ULUSLARARASI ÇEVRE KORUMA POLİTİKALARI

1972’de 113 ülkenin katılımı ile yapılan Birleşmiş Milletler Stockholm Çevre ve İnsan Konferans, insanlığın geleceğini tehdit edici boyutlara varan çevresel sorunlara çözüm aramak amacıyla uluslararası düzeyde atılan ilk adım olmuştur.

Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu 1983 yılında Birleşmiş Milletler tarafından oluşturulmuştur.

Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu, 1970’li yılların sonundan itibaren sıkça sözü edilen “sürdürülebilir kalkınma” kavramını resmi olarak ilk kez 1987 yılında yayınlanan ve Brundtland Raporu olarak da bilinen Ortak Geleceğimiz adlı raporda uluslararası
düzlemde tartışmaya açmıştır.

Raporda özetle, çevre sorunları konusunda yaşananların küresel düzeydeki gelişmelerin bir sonucu olduğundan söz edilmekte, çevresel sorunların değişik ekonomik sistemleri de göz önüne alarak ve uluslararası işbirliği ile çözülebileceği vurgulanmaktadır. Ayrıca raporda, geleceğe yönelik çevre eylem planları üzerinde de durulmaktadır ki, bu yaklaşım 1990’lar ve 2000’li ilk on yıldaki birçok küresel çevre sorununda oluşturulmaya çalışılan uluslararası işbirliğinin temeli olarak görülebilir.

İlk kez, 1972 yılında Birleşmiş Milletler Stockholm Çevre Konferansı’nda, Konferans
Genel Sekreteri Maurice Strong’un kullandığı “çevreyi dışlamayan kalkınma” ile yerel
kaynaklardan adaletli bir biçimde yararlanmayı öngören bir kalkınma stratejisi gündeme
gelmiştir. Böylece, ekonomik sistemlerin çevre sorunlarına bakışlarına ilişkin görüşler tartışmaların odağına yerleşmiş ve “çevre - ekonomi” çelişkisi politik alanın önemli bir unsuru olmuştur. Üretim ilişkileri, tüketim toplumu ve bu alandan doğal varlıklara yansıyan olumsuzluklar, yoksulluk, açlık, barınma gibi temel sorunlar, gelir eşitsizliği gibi sosyal ve siyasal sorunlar çevre - ekonomi tartışmalarını şekillendirmiştir.

Sınır ötesi çevre sorunları, sınır aşan suların kirliliği ve uluslararası suların korunması
gereği, küresel iklim değişikliği, ozon tabakasının incelmesi, enerji ve çevresel güvenlik ve çevre korumanın uluslararası rekabete etkileri başlıca uluslararası çevre politika konuları olarak görülebilir.

Ülkelerin çevre sorunları ile yüzleşmeye başlaması ve işbirliği ortamları yaratma çabaları 1972 Stockholm Konferansı ile başlamıştır. Var olan çevre sorunlarına yönelik sistem eleştirileri, kapitalizmin yarattığı sürekli kâr ve kalkınma arayışlarının sorgulanması ise 1960’lı yılların başlarına kadar gitmektedir.

Sanayicilerin ve sermaye çevrelerinin oluşturduğu Roma Kulubü isimli uluslararası kuruluş, 1972 yılında “ Büyümenin Sınırları” adı altında bir rapor hazırlatarak, ,çevre sorunlarına değişik bir boyutta değinmiş ve kalkınma-çevre ikilemi üzerinde durarak, sanayi ve iş çevrelerine uyarılarda bulunmuştur. Çevre ve ekonomi arasındaki ilişkinin ilk kez masaya yatırıldığı bu belgede, bugün uluslararası politikada geniş kabul gören “sürdürülebilir kalkınma ve büyüme” kavramlarının temeli sayılabilecek görüşler ortaya atılmıştır.

Uluslararası politikada çevre olgusu, aşağıdaki unsurlarla birlikte ele alınır:
• Fiziksel ve doğal çevrede, yaşam ortamlarında gerçekleşen bozulmalar ve kirlenme
• Çevre sorunlarının ve çevre koruma alanındaki çalışmaların siyasal boyutları
• Ülkeler arasındaki toplumsal, kültürel, insani ve ekonomik farklılıkların belirlediği öncelik ve tercihler, ülkelerin/ulusların gelişmişlik ve gelişmemişlik durumları
• Çevresel güvenlik

Çevre alanındaki ilk uluslararası konferanstır ve uluslararası politikaları oluşturmak ve doğal yaşam temellerini dünya çapında korumak amacıyla çok taraflı görüşmelerin başlamasına öncülük etmiştir.

Öncelikle bir eylem planı olan Gündem 21’in yanı sıra Rio Bildirisi ile Orman İlkeleri kabul edilmiştir. Ayrıca, Konferans sırasında, Birleşmiş Milletler İklim Değişikliği Çerçeve Sözleşmesi ile Biyolojik Çeşitlilik Sözleşmesi imzaya açılmıştır. Rio Konferansı’nda alınan kararlar doğrultusunda hazırlanan Birleşmiş Milletler Çölleşme ile Mücadele Sözleşmesi de 1994 yılında imzaya açılmıştır.

Rio Konferansı sonrasında, kalkınma için evrensel bir çerçeve ortaya koyan BM 2000 yılında Binyıl Bildirisi ve Binyıl Kalkınma Hedefleri'ni kabul etmiştir. Binyıl Kalkınma Hedefleri, aşırı yoksulluk ve açlıkla mücadele, cinsiyet eşitliğinin teşvik edilmesi, çocuk ölümlerinin azaltılması gibi konuların yanı sıra çevresel sürdürülebilirliğin sağlanması konusunu da içermektedir. Çevresel sürdürülebilirlik konusundaki hedef “ülkelerin politikalarına sürdürülebilir kalkınma ilkelerinin yerleştirilmesi ve doğal kaynaklarda yaşanan kayıpların tersine çevrilmesi” olarak belirlenmiştir. 

13–22 Haziran 2012 tarihlerinde Rio de Janeiro kentinde toplanmış olan Birleşmiş Milletler (BM) Sürdürülebilir Kalkınma Konferansı'nın dört ana aksı vardır:
• Taahhütlerin gözden geçirilmesi,
• Ortaya çıkan yeni sorunlar,
• Yoksullukla mücadele ve sürdürülebilir kalkınma bağlamında “Yeşil Ekonomi”,
• Sürdürülebilir kalkınma için kurumsal çerçeve.

“İstediğimiz Gelecek” çıktısı uluslar arası alanda çevresel konulardaki dayanışma ve uzlaşma belgesi olarak kabul edilebilecek olan dokümandır. (i) Ortak Vizyonumuz;
(ii) Siyasal Yükümlülüklerin Yenilenmesi; (iii) Yeşil Ekonomi; (iv) Sürdürülebilir Kalkınma için Kurumsal Çerçeve; (v) Eylem ve İzleme Çerçevesi; (vi) Yürütme Araçları gibi ana bölümler içeren ve ülkelere ciddi görevler tanımlayan bir belge olmuştur.

Türkiye özellikle 1970’li yıllardan sonra, çevre alanında gerek uluslararası konferans ve toplantılara daha sık katılımı ile, gerekse de uluslararası hukuk çerçevesinde taraf olduğu anlaşma ve sözleşmelerle çevre koruma çalışmaları içinde yer almaya başlamıştır.

“Çevre kaygıları” Avrupa Birliği düzleminde de üye ülkelerin gündemine gelmiş, ilk kez 1972’de AET (Avrupa Ekonomik Topluluğu) Paris Bildirgesi’nde; “...ekonomik kalkınmanın selameti açısından, çevre sorunlaının çözümünde ortak politika ve eylem programından” söz edilmiştir.

Avrupa Ekonomik Topluluğu’nun (Avrupa Ortak Pazarı) kurucu anlaşması Roma Antlaşması’dır. 

1Temmuz 1987 tarihinde yürürlüğe giren Avrupa Tek Senedi ile Avrupa Topluluklarını kuran Antlaşmalar, ilk kez kapsamlı biçimde güncellenmiş ve yenilenmiştir. Avrupa Tek
Senedi ile yeni ortak politikaların saptanması ve mevcut olanların geliştirilmesi yanında, Roma Antlaşması’na parasal kaynak, sosyal politika, ekonomik ve sosyal uyum, teknolojik araştırma ve geliştirme ve çevre konularında yeni maddeler eklenmiştir.

Avrupa Birli¤i düzleminde 1998 Cardiff süreci ile birlikte, bilgiye dayalı, bilim ve teknoloji politikalarını önemseyen, çevreye duyarlı bir sanayileşme ve kalkınma tarif edilmiştir.

AB Çevre Mevzuatı 400 civarında hukuksal düzenlemeyi içermektedir.