ÇEVRE SOSYOLOJİSİ - Deneme Sınavı - 4

Çevre hareketlerinin gelişimiyle, kalkınma, sanayileşme, büyüme gibi iktisadi açıdan dokunulmaz kavramlar sorgulanır hâle gelmiş, ekolojik sorunlar uluslararası kuruluşlar ve devletlerin gündemine girmiş, çevre bakanlıklarının kurulmasından, yeşil partilerin ortaya çıkmasına, ekolojinin akademik bir disiplin hâline gelmesinden, ekolojik tahribatın okul müfredatlarına girmesine bir dizi önemli gelişme kaydedilmiştir.

İlk çevresel hareketler, korumacı hareketler (conservation movement) olarak karşımıza çıkmaktadır. Korumacılık hareketinin açığa çıkışına avcılık faaliyetleri neden olmuştur. Avcılar, avladıkları hayvan popülasyonlarının tükenebileceğinin bilincine varmış ve türlerin korunabileceği alanların oluşturulması için mücadele etmiştir. Avcıların faydacı bir temele dayanan kaygıları, ormanların da korunması gereken alanlar olduğuna ilişkin düşünceyi açığa çıkarmış ve korumacı hareketin gelişmesine yol açmıştır (Rootes, 2004:612). Bu erken dönem korumacı hareketlerin amacı, insanların doğal kaynaklardan en iyi şekilde faydalanması ya da etkin biçimde kullanması için onları korumasıdır (Albrecht, 1976:150). Diğer amaçları yaban yaşamının ve doğanın sağladığı estetik ortamın korunmasıdır (Szasz, 1999:115).

1960’ların sonu ve 1970’lerin başında korumacı hareketten farklı olarak yeni bir çevre hareketi dalgası başlamış ve modern çevre hareketi olarak adlandırılmıştır. Korumacı hareket, çevreyi korunması gereken bir “şey”e indirgemesi, doğanın kendi dinamikleri olduğunu göz ardı etmesi ve kirliliği ekonomik, sosyal ve kültürel bağlamı dışında ele alması nedeniyle eleştirilmeye başlanmıştır (Gauna, 2008:465). Korumacı hareket, doğal alanların kirlenmesine ve yaban yaşamının korunmasına odaklanırken, yeni gelişen hareket endüstriyel faaliyetlerin her ortamı kirlettiğine vurgu yapmış, insanların yaşam kalitesi ve sağlığını tehdit ettiğine dikkat çekmiştir (Szasz, 1999:38).

Çevre tarihçileri, 1960’lara kadar güçlü bir çevre hareketinin ortaya çıkmayışını ve çevre hareketinin aslında savaş sonrasına ait bir olgu olduğunu üç önemli değişim üzerinden açıklamıştır: İlki; 2. Dünya Savaşı sonrası açığa çıkan zenginliğin, ekonomik gelişmenin bedelinin kirlenme olduğu argümanını arka plana itmesidir. İkincisi; tarımda kimyasal devrim, atom enerjisi, sentetik madde kullanımı, doğal kaynakların çıkarılmasında kullanılan teknolojilerdeki gelişmenin yeni çevresel tahribatlara yol açmasıdır. Üçüncüsü; doğanın dönüşümünün yarattığı risklere karşı oluşan ekolojik anlayıştır (Rome, 2003:526). Çevresel tahribatın bilimsel açıdan anlaşılır hale gelmesi ve yüksek öğretimin yaygınlaşması da çevre bilincinin gelişimine neden olmuş ve çevresel sorunlara farkındalığı attırmıştır.

World Wild Fund for Nature (WWF, Dünya Doğayı Koruma Vakfı): Daha önce “World Wildlife Fund” adını taşıyan bu küresel örgüt, dünyaca ünlü panda bayrağı altında kendisine bağlı ancak önemli ölçüde özerkliğe sahip ulusal örgütlerden oluşmaktadır

Greenpeace misyonunu, biyoçeşitliliği korumak; toprak, hava, tatlı su ve okyanusların kirlenmesi ve kötü kullanımını engellemek; nükleer tehdidi durdurmak, barış ve küresel silahsızlanmayı sağlamak olarak açıklamaktadır.

Derin Ekoloji; doğal kaynaklar ve tüm yaşam biçimlerinin yalnızca insanlara faydası olan bir kaynak olarak değil kendi başına içsel bir değere sahip olduğuna inanan, kirliliğin yalnızca insan sağlığı değil, tüm tür ve ekosistemler üzerindeki etkisinin göz önüne alınması gerektiğini savunan ve ekolojik sorunların teknolojiyle çözüleceğine inanmayan, felsefi temelleri Arne Naess tarafından kurulan bir düşünsel yaklaşımdır.

Derin Ekoloji; doğal kaynaklar ve tüm yaşam biçimlerinin yalnızca insanlara faydası olan bir kaynak olarak değil kendi başına içsel bir değere sahip olduğuna inanan, kirliliğin yalnızca insan sağlığı değil, tüm tür ve ekosistemler üzerindeki etkisinin göz önüne alınması gerektiğini savunan ve ekolojik sorunların teknolojiyle çözüleceğine inanmayan, felsefi temelleri Arne Naess tarafından kurulan bir düşünsel yaklaşımdır.

Toplumsal Ekoloji; Murray Bookchin’in düşünsel temelini oluşturduğu, insan ve doğa arasında kurulan hiyerarşik ve tahakküm ilişkilerini sorgulayan, toplumsal yapıdaki rekabetçi pazar ekonomisinin, sınıfsal ilişkiler ve mülkiyet ilişkilerinin insan ve doğa üzerinde nasıl tahakküm yarattığını açıklayan ve bu nedenle ekolojik sorunların kaynağı olarak yalnızca insanı gösteren yaklaşımlara eleştirel yaklaşan, dolayısıyla ekolojik olanın toplumsal olandan ayrı olarak incelenemeyeceğine inanan bir ekolojik yaklaşımdır (Bookchin, 1999). Sınıfsal, etnik ve cinsiyet temelindeki farklılıklara bakılmadan soyut bir insanlık kavramıyla ekolojik sorunların açıklanamayacağını ve toplumsal sistemdeki büyüme merkezli politikalar, tahakküm ilişkileri gibi bozukluklar yok edilmedikçe de ekolojik krizin çözüme kavuşamayacağını savunmaktadır.

Ekososyalizm; sosyalizm ve ekoloji arasındaki bağlantıları güçlendirmeye dayalı, ekolojik sorunların kapitalist bir sisteme ya da çevresel duyarlılığı olmayan bir sosyalist sisteme meydan okumadan çözülemeyeceğini öneren bir düşünsel yapıya sahiptir. Yeşil partiler, yerli gruplar ve toplumsal hareketler arasında yaygınlığı olan bir düşüncedir. Ekososyalizm, toplumsal adalet ve ekolojik dengenin kurulduğu, niceliksel değil niteliksel ekonomik kriterlerin baz alındığı dolayısıyla değişim değeri yerine kullanım değerinin hâkim olduğu bir ekonomik yapının inşasını savunmaktadır.