Yaptırım Teorisi

TCK’nın 45. maddesine göre suç karşılığında uygulanan yaptırım olarak cezalar, hapis ve adli para cezalarıdır. Hapis cezası kişinin özgürlüğüne, adli para cezası ise kişinin mal varlığı değerine yönelik cezalardır.

Hükümlünün ceza infaz kurumuna kapatılarak özgürlüğünün kısıtlanması şeklinde uygulanan cezaya hapis cezası denilmektedir. Hapis cezası, süresi ve infaz şartları göz önünde bulundurularak süresiz (müebbet) ve süreli hapis cezası olmak üzere ikiye ayrılır. Hükümlünün hayatı boyunca devam eden müebbet hapis cezası da infaz rejimindeki farklılık nedeniyle ağırlaştırılmış müebbet ve müebbet hapis olmak üzere ikiye ayrılmaktadır.

Hükümlünün hayatı boyunca devam eden, kanun ve Cumhurbaşkanınca çıkarılan yönetmelikte belirtilen sıkı güvenlik rejimine göre çektirilen cezaya, ağırlaştırılmış müebbet hapis cezası denir (TCK m. 47).

Uzlaşma Ceza Muhakemesi Kanunu’nun 253. ve 254. maddelerinde düzenlenmektedir. Buna göre a) Soruşturulması ve kovuşturulması şikâyete bağlı suçlar,b) Şikâyete bağlı olup olmadığına bakılmaksızın, Türk Ceza Kanunu’nda yer alan; 1. Kasten yaralama (üçüncü fıkra hariç, madde 86; madde 88), 2. Taksirle yaralama (madde 89), 3. Tehdit (madde 106, birinci fıkra), 4. Konut dokunulmazlığının ihlali (madde 116), 5. İş ve çalışma hürriyetinin ihlali (madde 117, birinci fıkra; madde 119, birinci fıkra (c) bendi), 6. Hırsızlık (madde 141), 7. Güveni kötüye kullanma (madde 155), 8. Dolandırıcılık (madde 157), 9. Suç eşyasının satın alınması veya kabul edilmesi (madde 165), 10. Çocuğun kaçırılması ve alıkonulması (madde 234), 11. Ticari sır, bankacılık sırrı veya müşteri sırrı niteliğindeki bilgi veya belgelerin açıklanma­sı (dördüncü fıkra hariç, madde 239), suçlarında, şüpheli ile mağdur veya suçtan zarar gören gerçek veya özel hukuk tüzel kişisinin uzlaştırılması girişiminde bulunulur.

Cumhuriyet Savcısının kamu davasının açılmasının ertelenmesine karar verilebilmesi için a) Şüphelinin daha önce kasıtlı bir suçtan dolayı hapis cezası ile mahkûm olmamış bulunması, b) Yapılan soruşturmanın, kamu davası açılmasının ertelenmesi hâlinde şüphelinin suç işlemekten çekineceği kanaatini vermesi, c) Kamu davası açılmasının ertelenmesinin, şüpheli ve toplum açısından kamu davası açılmasından daha yararlı olması, d) Suçun işlenmesiyle mağdurun veya kamunun uğradığı ve Cumhuriyet savcısı tarafından tespit edilen zararın, aynen iade, suçtan önceki hâle getirme veya tazmin suretiyle tamamen giderilmesi, koşullarının birlikte gerçekleşmesi gerekir.

Hükmün açıklanmasının geri bırakılmasına karar verilebilmesi için; a) Sanığın daha önce kasıtlı bir suçtan mahkûm olmamış bulunması, b) Mahkemece, sanığın kişilik özellikleri ile duruşmadaki tutum ve davranışları göz önünde bulundurularak yeniden suç işlemeyeceği hususunda kanaate varılması, c) Suçun işlenmesiyle mağdurun veya kamunun uğradığı zararın, aynen iade, suçtan önceki hâle getirme veya tazmin suretiyle tamamen giderilmesi, gerekir.

Hapis cezasının ertelenmesinde, hapis cezasına mahkûmiyetin gereği olan cezanın cezaevinde infazından belli şartlar altında vazgeçilmekte ve bu ceza toplum içinde infaz edilmektedir. Dolayısıyla erteleme yalnızca hapis cezaları bakımından uygulanabilen bir kurumdur. Adli para cezalarının ertelenmesi mümkün değildir. Eğer mahkûmiyet kararında hem hapis hem de adli para cezasına birlikte karar verilmişse, yalnızca hapis cezasının ertelenmesine karar verilebilir.

Ceza infaz kurumunda cezasını çeken, bunun sonucu olarak belli bir ıslah ve terbiye programına tabi tutulan, tutum ve davranışları gözlemlenen mahkûmun, işlediği suçtan dolayı pişmanlık duyması hâlinde mahkûm olduğu cezanın süresi tamamlanmadan ceza infaz kurumunun dışına çıkarılmasına ve cezasının kalan kısmını herhangi bir suç işlememesi ve kendisine yüklenen yükümlülüklere uygun davranması koşuluyla dışarıda geçirmesine imkân tanıyan kuruma koşullu salıverilme denir.

Adli para cezası, işlediği suç nedeniyle kusurlu bulunan kişi tarafından belli bir miktar paranın Devlet hazinesine ödenmesinden ibarettir. Adli para cezasının nasıl hesaplanacağı TCK’da, söz konusu bu cezanın infazının ne şekilde yapıla­cağı ise CvGTİHK’da düzenlenmiştir.

İşlenen suç için kanunda öngörülen soyut cezanın olayın özelliklerine göre hâkim tarafından hüküm verilirken somutlaştırılmasına ve bu yapılırken fiilin ve failin özelliklerinin gözetilerek cezanın failin kişiliğine uydurulmasına, cezanın belirlenmesi ve bireyselleştirilmesi denilmektedir

Güvenlik tedbiri, işlemiş olduğu suçtan dolayı kusurlu olup olmadığına bakılmaksızın suç işleyen kişi hakkında uygulanan, koruma veya iyileştirme amacına yönelik ceza hukuku yaptırımıdır. Kişi işlediği fiilden dolayı kusurlu sa­yılamadığı için cezalandırılamasa dahi şayet tehlikelilik hâli söz konusuysa, kişi hakkında güvenlik tedbiri uygulanabilecektir. Kişinin işlemiş bulunduğu suç dolayısıyla kusurlu bulunması halinde cezaya hükmedilmesinin yanı sıra güvenlik tedbiri de uygulanabilir. Güvenlik tedbiri, işlenen suçun ağırlığı ile orantılı olarak değil, tehlikelilik durumu göz önünde bulundurularak uygulanan bir ceza hukuku yaptırımıdır. Bu yönüyle de güvenlik tedbiri cezadan farklıdır.

Türk Ceza Kanunu’nun öngördüğü güvenlik tedbirleri şunlardır: 1. Belli hakları kullanmaktan yoksun bırakılma (TCK m. 53), 2. Eşya müsade­resi (TCK m. 54), 3. Kazanç müsaderesi (TCK m. 55), 4. Çocuklara özgü güvenlik tedbirleri (TCK m. 56), 5. Akıl hastalarına özgü güvenlik tedbirleri (TCK m. 57), 6. Mükerrirlere ve diğer özel tehlikeli suçlara özgü güvenlik tedbirleri (TCK m. 58), 7. Sınır dışı edilme (TCK m. 59), 8. Tüzel kişilere özgü güvenlik tedbirleri (TCK m. 60).

Müsadere, suçun işlenmesinde kullanılan veya bir suçun konusunu oluşturan eşyanın ya da suçun işlenmesi suretiyle elde edilen eşyanın mülkiyetinin devlete geçirilmesini ifade etmektedir. TCK’da müsadere, eşya müsaderesi ve kazanç müsaderesi olmak üzere ikiye ayrılmıştır.

Eşya müsaderesinin konusunu kasıtlı bir suçun işlenmesinde kullanılan veya suçun işlenmesine tahsis edilen ya da suçtan meydana gelen eşya oluşturmaktadır. Buna göre, yalnızca kasten işlenen suçlarla ilgili olarak müsadere kararı verilebilir. Müsadereye hükmedebilmek için eşyanın iyiniyetli üçüncü kişilere ait olmaması gerekir (TCK m. 54/1). Ayrıca suçta kullanılan eşyanın müsadere edilmesinin işlenen suça nazaran daha ağır sonuçlar doğuracağı ve bu nedenle hakkaniyete aykırı olacağı anlaşıldığında, müsaderesine hükmedilmeyebilir.

TCN’nın 55. Maddesine göre düzenlenmiştir. Kazanç müsaderesine de ancak kasten işlenen bir suçtan dolayı hükmedilebilir. Bu düzenleme ile güdülen temel amaç, suç işlemek yoluyla kazanç elde edilmesinin önüne geçmektir. Özellikle uyuşturucu madde ticareti, dolandırıcılık, ihaleye fesat karıştırma, rüşvet, suçtan kaynaklanan mal­varlığı değerlerini aklama gibi ekonomik çıkar elde etmek amacıyla işlenen suçlara karşı etkin mücade­le edilmesinde önemli bir yaptırım niteliğindedir.

Koruyucu ve destekleyici tedbirle­rin neler olduğu ÇKK’nın 5. maddesinde şu şekilde düzenlenmiştir: “(1) Koruyucu ve destekleyici tedbirler, çocuğun öncelikle kendi aile ortamında korunmasını sağlamaya yönelik danışmanlık, eğitim, bakım, sağlık ve barınma konularında alına­cak tedbirlerdir. Bunlardan; a) Danışmanlık tedbiri, çocuğun bakımından sorumlu olan kimselere çocuk yetiştirme konusunda; çocuklara da eğitim ve gelişimleri ile ilgili sorunlarının çözümünde yol göstermeye, b) Eğitim tedbiri, çocuğun bir eğitim kurumuna gündüzlü veya yatılı olarak devamına; iş ve meslek edinmesi amacıyla bir meslek veya sanat edinme kursuna gitmesine veya meslek sahibi bir ustanın yanına yahut kamuya ya da özel sektöre ait işyerlerine yerleştirilmesine, c) Bakım tedbiri, çocuğun bakımından sorumlu olan kimsenin herhangi bir nedenle görevini yerine getirememesi hâlinde, çocuğun resmî veya özel bakım yurdu ya da koruyucu aile hizmetlerinden yararlandırılması veya bu kurumlara yerleştirilmesine, d) Sağlık tedbiri, çocuğun fiziksel ve ruhsal sağlığının korunması ve tedavisi için gerekli geçici veya sürekli tıbbî bakım ve rehabilitasyonuna, bağımlılık yapan maddeleri kullananların tedavilerinin yapılmasına, e) Barınma tedbiri, barınma yeri olmayan çocuklu kimselere veya hayatı tehlikede olan hamile kadınlara uygun barınma yeri sağlamaya, yönelik tedbirdir. (2) Hakkında, birinci fıkranın (e) bendinde tanımlanan barınma tedbiri uygulanan kimselerin, talepleri hâlinde kimlikleri ve adresleri gizli tutulur. (3) Tehlike altında bulunmadığının tespiti ya da tehlike altında bulunmakla birlikte veli veya vasisinin ya da bakım ve gözetiminden sorumlu kimsenin desteklenmesi suretiyle tehlikenin bertaraf edileceğinin anlaşılması hâlinde; çocuk, bu kişilere teslim edilir. Bu fıkranın uygulanmasında, çocuk hakkında birinci fıkrada belirtilen tedbirlerden birisine de karar verilebilir.

TCK’nın 59. maddesine göre işlediği suç nedeniyle hapis cezasına mahkûm edilen yabancı, koşullu salıverilmeden yararlandıktan ve her halde cezasının infazı tamamlandıktan sonra, durumu, sınır dışı işlemleriyle ilgili olarak değerlendirilmek üzere derhal İçişleri Bakanlığına bildirilir.

Sanığın veya hükümlünün ölümü durumunda niteliği itibarıyla müsadereye tabi eşya ve maddi menfaatler hakkında davaya de­vam olunarak bunların müsaderesine hükmoluna­bilir. (TCK m. 64/1). Ayrıca hükümlünün ölümü, hapis ve henüz infaz edilmemiş adli para cezalarını ortadan kaldırır. Ancak müsadereye ve yargılama giderlerine ilişkin olup ölümden önce kesinleşmiş bulunan hüküm, infaz olunur (TCK m. 64/2).

Af bir yargı işlemi olmayıp, yasama ve yürütme tarafından gerçekleştirilen bir işlemdir. Ancak et­kisini yargılama makamının baktığı davalar ve verdiği kararlar üzerinde doğuran af, genel af ve özel af olarak ikiye ayrılmaktadır.

Zamanaşımının dava ve ceza zamanaşımı olmak üzere iki türü vardır. Dava zamanaşımı, bir suçla ilgili olarak soruşturma ve kovuşturma yapılmasına engel olurken; ceza zamanaşımı kesinleşmiş mahkûmiyet hükmünün infazını engellemektedir.