çıkmalıdır. Suç, tahrik teşkil eden haksız fiili gerçekleştiren kişiye karşı işlenmiş olmalıdır. Şayet tahrik eden kişi ile suçun mağduru farklı kişiler ise haksız tahrik hükmü uygulanamaz. Örneğin babanın haksız fiiline öfkelenen kişinin baba yerine oğlunu dövmesi hâlinde, fail haksız tahrikten yararlanamayacaktır.

Şahsi cezasızlık sebepleri, suçun işlenmesi anında var olan ve failin cezalandırılmasına engel olan şahsa bağlı sebeplerdir. Örneğin TCK’nın 167. maddesinde mal varlığına karşı suçların belli akrabalar arasında işlenmesi şahsi cezasızlık sebebi olarak kabul edilmiştir. Buna göre; “(1) Yağma ve nitelikli yağma hariç, bu Bölümde yer alan suçların; a) Haklarında ayrılık kararı verilmemiş eşlerden birinin, b) Üstsoy veya altsoyunun veya bu derecede kayın hısımlarından birinin veya evlat edinen veya evlâtlığın, c) Aynı konutta beraber yaşayan kardeşlerden birinin, Zararına olarak işlenmesi hâlinde, ilgili akraba hakkında cezaya hükmolunmaz.” Örneğin altsoy üstsoyuna karşı işlediği hırsızlıktan dolayı cezalandırılmayacaktır. Şahsi cezasızlık sebeplerine milletvekillerinin yasama sorumsuzluğunu (AY m. 83/1) örnek olarak gösterebiliriz. Cezayı kaldıran şahsi sebepler ise suçun işlenmesi anında bulunmayan, ancak suç işlendikten sonra ortaya çıkan, kişiye hiç ceza verilmemesini veya kişinin daha az ceza almasını sağlayan sebeplerdir. Örneğin TCK’nın 221. maddesinde suç işlemek amacıyla örgüt kurma suçu nedeniyle soruşturmaya başlanmadan ve örgütün amacı doğrultusunda suç işlenmeden örgütü dağıtan veya verdiği bilgilerle örgütün dağılmasını sağlayan kurucu ve yöneticiler hakkında cezaya hükmedilmeyeceği belirtilmiştir. İşte buradaki etkin pişmanlık hâli cezayı kaldıran bir şahsi sebeptir.

Haksızlık yanılgısına ilişkin düzenleme TCK’nın 30. maddesinin 4. fıkrasında yer almaktadır. Buna göre; “İşlediği fiilin haksızlık oluşturduğu hususunda kaçınılmaz bir hataya düşen kişi, cezalandırılamaz”. Haksızlık yanılgısı, kişinin işlediği fiilin haksızlık teşkil ettiğini bilmemesidir. Haksızlık yanılgısında failin haksızlığın maddiyatına ilişkin bilgisi tamdır, buna karşılık o hareketine izin verilmediğini bilmemektedir. Failin haksızlığın maddi unsurlarına ilişkin bilgisi tam olduğundan, yanılgının bu türünün kast ile doğrudan bir ilgisi yoktur. Hatanın bu türünde kişi, işlediği fiili yasaklayan bir normun varlığında veya böyle bir normun yorumlanmasında hataya düşmektedir. Yani işlediği fiil gerçekte hukuk normlarıyla çatışmasına ve dolayısıyla hukuka aykırı olmasına rağmen, kişi fiilinin hukuka aykırı olmadığını, yasak olmadığını, yani meşru olduğunu sanmaktadır. Bu itibarla kişi fiilinin hukuka aykırı olduğu bilincine sahip değildir. Kişi gerçekleştirdiği fiilin hukuken onaylanan bir davranış olduğunu sanmaktadır, fakat gerçekte fiili hukuken tasvip edilmemektedir.

TCK, haksızlığı ve kusuru birbirinden kesin bir şekilde ayırmıştır (m. 30, 40/1). Haksızlık hukuk düzeninin davranış normlarıyla yasakladığı fiilleri ifade etmekte, hukuka aykırılık çerçevesinde yapılan incelemeyle böyle bir fiilin bulunup bulunmadığı araştırılmaktadır. Bu tespit, fail dikkate alınmaksızın, objektif olarak yapılmaktadır. İşlenen fiilin fail bakımından değerlendirilmesine geçildiği safhada karşımıza kusur çıkmaktadır. Kusur suçun yapısında, tipiklik ve hukuka aykırılık unsurundan sonraki üçüncü safhada incelenmektedir. Buna göre, cezai sorumluluk için failin tipikliğin maddi ve manevi unsuru ile hukuka aykırılık unsurunu gerçekleştirmesi yeterli değildir. Ayrıca işlemiş olduğu bu fiilden dolayı fail hakkında bir kınama yargısında bulunulması da gerekmektedir. Ceza hukukunun konusunu oluşturan kusur, fail hakkında yapılan kişisel kınama yargısını ifade etmektedir. Kınamanın sebebi ise failin norma uygun davranabilecek, hukuka uygun hareket edebilecek durumda olmasına rağmen, hukuka aykırı davranışı tercih etmesi, hukukun kendisinden talep ettiği şekilde davranmamasıdır. Dolayısıyla kusur failin irade oluşumunun kınanabilirliği anlamına gelmektedir. Kusur, fail ile fiili arasındaki manevi bir bağı ifade etmemektedir. Diğer bir deyişle kusur, failin tipikliği gerçekleştirdiğini bilmesi değildir. Kusur, failin haksızlık teşkil eden fiili hakkındaki değer yargısını ifade etmektedir. Bu nedenle kusur, haksızlığın gerçekleştiriliş biçimi olan kast ve taksirden farklıdır. Kast ve taksir, fiilin ifade ettiği haksızlığın bir unsurudur.

İşlenen fiilin fail bakımından değerlendirilmesine geçildiği safhada karşımıza kusur kavramı çıkar. Doğru cevap B seçeneğidir.

Hareketin ve neticenin ifade ettiği değersizlik haksızlığın esasını, oluşturur. Doğru cevap A seçeneğidir.

TCK’nın 31. maddesinin ilk fıkrasına göre, fiili işlediği sırada on iki yaşını doldurmamış çocukların ceza sorumluluğu yoktur.  Doğru cevap B seçeneğidir.