ÇEVRE SORUNLARI VE POLİTİKALARI

Doğal kaynaklar; var olması, değişmesi ve gelişmesi insanların bilinçli eylemlerini gerektirmeyen canlı ve cansız çevreyi belirleyen varlık ve nesnelerdir. Hava, su, toprak, bitki örtüsü, hayvanlar ve madenler dünyanın doğal kaynaklarını oluşturur.

Hava, su ve toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerinde gerçekleşen ve istenmeyen değişimler olarak tanımlanan “kirlilik” sonucunda ortaya çıkan çevre sorunlarının yanısıra doğal kaynakların bilinçsiz kullanımı, son yıllarda giderek artan oranda gündeme gelmektedir. Kirlilik türleri ; Hava , su, toprak, katı atık, gürültü, nükleer ve elektromanyetik olarak sıralanabilir.

Atmosferin bileşimindeki gazların karışımından oluşan hava, canlıların yaşam sürecindeki en önemli ögelerden biridir. Bir insanın günde yaklaşık olarak 2,5 litre su, 1,5 kilogram besin, 10 - 20 m3 hava gereksinimi vardır.

Atmosfer, sıcaklığa göre dört tabakaya ayrılır: 1) Troposfer; yeryüzüne en yakın, içinde yaşadığımız tabakadır. Kutuplarda 8 km, ekvatorda 18 km kalınlığa sahiptir. Troposfer tabakasında yükseklikle sıcaklık her 100 metrede 0,65 derece azalır ve tabakanın dış sınırında -56,5 dereceye kadar düşer. 2) Stratosfer; atmosferin 11-50 km’leri arasında yer alır ve atmosferdeki gazların % 19’u ile çok az miktarda su buharı içerir. 20 - 50’inci km’ler arasında güneşin zararlı ışınlarını tutan ozon gazı tabakası bulunur. 3) Mezosfer; atmosferin en soğuk katmanıdır (Sıcaklık -120 dereceye kadar düşer.) ve üst sınırı 85-90 km’ye ulaşır. Bu tabaka uzaydan gelen gök taşlarını yavaşlatıp yakacak kadar kalındır. 4) Termosfer; yüksekliği yaklaşık 690 km’ye kadar ulaşır ve sıcaklığı yaklaşık 1200 derecedir. Bu tabakadaki gazların kalınlığı mezosferden daha azdır, yüksek sıcaklığına karşın ısıtma özelliği bulunmamaktadır.

Dünyada kabul edilen ölçütlere göre kişi başına su varlığı 1000 m3’ten az olan ülkeler “Su Fakiri” olarak kabul edilmektedir. Yılda kişi başına kullanılabilir su miktarı 2000 m3’ten daha az olan ülkeler “Su Azlığı” olan ve yılda kişi başına kullanılabilir su miktarı 8000-10.000 m3’ten daha fazla olan ülkeler “Su Zengini” ülkeler şeklinde sınıflandırılmaktadır. Günümüzde Düny

Yüzey suları içinde kirlenmeye karşı en hassas olanlar göllerdir. Göle karışan kirleticilerin büyük bir kısmının kaynağının akarsular, sanayi atıkları, akıntı ve sızıntılar olmasına karşılık, havayla taşınan kirlilikler de son derece etkin olmaktadır. Göller, gerek akarsuların getirdiği ve gerekse doğrudan göle boşaltılan atık sulardan kaynaklanan çok miktarda azot, fosfor ve karbon bileşikleri içermektedir. Göllerdeki bu bileşikleri besin maddesi olarak kullanan yosunların (alglerin) hızla çoğalması sonucu ötrofikasyon olarak adlandırılan olay gerçekleşmektedir. Göllere sürekli olarak bu tür besin maddesi ve tortu taşınması sonucu ötrofikasyon hızlanır ve göl zamanla sığlaşarak yok olabilir

Dünya üzerindeki topraklar için önemli tehditlerden biri de “çölleşme” tehlikesidir. Yer küremizdeki toprakların dörtte biri çölleşme tehdidi altındadır. Bu süreçte başlıca toprağın aşınması ve taşınması, yanlış arazi kullanımı, toprak kaybı ve toprak kirlenmesi olmak üzere birçok etmen etkilidir. Canlı ve sağlıklı bir toprakta, yaşamı desteklemeyecek ve hatta çoğu zaman yok edecek derecede gerçekleşen besin noksanlığının sonucu olan ‘çölleşme’ insanlığın karşı karşıya kaldığı en önemli sorundur. Toprağın bilinçsiz ve aşırı kullanımı, aşırı otlatma, kontrolsüz sulama, ormanların tahrip edilmesi ile birlikte, özellikle son yıllarda ekolojik dengenin bozulması sonucu ortaya çıkan iklim değişikliği, çölleşmeyi hızlandıran en önemli etkenlerdir.

Evlerde kullanılan bazı gereçlerin elektromanyetik akı yoğunlukları, markalara göre değişmekle birlikte ortalama değerleri örneğin ütü için 3cm mesafede 8-30 arasındadır.30 cm yakınlaşana kadar tüm cihazların manyetik alan akı yoğunluğu halk sağlığı için önerilen 100 μT değerinden küçüktür.

Türkiye’deki toprak derinliğinin çok fazla olmaması nedeniyle tüm arazi varlığımızın yalnızca 19,3 milyon hektarı (% 24’ü) tarıma uygun arazi özelliği taşımaktadır. Toplam arazisinin; % 20’si orta şiddetli, % 36,4’ü şiddetli, % 22,3’ü çok şiddetli erozyona maruz kalan Türkiye’de 57,1 milyon hektarlık alan akarsu yatağı erozyonu ile, 466.000 hektarlık alan da rüzgar erozyonu ile bozulmaktadır. Sonuç olarak yılda yaklaşık 500 milyon ton toprağı erozyonla taşınan Türkiye’nin en önemli ve en acil çevre sorununu erozyon oluşturmaktadır.

Çeşit bakımından zengin olan doğal kaynaklar değişik ölçütler göz önüne alınarak sınıflandırılabilir. Sürdürülebilirliğine göre “tükenebilen doğal kaynaklar” ve “tükenmeyen doğal kaynaklar” şeklinde bir sınıflandırma yapılabilir. Madenler, canlı türleri ve canlı yaşam alanları gibi bazı kaynaklar sonludur, yani tüketildikleri veya tahrip edildikleri zaman yok olurlar. Hava, su ve ağaç gibi diğer kaynaklar yenilenebilir olmakla birlikte, kendi kendilerini temizlemeleri, yeniden yetişmeleri ve yenilenmeleri için genellikle çok uzun süre gerekir. Doğal kaynaklar “canlı doğal kaynaklar” ve “cansız doğal kaynaklar” olarak da sınıflandırılabilir. Biyolojik çeşitliliği oluşturan hayvanlar, bitkiler ve çeşitli mikro yapıdaki canlılar canlı doğal kaynakları oluştururken, bu canlı kaynakların yaşadığı su, hava, toprak gibi ortamlar ile madenler ve fosil yakıtlar gibi yer altı zenginlikleri cansız doğal kaynaklardır. Doğru cevap B seçeneğidir.

Hava kirlenmesi aslında troposfer tabakasının kirlenmesidir. Kirleticiler meteorolojik olaylar sonucunda atmosferde enine boyuna çeşitli yönlere dağılır. Enine dağılmalar bazen onbinlerce kilometreyi bulabilirken, boyuna dağılmalar oldukça sınırlı olup yaklaşık 25-30 km kadardır. Bunun sonucunda troposfer tabakasının yanı sıra stratosfer tabakası da bir miktar kirlenmektedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Karbon monoksitin insan üzerindeki öldürücü etkisi, kandaki hemoglobinin karbon monoksit ile karboksi hemoglobin (COHb) bileşiği oluşturarak, dokula­ra oksijen iletimini engellemesi şeklinde görülür. Sigara içmeyenlerin kanında COHb ortalama % 1,5 oranında bulunurken, günde bir paket sigara içenlerde % 6,3, iki paket içenlerde % 7,7 COHb bulunmuştur.

Hava, su ve toprağın fiziksel, kimyasal ve biyolojik özelliklerinde gerçekleşen ve istenmeyen değişimler olarak tanımlanan “kirlilik” sonucunda ortaya çıkan çevre sorunlarının yanı sıra doğal kaynakların bilinçsiz kullanımı, son yıllarda giderek artan oranda gündeme gelmektedir. Doğru cevap B seçeneğidir.

Karbon monoksit atmosferde bulunan en yaygın ve en zararlı hava kirleticilerin­den biridir ve atmosferde 2-4 ay kalabilmektedir. Havanın ortalama molekül ağır­lığına yakın molekül ağırlığına sahip olup, hem kaynaklandığı nokta etrafında iyi dağılmaması, hem de renksiz ve kokusuz olması nedeniyle varlığı fark edilemeyen bir kirleticidir. Doğru cevap C seçeneğidir.

Dünyada kabul edilen ölçütlere göre kişi başına su varlığı 1000 m3’ten az olan ülkeler “Su Fakiri” olarak kabul edilmektedir. Yılda kişi başına kullanılabilir su miktarı 2000 m3’ten daha az olan ülkeler “Su Azlığı” olan ve yılda kişi başına kullanılabilir su miktarı 8000-10.000 m3’ten daha fazla olan ülkeler “Su Zengini” ülkeler şeklinde sınıflandırılmaktadır. Günümüzde Dünyanın toplam nüfusunun % 40’ını oluşturan 80 ülke su sıkıntısı çekmektedir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Nitrat kırsal alanlarda en yaygın yer altı suyu kirleticisi olarak görülmektedir. Azot içeren gübrelerin kontrolsüz kullanımıyla yer altı sularında yaygın olarak nitrat kirliliği gözlenmektedir.

Göller, gerek akarsuların getirdiği ve gerekse doğrudan göle boşaltılan atık sulardan kaynaklanan çok miktarda azot, fosfor ve karbon bileşikleri içermektedir. Göllerdeki bu bileşikleri besin maddesi olarak kullanan yosunların (alglerin) hızla çoğalması sonucu ötrofikasyon olarak adlandırılan olay gerçekleşmektedir. Göllere sürekli olarak bu tür besin maddesi ve tortu taşınması sonucu ötrofikasyon hızlanır ve göl zamanla sığlaşarak yok olabilir. Doğru cevap A seçeneğidir.

Gürültü “desibel” ile ölçülür ve dB şeklinde kısaltılır. 85 dB kulağa zarar verecek derecede gürültü kabul edilirken, sıfır dB duyma sınırını oluşturur. Ağrı duyulan gürültü sınırı ise yaklaşık 140 dB’dir. Doğru cevap D seçeneğidir.

Evlerde kullanılan bazı gereçlerin elektromanyetik akı yoğunlukları, markalara göre değişmekle birlikte ortalama değerleri Kitabınızın 58. sayfasında bulunan Çizelge 3.1’de görülmektedir. Çizelge’den de görüldüğü gibi 30 cm yakınlaşana kadar tüm cihazların manyetik alan akı yoğunluğu halk sağlığı için önerilen 100 μT değerinden küçüktür. Doğru cevap C seçeneğidir.

Ekonomiyi oluşturan tarım, sanayi ve hizmet dalları, doğal kaynaklara bağlı olarak kurulur ve gelişir.