ÇEVRE BİLİMLERİ

Aydınlanma sürecinde akıl nesnel bilginin üreticisi, insan da bu bilgi aracılığıyla doğayı sınırsızca dönüştürme yetkisine sahip ontolojik bir kategori olarak ortaya çıkmıştır.

İnsan ile çevre arasında uyumlu bir birliktelik yaratan Neolitik Devrim, aynı zamanda insanlığa tarımsal becerileri, hayvancılığı, dokumacılığı, çömlekçiliği ve tekerleği kazandıran teknolojik bir devrimdir de.

Yunancadaki oikos (ev) kavramndan türetilen ekoloji kavramı ilk defa 1866 yılında Almam zoolog, Haeckel tarafından kullanılmıştır. Haeckel bu kavramla 'organizma ile çevresi arasındaki ilişkiyi inceleyen bilim' i kastetmiştir.

Romantiklere göre doğa cansız bir madde yığını değil, insanda derin fikirler ve ulvi duygular uyandıran, ona hikmet ve maneviyat kazandıran bir kaynaktır.

Mistik düşüncede varlıkların öz itibariyle aynı oldukları düşüncesi, bütün varlıkların kutsal kabul edilmesi ve insanın diğer varlıkların efendisi olarak görülmemesi onu ekolojik dünya görüşünün bilim dışı kaynağı olarak değerlendirilmesine neden olur.

Mekanik dünya görüşünden çok organik dünya görüşünü savunur.

Neolitik Devrim, yaklaşık 12 bin yıl kadar önce dünyanın muhtelif yerlerinde bitki ve hayvanların evcilleştirilmesiyle başlayan, dolayısıyla insanların avcılık ve toplayıcılıktan çıkarak yerleşik hayata geçmelerini içeren süreçtir.

Ekolojik dünya görüşünün bilim dışı ilk temelini, kökleri Platon’a kadar uzanan ve Batı’nın fikir dünyasında 19. yüzyıla kadar etkisini sürdüren ‘varlık zinciri’ anlayışı oluşturmaktadır. Bu anlayışa göre kâinat, en aşağı düzeydeki varlıktan, yaratıcıyı temsil eden en mükemmel varlığa kadar, hiyerarşik ve uyum içindeki bir yapıdan oluşmaktadır. Bu zincir o kadar kusursuzdur ki, onu oluşturan canlı veya cansız halkalardan birinin kopması durumunda kâinatın düzeni bozulmaktadır.

Sürdürülebilirlik: Mevcut iktisadi sistemin doğayı sınırsız bir kaynak ve atık deposu olarak kabul eden anlayışının sürdürülemez olduğunu, bu anlayışın devam etmesi hâlinde dünyanın bir yok oluşa doğru sürüklendiğini ifade etmektedir.

Paleolitik Çağ: Eski Taş Çağı olarak da bilinen Paleolitik Çağ, bundan yaklaşık 2,5 milyon yıl önce başlamış ve MÖ 10 bin yılına kadar sürmüştür. Bu dönemde insanlar avcılık ve toplayıcılıkla geçinmişler, mağaralarda veya basit kulübelerde yaşamışlardır

Çevresel adalet: Sanayileşmenin, kalkınma yarışının ve ekolojik yıkımın yol açtığı
küresel eşitsizliğin farkına varmayı ve bu sorunu sosyal ve küresel adalet prensipleri çerçevesinde ele alma zorunluluğunu dile getirmektedir.

Tepki ilkesi, doğanın, kendisi aleyhine elde edilen başarılar karşısında intikam almasını ifade eden bir içeriğe sahiptir.

Animizm: Genellikle ilkel toplulukların inanç sistemlerini tanımlamakta kullanılan bu kavram, doğal varlıklara ruh izafe etmeyi ve onlara tapınmayı ifade etmektedir

İlkel topluluklar zaman kavramından yoksun olduklarından dolayı geleceğe ilişkin kaygı duymamışlardır. Böyle bir endişenin olmayışı, birikim yapma, sahip olma ve elde etme gibi hırslara engel olmuştur. Dolayısıyla ilkel topluluklarda doğa üzerinde tahakküm kurma fikri yoktur.

Copernicus’un (1473-1543) bilimsel devrime yaptığı en büyük katkısı, Batlamyus’un ve Kitâb-ı Mukaddes’in bin yıldan daha uzun bir süre kabul görmüş olan ‘dünya/insan/Tanrı-merkezli’ anlayışını hükümsüz bırakmak olmuştur. Onun ortaya attığı güneş-merkezli sistemle birlikte, dünya artık kâinatın merkezi değil, sadece galaksinin kenarında sıradan bir yıldızın etrafında dönen birkaç gezegenden biri hâline gelmiştir

Bilimsel devrimin yukarıda yer verilen isimlerinin temsil ettiği mekanik evren paradigmasının iki temel fonksiyonundan söz etmek mümkündür. Bunlardan ilki doğanın işleyiş bilgisini elde etmek, ikincisi ise bu bilgiyi teknik aracılığıyla uygulamaya koyarak doğa üzerinde hâkimiyet kurmaktır.

Rasyonalizasyon (Akılcılaşma): Toplumsal aktörlerin gayrişahsi ilişkiler bağlamında, çevrelerindeki dünyayı daha fazla denetim altına almak üzere bilgiye giderek daha fazla başvurmalarını ifade etmektedir.

Romantikler sanayileşmenin çevreye verdiği zarardan rahatsız oluyorlar ve doğayla iç içe bir hayat tarzını yüceltirler.

Sürdürülebilirlik, mevcut iktisadi sistemin doğayı sınırsız bir kaynak ve atık deposu olarak kabul eden anlayışının sürdürülemez olduğunu, bu anlayışın devam etmesi hâlinde dünyanın bir yok oluşa doğru sürüklendiğini ifade etmektedir.

Çevresel adalet, sanayileşmenin, kalkınma yarışının ve ekolojik yıkımın yol açtığı küresel eşitsizliğin farkına varmayı ve bu sorunu sosyal ve küresel adalet prensipleri çerçevesinde ele alma zorunluluğunu dile getirmektedir