ÇEVRE SORUNLARI VE POLİTİKALARI - Deneme Sınavı - 15

Avrupa Birliği’nin çevre sorunları ile ilgilenmesinin ve ortak bir çevre politikası oluşturmasının başlangıcı olarak ilk programın yayımlandığı 1973 yılı gösterilebilir. 1973-1976 yıllarını kapsayan üç yıllık ilk çevre eylem planı sonrasında, bugüne değin kabul edilen çevre eylem programları şunlardır: - Birinci Çevre Eylem Programı (1973-1976) - İkinci Çevre Eylem Programı (1977-1981) - Üçüncü Çevre Eylem Programı (1982-1986) - Dördüncü Çevre Eylem Programı (1987-1992) - Beşinci Çevre Eylem Programı (1993-2000) - Altıncı Çevre Eylem Programı (2001-2010)

Maastricht Antlaşması’nın Kasım 1993’de yürürlüğe girmesiyle, “Avrupa Kömür ve Çelik Topluluğu”, “Avrupa Ekonomik Topluluğu” ile “Avrupa Atom Enerjisi Topluluğu” Avrupa Birliği adını aldığından, 1993 yılından önceki gelişmeler için genel olarak “Avrupa Birliği” yerine “Avrupa Topluluğu” deyişi kullanılmaktadır.

Hukuk kavramının tanımına ilişkin bir uzlaşmanın olmaması, tanımların yetersizliğinden değil, hukukun devingen niteliği ve yıllar içinde değişen, gelişen özelliğinden kaynaklanmaktadır. Sadece hukuk kavramına ilişkin tanımlar bir araya getirilse, yüzlerce sayfayı bulan bir kitap ortaya çıkabilir. Bu olguyu ünlü felsefeci Immanuel Kant: “...hukukçular, henüz herkes tarafından kabul edilmiş olan bir hukuk tanımı bulamamışlardır.” şeklinde açıklamıştır. Hukukun devingen niteliğinin en önemli yansımalarından biri, çevre sorunlarının önlenmesi ve çevre koruma çalışmaları ile çevre sorunlarının giderilmesinde üstlendiği rollerde ortaya çıkmaktadır.

Çevrenin korunması ve geliştirilmesinin hukukun konusu olması çok eskilere dayansa da bağımsız bir Çevre Hukuku, ancak son 35-40 yılda ortaya çıkmıştır. Çevre koruma ve çevre kirliliğini giderme yönündeki düzenlemeler, ilk aşamada, “komşuluk hukuku” ya da “birisinin bir eylemde bulunurken başkalarına zarar vermemesi” biçiminde yapılmış, zamanla insan ve çevre ilişkilerini temel alan düzenlemelere geçiş olmuştur.

Çevre Hukuku’nun niteliklerinden söz ederken, çevre hukuku ile çevre politikasını karıştırmamak gerekir. Çevre politikası, bir ülkenin çevre konusundaki hedeflerinin ve tercihlerinin belirlenmesi aşamalarını içerir. Çevre politikası sadece hukukun değil başka bilim alanlarının da konusunu oluşturmaktadır. Çevre hukukunun temel amacı ise, çevresel değerlere hukuksal güvenceler kazandırmak, çevrenin korunmasını ve geliştirilmesini sağlamaktır. Bu açıdan ele alındığında çevre hukuku, çevre sorunları bağlamında “korumacı” bir yaklaşımı ortaya koyar. Çevre politikası ise daha çok geleceğe dönük ilke ve politikaları, uygulamaya yönelik önlem ve çalışmaları içerir.

ygulamaya yönelik önlem ve çalışmaları içerir. Çevre hukukunun temel nitelikleri şu şekilde sıralanabilir: • Devingenlik • Disiplinler arası olma • Karma hukuk dalı olma • Geniş kapsamlılık • Sınırlayıcılık

Özgürlükler ve haklar alanında genel anlamıyla hak, bir kimsenin isteyebileceği, ileri sürebileceği, sahip çıkacağı ve kullanılabileceği bir olguyu belirtir. İnsanlık ve uygarlık tarihi, bir bakıma özgürlükler ve haklar mücadelesi tarihidir. Fransız Hukukçu Karel Vasak, tarihsel evrimine göre insan haklarını üç kuşak haklar olarak sınıflandırmıştır: • Birinci Kuşak Haklar: Temel özgürlükler, kişi hakları ve siyasal haklar. • İkinci Kuşak Haklar: Ekonomik, sosyal ve kültürel haklar. • Üçüncü Kuşak Haklar: Dayanışma haklarıdır.

Tarihsel açıdan bakıldığında bu haklar, Ortaçağ Avrupa’sında kentsoylu sınıfın (burjuvazi), toplum içinde ve siyasal düzlemde yer edinmeye ve elde ettiği hakları siyasal iktidara kabul ettirmeye çalıştığı dönemin ürünüdür. Daha doğrusu birinci kuşak haklar, kentsoylu sınıfın, eski düzenin unsurlarından imtiyazlı azınlık (aristokrasi), krallık (tek erk) ve kiliseye karşı verdiği savaşım içinde şekillenmiştir. Devletin sınırlandırılmasına yönelik bu haklar kişiye, devletin, toplumun ve üçüncü kişilerin giremeyeceği özel bir alan sağlamaktadır. 18. yüzyılda Amerikan ve Fransız devrimlerinden doğan birinci kuşak haklar, doğal hukuk akımı ile bireyci öğretinin sağladığı kuramsal temeller üzerinde yükselmiştir.Birinci kuşak haklar, devlete karşı bireye temel hak ve özgürlükler yanında siyasal erkin dokunamayacağı temel bir özgürlük alanı sağlayan haklardır. Yani bireysel olarak kullanılan haklar söz konusudur. Kişisel ve siyasal haklar olarak da nitelenen birinci kuşak haklar aslında, kişileri otoritenin kötüye kullanılmasına karşı korurken, siyasal süreci etkilemeye olanak tanıyacak özgürlüklerle de donatmaktadır

İnsanlar arasındaki dayanışmanın geliştirilmesi ve ortak değerlerin dayanışma yoluyla korunması amacıyla UNESCO (Birleşmiş Milletler Eğitim, Bilim ve Kültür Örgütü) yeni insan hakları oluşturma çabası içine girmiştir. Bu çabalar sonucu, barış hakkı, gelişme hakkı, halkların kendi kaderini belirleme hakkı ve çevre hakkının da içinde bulunduğu “dayanışma hakları” üçüncü kuşak haklar olarak belirlenmiştir. Dayanışma haklarının kaynaklandığı sorunlar, “tek tek insanların ya da ülkelerin üstesinden gelemeyeceği, tüm insanlığın yan yana geldiği takdirde çözebileceği sorunlar” olarak tanımlanmaktadır.

Anayasa’nın 45. maddesi, bugün ülkemizin karşı karşıya kaldığı en önemli sorunlardan olan tarım topraklarının azalmasının önlenmesine ilişkindir.

Anayasa’nın 44. Maddesi’nde ise, toprağın verimli olarak işletilmesini koruma ve geliştirme, erozyonla kaybedilmesini önleme veya yeterli toprağı bulunmayan, çiftçilikle uğraşan köylüye toprak sağlama görevi devlete verilmiştir.

Anayasa’nın 35. maddesinde, herkesin mülkiyet ve miras haklarına sahip olduğu, ancak bu hakların kamu yararına sınırlanabileceği hükme bağlanmıştır.

56. madde; “Herkes, sağlıklı ve dengeli bir çevrede yaşama hakkına sahiptir.

Konut hakkını düzenleyen Anayasa’nın 57. maddesi, Devlete, şehirlerin özelliklerini ve çevre şartlarını gözeten bir planlama çerçevesinde, konut ihtiyacını karşılayacak tedbirleri alma ve toplu konut girişimlerini destekleme görevini vermiştir.

Çevre Yasası ayrıntılı bir yasa olmayıp, çerçeve yasa niteliğindedir. Bu nedenle düzenlediği konulardaki uygulamaları yönetmeliklere bırakmıştır. Süreç içinde, gerek çevre tüzesinde gerekse de çevre yönetimi ve örgütlenmesinde bir dizi değişim ve dönüşüm yaşanmıştır. 1983 yılında Çevre Yasası yayınlandığında kamu yönetimi içinde yer almayan Çevre Bakanlığı, 1991 yılında kurulmuştur. Bu örgütsel yenilenme doğal olarak çevre yasasını ve ilgili yönetmelikleri de etkilemiştir.

1972’de İsveç’in Stockholm kentinde düzenlenen Birleşmiş Milletler Çevre ve İnsan Konferansı’nın sonunda, çevre sorunları ve çevrenin korunması konusunda çok önemli bir bildiri yayınlanmıştır. 1972’de Stockholm Konferansı’nda kabul edilen Bildiri’nin ilk maddesinde “İnsan, onurlu ve iyi bir yaşam sürmeye olanak veren, nitelikli bir çevrede, özgürlük, eşitlik ve yeterli yaşam koşulları temel hakkına sahiptir” ilkesi yer almıştır. Bu ilkenin önemi, ilk kez bir bildiride sağlıklı bir çevrede yaşama hakkının ifade edilmesinden kaynaklanmaktadır.

Çevre hukukunun amacı; insan faaliyetleri ile çevrenin bozulmasını önlemek, bozulan çevrenin eski haline getirilmesini sağlamak ve çevrenin geliştirilmesi için insan faaliyetlerini sınırlamak ya da engellemektir.

Çevre hukukunun temel nitelikleri şu şekilde sıralanabilir:
• Devingenlik
• Disiplinler arası olma
• Karma hukuk dalı olma
• Geniş kapsamlılık
• Sınırlayıcılık

Devingenlik:  Çevre hukukunun en önemli niteliği esnek ve devingen olma özelliğidir. Bilimsel gelişmeler, toplumsal değişim ve gereksinimler doğrultusunda, çevre ve insan ilişkilerini düzenleme iddiası taşıyan çevre hukukunda, hem bu değişimlerin çözümlenmesi hem de hukuk düzenine uyarlanması söz konusudur. Bu niteliği
gereği, çevre hukukunun yeni gelişmelere ve değişimlere açık, esnek bir yapıda
olması gerekir.

Fransız Hukukçu Karel Vasak, tarihsel evrimine göre insan haklarını üç kuşak haklar olarak sınıflandırmıştır:
• Birinci Kuşak Haklar: Temel özgürlükler, kişi hakları ve siyasal haklar.
• İkinci Kuşak Haklar: Ekonomik, sosyal ve kültürel haklar.
• Üçüncü Kuşak Haklar: Dayanışma haklarıdır.

İkinci Kuşak İnsan Hakları:
Sanayi Devrimi sürecinde bir sınıf olarak ortaya çıkan işçi sınıfının sınıflar arasındaki eşitsizliğe yönelik tepkisi ve sınıflar arası mücadele sonucu kazanılmış toplumsal ve ekonomik nitelikli haklar ikinci kuşak hakları oluşturmaktadır. Siyasal haklar, mülkiyet bağından koparılarak “genel ve eşit oy” ilkesiyle varlıklı sınıflar dışında kalan toplumsal kesimlerce de kullanılabilir duruma getirilmiştir.

Çevre hakkının tarafları ya da sahipleri ise bu haktan yararlanacak olanları ve
bu hak nedeni ile üzerine sorumluluk yüklenecek aktörleri kapsamaktadır:
• Bireyler
• Kamusal ve özel kuruluşlar ile topluluklar
• Devletler ve halklar
• Gelecek kuşaklar.

Çevrenin korunması ve çevre kirliliği ile ilgili olarak, uluslararası gelişmeler yanında Birleşmiş Milletler örgütü içinde de 1971 yılında bazı çalışmalar yapılmaya başlamıştır.1973 yılında bu çalışmalar “Çevre İçin Birleşmiş Milletler Programı”nı oluşturmuştur. Günümüzde de bu çalışmalar kısa adı UNEP olan bu kuruluş tarafından yürütülmektedir.

1972’de İsveç’in Stockholm kentinde düzenlenen Birleşmiş Milletler Çevre ve İnsan Konferansı’nın sonunda, çevre sorunları ve çevrenin korunması konusunda çok önemli bir bildiri yayınlanmıştır.