ÇEVRE SORUNLARI VE POLİTİKALARI

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 1983 yılında Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu’na değişmenin küresel gündemini hazırlama görevi vermiştir. Böylece, 2000’li yıllara yönelik dengeli ve sürekli bir kalkınma için çevre stratejileri oluşturulması gereği üzerinde durulmuştur.

5-16 Haziran 1972 tarihlerinde Stockholm’de gerçekleştirilen “Birleşmiş Milletler Çevre ve İnsan Konferansı”nda (Stockholm Konferansı), sosyo-ekonomik yapıları ve gelişme düzeyleri farklı olan birçok ülke, “çevre” konusunda ilk kez bir araya gelmiştir.

Soruda tanımı verilen uluslararası anlaşmalara çerçeve sözleşmesi denir. Bir konunun daha özel yönlerini düzenlemek için ayrı ve daha ayrıntılı yasal araçlar olan protokoller çerçeve sözleşmesine eklenebilir.

Bir çerçeve sözleşmede hedefler, ilkeler, temel yükümlülükler ve kurumlar belirlenebileceği gibi karar verme, mali anlaşmazlıkların çözümü ve değişikliklere yönelik işlemler de yer alabilir. Soruda verilen sözleşmelerin hepsi çerçeve sözleşmesine örnek olarak gösterilebilir.

İlk kez Paris Bildirgesi’nde söz edilmiştir. Buradaki ekonomi öncelikli “çevresel kaygılar”, nihayet 1992 yılında Maastricht Anlaşması ile birlikte topluluğun çevre koruma alanındaki resmi bir politikası haline gelmiştir.

1 Temmuz 1987 tarihinde yürürlüğe giren Avrupa Tek Senedi ile Avrupa Topluluklarını kuran Antlaşmalar, ilk kez kapsamlı biçimde güncellenmiş ve yenilenmiştir. Avrupa Tek Senedi ile yeni ortak politikaların saptanması ve mevcut olanların geliştirilmesi yanında, Roma Antlaşması’na parasal kaynak, sosyal politika, ekonomik ve sosyal uyum, teknolojik araştırma ve geliştirme ve çevre konularında yeni maddeler eklenmiştir.

AB için çevre alanındaki kısmi iyileştirmeler, üye olamayan ülkelere ikili bir politika olarak yansımıştır. Bu politikalar; “AB Müktesebatına Uyum” adı altında çevre politikalarına ilişkin program ve yasal düzenlemeler ile teknik iyileştirme ve düzenlemeler olarak tanımlanabilir.

Çevre sorunlarının çözümüne ve çevre koruma politikalarının oluşturulmasına yönelik çabalar uluslararası alandaki işbirliği ve dayanışmanın kaçınılmaz olduğunu ortaya koymuştur. Konunun sadece bilimsel ve teknik bir sorun olmadığı ya da sadece siyasal boyutları olan veya yalnızca ekonomik gösterge ve değerlerle açıklanabilecek bir olgu olmadığı böylece ortaya çıkmaktadır. Bu nedenle Uluslararası Çevre Politikalarında, soruda verilen tüm unsurlar bir bütün olarak ele alınmak durumundadır.

Zirve, Stockholm Konferansı’nda dile getirilen, çevreye yönelik kaygıların 30 yıllık bilançosunu çıkarmak, olanak ve kısıtları tartışmak, çevre ve kalkınma ilişkilerini irdelemek üzere toplanmıştır. A, B, D ve E seçenekleri uygulama planının konuları iken C şıkkı bu konular arasında değildir.

Sürdürülebilir kalkınma kavramı Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu’nca hazırlanan Ortak Geleceğimiz isimli raporda yukarıdaki gibi tanımlanmıştır.

Raporda 2000’li yıllara yönelik dengeli ve sürekli bir kalkınma için çevre stratejileri oluşturulması gereği üzerinde durulmuştur.

Örnekle açıklanırsa, ülkeler karbondioksit salımının azaltılması konusunda işbirliği yapmayı kabul ederken çevre ile uyumlu sanayileşme politikalarında karşı karşıya gelebilmektedir. Bunun sebebinin de temel olarak ülkelerin çevreden çok kendi çıkarlarını gözetmesi olduğu söylenebilir.

Ekonomik sistemlerin çevre sorunlarına bakışı çerçevesinde ‘çevre-ekonomi’ çelişkisi politik alanın önemli bir unsuru olmuştur. Üretim ilişkileri, gelir eşitsizliği, tüketim toplumu ve yoksulluk sosyal ve siyasal sorunları barındırırken susuzluk diğerlerine göre ekonomiden daha bağımsız olarak çevre sorunu teşkil etmektedir.

İlk kez 1972 yılında BM Stockholm Çevre Konferansı’nda Konferans Genel Sekreteri Strong’un kullandığı ‘çevreyi dışlamayan kalkınma’ sözü ile yerel kaynaklardan adaletli bir biçimde yararlanmayı öngören bir kalkınma stratejisi gündeme gelmiştir.

Çevre sorunlarına yönelik sistem eleştirileri, kapitalizmin yarattığı sürekli kar ve kalkınma arayışlarının sorgulanması süreci 1968 gençlik hareketine uzanmaktadır. Bu hareketin tartışma konularından biri çevre sorunları ve dünyanın doğal ortamına ilişkin kaygılardan oluşmaktadır.

Ülkeler arasında zaman zaman yaşanan çatışmalar olsa dahi, çevre sorunları söz konusu olduğunda, bu sorunların küresel olması ve karşılıklı bağımlılık özelliği taşıması sebebi ile çevresel kaygılar ile bir araya gelinmeye başlanmıştır.

Sırasıyla Stockholm, İsveç’te1972; Rio de Janeiro, Brezilya’da 1992; Johannesburg, Güney Afrika Cumhuriyeti’nde 2002 yıllarında düzenlenmiştir.

Rio’daki Çevre ve Kalkınma Konferansından 20 yıl sonra 2012’de gerçekleştirilen bu konferansta tarım sorunları tartışılan dört ana akstan birini oluşturmamaktadır.

T.C. Anayasası’nın 90. Maddesi’ne göre “Usulüne göre yürürlüğe konulmuş milletlerarası anlaşmalar kanun hükmündedir. Bunlar hakkında Anayasaya aykırılık iddiası ile Anayasa Mahkemesi’ne başvurulamaz.”

Ortak Geleceğimiz raporu (Brundtland Raporu), 1987 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu’nda kabul edilmiştir.