ÇEVRE SORUNLARI VE POLİTİKALARI - Deneme Sınavı - 10

Sekizinci Plan ile birlikte, kalkınma planları beş yıllık dönemler dışında ele alınmaya başlanmıştır.

1961 Anayasa’nın kabulü ve ardından 1962 yılı için bir “geçiş programı” sonrasında 1963 - 1967 yıllarını kapsayan “Birinci Beş Yıllık Kalkınma Planı” ve 1968 - 1972 yıllarını kapsayan “İkinci Beş Yıllık Kalkınma Planı” hazırlanmıştır. İstikrarlı büyüme ve kalkınma sağlanması amacıyla, 15 yıllık bir dönemi göz önüne alan bu planlarda, çevre sorunlarına ve çözümüne yönelik politikalara rastlanmamaktadır.

1945 yıllarda düşündüğü gibi yaşamayı hedefleyen, “Bir Kum Yöresi Almanağı” isimli çalışması ile çevre bilimine son derece önemli bir katkı sunan Leopold, çevre felsefesi ve çevre etiği düşüncesinin temellerini atarken, ortaya koyduğu “toprak etiği” kavramı ile birlikte insanın sadece ekosistemin bir parçası olduğunu vurgulamıştır.

Temel neden olarak tarım alanlarının genişlemesi görülmektedir. Diğer nedenler dolaylı yoldan ormansızlaşma ve orman bozulmasına sebep olmaktadır. Doğru yanıt C seçeneğidir.

Birleşmiş Milletler, 1972 Stockholm Konferansı’ndan önce bazı uzmanlık kuruluşları kanalıyla çevre sorunları ile doğrudan ya da dolaylı olarak ilgilenmeye başlamıştır. BM’ye bağlı bu uzmanlık kuruluşları, UNESCO, FAO ve WHO’dur. Stockholm Konferansı sonrasında ise doğrudan çevre işleri ile ilgili ve uluslararası çevre yönetiminden sorumlu kurum olarak UNEP kurulmuştur. 1972 sonrası UNDP ve Avrupa Konseyi gibi kuruluşlar oluşturulmaya devam edilmiştir. UNICEF uluslararası çevre politikalarını belirleyen kuruluşlardan değildir.

Çevre politikası alanında, dönüm noktası olarak görülebilecek toplantılar ve konferanslar tarih sırasına göre aşağıda belirtilmiştir.
Birleşmiş Milletler (BM) Çevre ve İnsan Konferansı (İsveç, Stockholm - 1972) Çevre alanındaki ilk uluslararası konferanstır ve uluslararası politikaları oluşturmak ve doğal yaşam temellerini dünya çapında korumak amacıyla çok taraşı görüşmelerin başlamasına öncülük etmiştir.
Birleşmiş Milletler (BM) Çevre ve Kalkınma Konferansı (Brezilya, Rio de Janeiro - 1992) İlk konferansın ilkelerini izlemek ve yirmi yıllık birikimi değerlendirmek üzere toplanmıştır. Çok geniş katılıma sahne olan konferans, Dünya Zirvesi - Earth Summit- olarak da anılmaktadır. Birleşmiş Milletler (BM) Sürdürülebilir Kalkınma Konferansı (Güney Afrika Cumhuriyeti - Johannesburg - 2002) Stockholm Konferansı’nda dile getirilen, çevreye yönelik kaygıların 30 yıllık bilançosunu çıkarmak, olanak ve kısıtları tartışmak, çevre ve kalkınma ilişkilerini irdelemek üzere toplanmıştır.

Sanayicilerin ve sermaye çevrelerinin oluşturduğu Roma Kulübü isimli uluslararası kuruluş, 1972 yılında “ Büyümenin Sınırları” adı altında bir rapor hazırlatarak, çevre sorunlarına değişik bir boyutta değinmiş ve kalkınma-çevre ikilemi üzerinde durarak, sanayi ve iş çevrelerine uyarılarda bulunmuştur.

Türkiye özellikle 1970’li yıllardan sonra, çevre alanında gerek uluslararası konferans ve toplantılara daha sık katılımı ile gerekse de uluslararası hukuk çerçevesinde taraf olduğu anlaşma ve sözleşmelerle çevre koruma çalışmaları içinde yer almaya başlamıştır.

Kurucu antlaşmalardan biri olan Roma Antlaşması’nda bu yönde bir zorunluluk olmamasına karşın, 1973 yılından başlayarak, ilerideki yıllar için bir yol haritası olacak biçimde çevre eylem programları hazırlanmıştır. Bundan önce de bazı çevre sorunları için yasal düzenlemelere gidilse de, Birliğin çevre sorunları ile ilgilenmesinin ve ortak bir çevre politikası oluşturmasının başlangıcı olarak ilk programın yayımlandığı 1973 yılını göstermek yanlış olmayacaktır.

Özellikle 20. yüzyılın ikinci yarısında baş döndürücü bir hıza ulaşan teknolojik gelişmelerin beraberinde getirdiği çevresel değerlerin tahribi ve kaynakların azalması, 1960’lı yıllardan itibaren hız kazanmıştır. 1970’li yıllarda yükselmeye başlayan toplumsal muhalefet hareketleri, sistem karşıtı eylem ve
etkinlikler, 1980’li yıllardan başlayarak ulusal ve uluslararası boyutta geniş bir tabana yayılmıştır. 1972’de 113 ülkenin katılımı ile yapılan Birleşmiş Milletler Stockholm Çevre ve insan Konferansı, insanlığın geleceğini tehdit edici boyutlara varan çevresel sorunlara çözüm aramak amacıyla uluslararası düzeyde atılan ilk adım olmuştur.

1970’li yıllara kadar uluslararası ortamda, ülkelerin gündemini genel olarak belirleyen unsurlar ekonomi, serbest ticaret ve askeri güvenlik konuları olmuştur. Dünya genelinde yaşanan gelişim ve değişimler, çevre sorunlarını ortaya çıkarmış, bu sorunlar niteliği itibarıyla uluslararası boyut kazanmış ve uluslararası politikanın konusu olmuştur. Özelikle sınır ötesi çevre sorunları, sınır aşan suların kirliliği ve uluslararası suların korunması gereği, küresel iklim değişikliği, ozon tabakasının incelmesi, enerji ve çevresel güvenlik ve çevre korumanın uluslararası rekabete etkileri ilk akla gelen uluslararası çevre politika konuları olarak görülebilir. Ancak soruda verilen ulaşım uluslararası boyutta bir sorun değil, her ülkenin kendi sınırları içerisinde çözeceği ve kendi kalkınmasını ilgilendiren ulusal bir sorundur.

B şıkkı Ticaret Kuramı ile ilgili bir ifadedir. C şıkkı çevreyi dışlamayan kalkınmanın, D şıkkı sürdürülebilir kalkınmanın ve E şıkkı çerçeve sözleşmesinin açıklamalarıdır.

Uygulama Planı yoksullukla mücadele, sürdürülebilir olmayan tüketim ve üretim kalıplarının değiştirilmesi, ekonomik ve sosyal kalkınmanın doğal kaynak temelinin korunması ve yönetilmesi ve sağlık konularını kapsamaktadır. Planda öngörülen hedeşerin bazıları aşağıda sıralanmıştır:
Dünyada günlük geliri 1 ABD dolarından daha az olan ve açlık çeken insan sayısının 2015 yılına kadar yarı yarıya azaltılması; temiz içme suyundan mahrum insan sayısının da aynı tarihe kadar yarı yarıya azaltılması
Kız-erkek bütün çocukların her yerde ilkokul eğitimini tamamlamalarının sağlanması, sürdürülebilir nitelikteki üretim ve tüketim kalıplarının yerleştirilmesine yönelik politika ve önlemlerin benimsenip yaşama geçirilmesi
Daha temiz üretime ve eko-verimliliğe yönelik yatırımların bütün ülkelerde artırılması. Bütün ülkelerde, daha temiz ve ekolojik açıdan verimli üretim biçimlerine yönelik yatırımlar ve teşvikler sağlanması
ileri, daha etkin ve maliyet açısından kabul edilebilir teknolojilerin geliştirilmesi; fosil yakıt, hidrolik ve yenilenebilir enerji teknolojilerinin devreye sokulması yoluyla enerjinin çeşitlendirilmesi
Temiz içme suyu ve sağlıklı çevre koşullarından yoksun insan oranının 2015 yılına kadar yarı yarıya azaltılması
Biyolojik çeşitliliğin yok olma hızında önemli bir azalma sağlanması.

Türkiye, Avrupa Birliği ile değişik evrelere ve biçimlere yayılan ortaklık çabalarını, 1987 yılında tam üyelik başvurusu ile yeni bir aşamaya taşımıştır. Bu arada, 1995 yılında Türkiye’nin “Gümrük Birliği “anlaşmasını imzalaması ile mali işbirliği protokolünde öncelikli alanlar arasında çevre başlığının ortaya çıktığı görülmektedir.

1970’li yılların sonundan itibaren sıkça sözü edilen “sürdürülebilir kalkınma” kavramı resmi olarak ilk kez 1987 yılında yayınlanan ve Brundtland Raporu olarak da bilinen Ortak Geleceğimiz adlı raporda uluslararası düzlemde tartışmaya açılmıştır.

Birleşmiş Milletler Genel Kurulu, 1983 yılında Dünya Çevre ve Kalkınma Komisyonu’na değişmenin küresel gündemini hazırlama görevi vermiştir. Böylece, 2000’li yıllara yönelik dengeli ve sürekli bir kalkınma için çevre stratejileri oluşturulması gereği üzerinde durulmuştur.

5-16 Haziran 1972 tarihlerinde Stockholm’de gerçekleştirilen “Birleşmiş Milletler Çevre ve İnsan Konferansı”nda (Stockholm Konferansı), sosyo-ekonomik yapıları ve gelişme düzeyleri farklı olan birçok ülke, “çevre” konusunda ilk kez bir araya gelmiştir.

Soruda tanımı verilen uluslararası anlaşmalara çerçeve sözleşmesi denir. Bir konunun daha özel yönlerini düzenlemek için ayrı ve daha ayrıntılı yasal araçlar olan protokoller çerçeve sözleşmesine eklenebilir.

Bir çerçeve sözleşmede hedefler, ilkeler, temel yükümlülükler ve kurumlar belirlenebileceği gibi karar verme, mali anlaşmazlıkların çözümü ve değişikliklere yönelik işlemler de yer alabilir. Soruda verilen sözleşmelerin hepsi çerçeve sözleşmesine örnek olarak gösterilebilir.

İlk kez Paris Bildirgesi’nde söz edilmiştir. Buradaki ekonomi öncelikli “çevresel kaygılar”, nihayet 1992 yılında Maastricht Anlaşması ile birlikte topluluğun çevre koruma alanındaki resmi bir politikası haline gelmiştir.