ÇEVRE SOSYOLOJİSİ

Günümüzde bu kavramın dört farklı anlamda kullanıldığını söyleyebiliriz:
1. Şeylerin özsel niteliğini belirtmek için doğa
kavramının kullanılması. Örneğin, kuşlar
için uçmak doğal bir şeydir: uçmak, kuşların doğasına içkindir ve bu canlıların bir özelliğidir.

2. Yaşamı düzenleyen bir güç olarak doğa. Bu
güç soyut, gizli, ezoterik olabileceği gibi bilimin konusunu oluşturan yer çekimi gibi
bir güç de olabilir.

3. İnsanları içermeyen maddi dünya olarak
doğa. Özellikle yeryüzünde insanların etkisi
olmayan, yani insan yapımı dünyadan ayrı
olarak düşünülen maddi dünyayı tanımlar.
“Vahşi doğa” söylemi böylesi bir doğa anlayışının parçasıdır.

4. İnsanları da içeren maddi dünyanın bütününü
tanımlamak için doğa kavramının kullanılması.
Doğanın böylesi bir tanımında insanlar toplumsal
değil biyolojik canlılar olarak düşünülür.

E şıkkı bu temel anlamlardan biri değildir.

“Modern bilim” kavramı modern dünya sisteminde fen bilimlerine gönderme yapmaktadır.

Şeylerin özsel niteliğini belirtmek için doğa kavramının kullanılması. Örneğin, kuşlar için uçmak doğal bir şeydir: uçmak, kuşların doğasına içkindir ve bu canlıların bir özelliğidir.

İnsanları içermeyen maddi dünya olarak doğa. Özellikle yeryüzünde insanların etkisi olmayan, yani insan yapımı dünyadan ayrı
olarak düşünülen maddi dünyayı tanımlar. “Vahşi doğa” söylemi böylesi bir doğa anlayışının parçasıdır.

Determinizm, belirlenimcilik, örneğin evrende gerçekleşen olayların fizik yasalarıyla belirlenmiş olduğunu, bu nedenle olayların gerçekleşmesinin zorunlu olduğunu vurgulayan bir yaklaşımdır. Nedensellik ilkesine dayanır.

“Bilim açık bir şekilde, determinist ve ampirik olarak anlaşılabilecek bir dünyada, dolayısıyla–uygun yasalar ve mahut başlangıç koşulları bilindiği takdirde–geçmişi ve geleceği de kesin olarak tanımlanabilecek bir dünyada evrensel yasalar arayışı olarak tanımlanmaya başlamıştı. Doğa bilimlerinde buna ‘Newtoncu dünya görüşü’ adı verilmişti. Auguste Comte bu dünya görüşünü doğa bilimlerinin ötesine taşıyarak genelleştirmek istemiş ve ‘pozitivizm’ olarak adlandırmıştı.

Doğanın araçsallaştırılması, doğanın insan yararı için faydalanılan, edilgen bir kaynak deposu olarak görülmesi olarak düşünülebilir.

Aktör-ağ teorisi, bilimsel ve teknolojik süreçleri insan ve insan olmayan varlıkların bir araya gelerek oluşturduğu öbekleşmeler yoluyla betimler.

“İnsan Çağı” olarak da kullanılan antroposen kavramı, insanlığın küresel çapta jeolojik etki yaratan bir aktör hâline gelmesidir.

Modern bilimin evrildiği dönemin düşünce tarihi temel olarak iki felsefi yaklaşımın mücadelesiyle şekillenmekteydi: hermetik felsefe ve mekanik felsefe

Çevresel determinizm insan topluluklarının oluşumunda çevresel faktörlerin belirleyici olduğunu savunan görüştür. İklim de toplumların özelliklerinin belirlenmesinde rol oynayan çevresel faktörlerden biridir.

Doğru cevap B'dir.

Sosyal ve beşerî bilimler içinde doğanın nasıl kavramsallaştırılacağına yönelik tartışmalarda yakın zamanda “yeni materyalizm” (ve/veya “insan sonrası”) başlığı altında süregiden farklı yaklaşımlar öne çıkmaktadır. Haraway (2000), bu yaklaşımı “doğakültürler” ifadesini kullanarak pekiştirir; tek bir gerçekliğin içinde yaşadığımızı, dünyayı anlamada toplumsal olan ve doğal olan şeklinde kategorik ayrımlardan kaçınmamız gerektiğini önerir. Böylesine bir yaklaşım, doğanın toplumsal yaşamın bir ürünü olduğunu söyleyen toplumsal inşacı yaklaşımdan farklılaştığı gibi, gerçekçilik yaklaşımının benimsediği doğanın toplumla ilişki içinde yine de toplumdan bağımsız maddi gerçekliğe sahip olduğu düşüncesinden de uzaklaşır.

Doğru cevap A'dır.

Neil Smith tarafından ortaya atılan "doğanın üretimi" kavramı doğa ve toplum ilişkilerini anlamada yeni bir çerçeve sunmaktadır. Smith, insanların doğayla olan ilişkisinin toplumsal kurumlar üzerinden dolayımlandığını söyler. Diğer bir deyişle, doğa ve insanlık iki ayrı dünya değil, toplumsal olanın aracılığıyla ilişki içindedir. Yine de doğadan belirgin bir biçimde ayırt edilebilen toplumun ortaya çıkışı ise piyasa, devlet, aile gibi toplum- sal kurumların ortaya çıkışıyla, mübadele için üretimin başlamasıyla, mümkün hale gelmiştir. İkinci doğa olarak tanımlanan toplumsal kurumlar ile birinci doğa arasında bir yarılma oluşur. Doğanın dünya ölçeğinde üretilmesiyle birlikte, doğa ikinci doğanın içinde ve onun bir parçası olarak üretilir. Doğanın üretimi kavramı doğanın sonunun geldiğini ve bu nedenle insanları doğadan uzaklaştırmanın tek çözüm olduğunu savunan veya insan-doğa ilişkisini salt tahakküm üzerinden açıklayan yaklaşımlardan farklı olarak bizleri sürekli olarak doğanın kimler tarafından ve nasıl üretildiğini sorgulamaya yöneltir. 

Doğru cevap B'dir.

Restorasyon evresinde bilim topluluklar halinde yapılan, kurumsallaşmaya başlayan, bir edime dönüşerek yaşamın farklı alanlarına hızla yayılmaya başlamıştır. Boyle, Hooke ve Huygens bu evrede bilimsel devrimin yaratıcıları olarak öne çıkarken, 17. yüzyılın sonunda doğa yasalarının matematiksel-mekanik bir felsefi yaklaşımla anlamanın önemi doğanının insan hizmetine sunulması çerçevesinde artık meşruluk kazanmış ve modern bilim otoritesini kurmaya başlamıştı.

Doğru cevap D'dir.

17. yüzyıl sonunda modern bilim otoritesini doğanın araçsallaştırılarak üzerinde tahakküm kurulması gereken bir alan olarak kavranmasıyla kurmuştur. Doğanın araçsallaştırılması, doğanın insan yararı için faydalanılan, edilgen bir kaynak deposu olarak görülmesi olarak tanımlanabilir.

Doğru cevap C'dir.

İngiliz bilim insanı C. P. Snow'un 20. yüzyılın ikinci yarısında ortaya attığı iki kültür kavramı fen (doğa) bilimleri ile sosyal ve beşeri bilimler arasındaki farka işaret etmektedir. Modern dünya biliminde by ayrım sorgulanır hale gelmiş ve interdisipliner araştırmalar değer kazanmış olsa da iki kültür ayrımının bilimsel dünyada hala hâkim olduğunu görüyoruz.

Doğru cevap E'dir.

19. yüzyılda bilim alanının disiplinlere ayrılması, sosyal bilimciler tarafından bir problem olarak Gulbenkian Komisyonu’nun Sosyal Bilimleri Açın (1996) başlıklı raporunda ele alınmıştı. Immanuel Wallerstein’in başkanlığında 1993 yılında oluşturulan “Sosyal Bilimlerin Yeniden Yapılandırılması için Gulbenkian Komisyonu” sosyal bilimlerin rolünü, kendi disiplinleri arasındaki ilişkileri incelemiş, bir yanda da beşerî ve doğa bilimleriyle kurduğu ilişkileri değerlendirmiştir.

Doğru cevap B'dir.

Antroposen dünyanın içinde olduğu Holosen döneminden insan etkileriyle çıkmakta olduğunu savunur. Diğer bir deyişle, “İnsan Çağı” olarak da kullanılan antroposen kavramı, insanlığın küresel çapta jeolojik etki yaratan bir aktör hâline geldiğine işaret eder. Antroposen kavramının kendisini sorunsallaştıran araştırmacılar, “kapitalosen” gibi yeni kavramlar üreterek insanları tek bir kategori olarak ele alamayacağımızı, farklı insan gruplarının dünya üzerindeki etkilerinin farklılaştığını, jeolojik dönüşümü yaratanın insanlık değil kapitalist üretim sistemi olduğuna dikkat çekiyorlar.

Holosen döneminin kapanıp Antroposen döneminin ne zaman başladığına yönelik tartışmalar halen devam etmektedir. Yaygın olarak Sanayi Devrimi başlangıç noktası olarak önerilirse de bazıları tarımın başlangıcını bu yeni jeolojik dönemin başlangıcı olarak alınması gerektiğini söylüyor. 1940’lardaki nükleer çağı da bu tartışmalarda bir referans noktası olarak görüyoruz. 

Dolayısıyla antroposen dönemin 17. yüzyılda başladığı doğru değildir. Doğru cevap E'dir.

İnsanlığın/toplumların/kültürlerin doğayla ilişkilenme biçiminin sonuçları bilimin amacını ve değerini yeniden düşündürüyor. 1990’larda başlayan ve yakın zamanda birçok bilim alanında yaygınlaşan “post-normal bilim” tartışmaları da bu durumu yansıtıyor. Bilim ve teknoloji felsefecileri Silvio Funtowicz ve Jerome Ravetz (1993) tarafından ilk kez kullanılan “post- normal bilim” kavramı, özellikle iklim değişikliği problemi karşısında birçok bilim insanı ve siyaset yapıcılar tarafından da benimsenmektedir. Bu kavramla iklim değişikliğinin küresel ve/veya gezegensel ölçekte belirsizliklerle bezeli bir sorun olduğu göz önüne alınınca gözlem ve deneylerle kesin sonuçlara, bilimsel yasalara ulaşmayı hedefleyen bilim anlayışının bu sorunun çözümünde yetersiz kaldığı vurgulanmaktadır.

Doğru cevap C'dir.

Günümüzde özellikle çevresel sorunlar dikkate alındığında gözlem ve deneylerle kesin sonuçlara, bilimsel yasalara ulaşmayı hedefleyen bilim anlayışının bu sorunun çözümünde yetersiz kaldığı vurgulanmaktadır. Laboratuvarda yapılan bilimin ötesine geçerek ilgili farklı aktörlerin de bilimsel bilgi üretim süreçlerine katılımının gerekli olduğu tartışılmaktadır. “Sürdürülebilirlik bilimi” gibi yeni disiplinler ötesi bilimsel alanları kurulmaktadır. Bilim dünyasında disipliner sınırlar bir yandan korunmaya çalışılırken diğer yandan disiplinler ötesi bilim tartışmaları ve pratikleri öne çıkmaya başlıyor. Görünen o ki “bilimin” ne olduğunu yeniden tanımlama süreci içindeyiz ve bu sürecin toplumların “doğa” ile bildiğimiz ve/veya yeni ilişkilenme biçimlerinden etkilendiği ve eş zamanlı olarak bu ilişkileri de şekillendirmekte olduğu aşikâr. 

Doğru cevap D'dir.