ÇEVRE SOSYOLOJİSİ

Antroposentrik yaklaşım insanı dünyanın merkezine koyarak çevresindeki her şeyi insan kullanımı için var olan bir kaynak deposu olarak görür.

Sürdürülebilir kalkınma kavramı hem kuşak içi hem kuşaklar arası kaynak kullanımında adaleti tanımlamak ve çevre-ekonomi ilişkisini yeniden düzenlemek için kullanılır.

Ekolojik Modernleşme yaklaşımı Yeni Ekolojik Paradigmayı işler hale getirerek daha derinlemesine geliştirmiştir.

Metabolik yarık teorisi kapitalist üretim tarzının doğayı kullanım değerinden değişim değerine dönüştürmesini Marx'ın metinlerine referans vererek tartışır.

Androsentrizm, erkek-egemen kültürün erkek-insanı toplumun ve dünyanın merkezine yerleştirmesidir.

İkinci Dünya Savaşı sonrası uluslararası sistemde kabul gören endüstrileşme, üretim ve kalkınma söyleminin tüm insanlık için zenginlik getireceği­ne dair iyimserlik 1970’lere gelindiğinde öngörü­lemeyen ekolojik tehditlerle sarsılmaya başlamıştır.

Catton ve Dunlap tarafından Bolluklar Çağı olarak adlandırılan sanayileşmenin ivme kazandığı dönemde gelişmiş kapitalist ülkelerde ortaya çıkan iki tarihsel gelişme fosil yakıtlarla çalışan teknolojilerin keşfi ile kolonileştirilebilecek diğer yarımküredeki yeni yerlerin keşfidir.

Sanayileşme ve kentleşmenin yarattığı ekolojik tehditlere bir karşı duruş olarak 1960’larda Amerika ve Avrupa’da ortaya çıkan çevre sosyolojisinin kurucu yaklaşımı olan Yeni Ekolojik Paradigma (YEP) ekolojik kıtlık nedeniyle bir enerji kaynağından diğerine geçmenin başka krizler yaratacağı, bu nedenle dünya ekosisteminin sonlu olduğunu kabul etmemiz gerektiğini, ekolojik kıtlıkla mücadelede teknik bir çözüme değil, toplumsal bir çözüme ihtiyaç duyulduğu ve insan-doğa ilişkisinin eşitsiz yapısının dengelenmesi gerektiği görüşlerini savunmaktadır.

Tarihsel olarak 16. ve 17. yüzyılda insan-doğa ilişkisini entelektüel düzlemde dönüştüren iki önemli gelişme yaşanmıştır. Bunlardan ilki yeni gelişen fizik, astronomi, matematik gibi bilimlerin ortaya çıkmasıyla doğanın bir araştırma nesnesi olması ve doğaya içkin kuralların keşfedilmesidir. Doğa insandan soyutlanabilen, keşfedilebilen ve kendine içkin kanunları olan bir varlığa dönüşmüştür. İkinci gelişme ise doğa durumu olarak adlandırılan halin, insanlığın uygarlığı geliştirmeden önceki ‘geri’ aşama olarak düşünülmeye başlanmasıdır. Bu durumun en açık örneği siyaset felsefesinin devlet üzerine ilk metinlerinden olan Thomas Hobbes’un 1651 yılında yayınlanan Leviathan kitabında, modern devlet öncesi olan doğa durumundaki insan hayatını yalnız, yoksul, kötü, vahşi ve kısa süreli olarak tanımlamasıdır. Doğanın toplumdan ayrılması doğayı araçsal bir akılla tahakküm etmenin en biricik koşuludur çünkü artık doğa aktif bir özne değil ya içkin kuralarının keşfedileceği ya da modern toplumlara ulaşmak için ehlileştirilecek pasif bir nesnedir. Bu bağlamda modernleşmeyle kurumsallaşan aydınlanma düşüncesi insanı doğayı kontrol edecek yegane özne olarak kurduğu için hem antroposentrik hem de anti-ekolojiktir.

Ekolojik dengenin bozulması ile ilişkili olabileceği düşünülen Covid-19 salgınının insanları etkilemesi, insanın doğanın etkilerine maruz kalma açısından diğer canlılardan farklı ve özel bir varlık olmadığını, doğanın etkilerinden muaf olmadığını göstermesi klasik sosyologlarının İnsanın İstisnailiği paradigmasına işaret etmektedir.

Hükümetlerin doğal kaynakların daha az ve tasarruflu kullanılması, doğaya zarar veren atıkların daha az salınması ile ilgili politikalar geliştirmesi ve uygulaması, yerel yönetimlerin ve şirketlerin de bu politikaları destekleyecek düzenlemeler ve uygulamalar gerçekleştirmesi Ekolojik Modernleşme Teorisinin vurguladığı ekolojik akılın yansımasıdır.

Günümüzde üniversitelerde diğer mühendislik alanlarına ek olarak çevre mühendisliği bölümlerinin kurulması ve bu alanda bilim insanları ve iş gücünün yetiştirilmesi, aynı zamanda şirketlerin ve belediyelerin endüstri mühendislerinin yanı sıra çevre mühendisleri de istihdam etmesi Ekolojik Modernleşme Teorisindeki ekolojik akıl fikrinin sonucudur. Günümüz dünyasında modern toplumların temel kurumları (hükümetler, devletler, yerel yönetimler, hane halkları, şirketler) ekolojik çıkarlar ve düşünceler etrafında yeniden şekillenmektedir. Diğer bir ifadeyle gittikçe tekil çıkarlardan bağımsızlaşan ekolojik akıl modern yaşama hakim olmaya başlamıştır. Ekolojik akıl artık üretim ve tüketim süreçlerinin örgütlenmesi ve değerlendirilmesinin ekonomik olduğu kadar ekolojik saiklerle de yapıldığı anlamına gelmektedir. Toplumsal hareketler, sivil toplum kuruluşları, hükümetler, iş insanları ve şirketler, bilimsel kurullar kendi kendilerini eleştirebilmiş ve ortak bir ekolojik akla ulaşmışlardır.

Derin ekoloji günümüz toplumunda ekolojik olarak modernleştirecek reformlardan ziyade kökten dönüşümler yapılması gerektiğini iddia etmektedir. Derin ekoloji ilkelerini oluşturabilmek için iki temel prensipten yola çıkmıştır: biyo-merkezci eşitçilik (biocentric egalitarianism) ve varoluşsal bütünlük (ontology of metaphysical holism). İlk prensip esasen içkin değerin üzerine inşa edildiği prensiptir. Tüm varlıklar biyolojik olarak eşittirler ve aralarında türevsel bir değerlendirme yapmak mümkün değildir. Bu bağlamda derin ekoloji anti-antroposentriktir. İkinci prensip ise insan ve insan-dışı varlıklar arasında ontolojik (varoluşsal) bir sınırın çizilemeyeceğini ifade eder. “Dünya senin bedenindir” anlayışına dayanan varoluşsal bütünlük felsefesi “şayet diğer varlıklara zarar verirsek kendimize de zarar vermiş oluruz” önermesinden hareket eder. İnsan burada kendisini bütünün bir parçası olarak görmekte, bütünle özdeşlik kurmakta ve kendisini bütün bir yaşamın bir parçası olarak hissetmektedir. Başka bir ifadeyle insanların çıkarları ve kendini gerçekleştirme çabası, insan dışı varlıklara rağmen değil, ancak onlarla birlikte olur.

Ekolojik Marksizm teorilerinden olan “Ekolojiye dünya sistemi teorisi” dünya sistemindeki hiyerarşik iş bölümünün ülkeler arasında yarattığı eşitsiz ekolojik ilişkilere odaklanmaktadır

Liberal ekofeministler, verili şartlardaki hükümet politikaları, kurumsal yapılar ve üretim teknolojilerinin iyi yönetilmesi halinde insanların ekosistemleri kontrol edebileceklerini ve çevresel kötüleşmeyi önleyebileceklerini iddia etmektedirler. Kadınların eğitim ve ekonomiye katılımları arttıkça, ekolojik mücadelede de söz sahibi olacakları ve kadınları önceleyen ekolojik politikaların uygulanacağını iddia etmektedirler.

Sosyoloji dersinde Eren öğretmen, "insanı dünyanın merkezinde konumlandırarak, doğayı ya­rarlanılacak, dönüştürülecek, ehlileştirile­cek bir kaynak deposuna indirger" ifadesiyle Antroposentrik yaklaşımı öğrencilerine anlatmış olmaktadır.

Yeni Ekolojik Paradigmanın İnsan İstisnailiği Paradigmasına alternatif olarak "Bilimsel ve teknik bilgiyle doğayı kontrol edebilen insanlar istisnai türlerdendir." var­sayımı üzerine inşa edilmiş olamaz.

Siyanürlü altın aramalarının yaygınlaşmış bir duruma gelmesi, ortak bir ekolojik aklın ürünü olarak nitelendirilemez.

Ekolojik Ku­ramlarda insan merkezlilik, antroposentrik teknik kavramıyla anlatılmaya çalışılmaktadır.

Derin ekolojik yaklaşım, insan-merkezciliği ta­mamen reddederek radikal bir ekosentrik bakış açısının savunusunu yapmaktadır.