ÇEVRE BİLİMLERİ

Animizm: Genellikle ilkel toplulukların inanç sistemlerini tanımlamakta kullanılan bu kavram, doğal varlıklara ruh izafe etmeyi ve onlara tapınmayı ifade etmektedir.

İlkel topluluklar zaman kavramından yoksun olduklarından dolayı geleceğe ilişkin kaygı duymamışlardır. Böyle bir endişenin olmayışı, birikim yapma, sahip olma ve elde etme gibi hırslara engel olmuştur. Dolayısıyla ilkel topluluklarda doğa üzerinde tahakküm kurma fikri yoktur.

Organik dünya görüşünün hakim olduğu dönemde doğal çevre; insan eylemine duyarlı bir organizma, insana Tanrı’nın varlığını bildiren sembolik bir düzen ve insanı besleyip büyüten şefkatli bir anne olarak tasvir ediliyordu. Bu geleneksel anlayış, insanın doğaya yönelik tutumunda aşırıya kaçmasının önünde ahlâkî bir engel teşkil etmiştir.

16. yüzyıldan önce insan-çevre ilişkilerine hâkim olan organik dünya görüşünün bilimsel temelini Aristoteles ve Kilise atmıştır. 13. yüzyılda skolastik düşünceye büyük katkılar yapmış olan Thomas Aquinas (1225-1274), Aristoteles’in varlığı oluş olarak değerlendiren ve doğaya önem atfeden düşüncesini Hristiyan ilâhiyatı ve ahlâkıyla birleştirmiştir.

Gaia Hipotezi: Tek Bir Canlı Olarak Dünya
İngiliz kimyacı James Lovelock (1919-) tarafından ilk defa 1960’lı yıllarda geliştirilen ve adını Yunan yeryüzü tanrıçası Gaia’dan alan bu hipotez, dünyanın yaşayan bir organizma gibi hareket ettiği ve kendi sistemlerini belirli bir dengede tutabildiği anlayışına dayanmaktadır. Buna göre dünya, yeryüzündeki hayatın idamesi için elverişli koşulları sürdürebilmekte ve ona bu yetisini yeryüzündeki canlılar ve faaliyetleri sağlamaktadır.

Batlamyus (Claudius Ptolemy, MS 100-170): Yunan veya Mısır asıllı felsefeci, coğrafyacı, matematikçi ve astronom. Aristoteles fiziğini esas alan Batlamyus,
dünyanın merkezinde yer aldığı bir kâinat tasarımı ortaya koymuştur.

Descartes bitki ve hayvanları basit makineler olarak değerlendiriyordu. Ona göre, rasyonel bir ruha sahip olmakla birlikte, insanı da bir hayvan-makineden ayırt etmek mümkün değildi. Descartes hayvanları çarklar ve yaylardan oluşan bir saat gibi görüyor, buna insan bedenini de dâhil ediyordu.

İnsanın, doğanın efendisi olmak için çaba göstermesi gerektiğini ileri süren Bacon, bilginin ancak doğa üzerinde tahakküm kurmayı sağladığı ölçüde değerli olduğunu öne sürmekte ve bunun ‘teknik’ aracılığıyla gerçekleştirileceğini ifade etmektedir.

Rönesans kâinata yönelik Tanrı-merkezli anlayıştan insan-merkezli anlayışa, dinî akılcılıktan seküler akılcılığa, nitel ve tümdengelimci düşünce tarzından nicel ve tümevarımcı yönteme, aşkıncılıktan dünyeviliğe ve bireyciliğe geçişi kapsayan bir dönemdir.

Rasyonalizasyon (Akılcılaşma): Toplumsal aktörlerin gayrişahsi ilişkiler bağlamında, çevrelerindeki dünyayı daha fazla denetim altına almak üzere bilgiye giderek daha fazla başvurmalarını ifade etmektedir.

İnsanın, içinde yaşadığı çevreye müdahale etme kabiliyeti, onu zoolojik bir varlık olmaktan çıkararak beşerî bir varlık hâline getiren en önemli vasıflardan biridir. İnsan, hayatını sürdürebilmek için çevreye çeşitli biçimlerde müdahalede bulunmuş, ancak bu müdahale insanlık tarihinin çok büyük bir bölümünde çevresel bir krizle sonuçlanmamıştır

İlkel toplulukların tarih sahnesinden büyük ölçüde çekilmeleriyle ortaya çıkan siyasal toplumlar ise insanların daha yerleşik bir hayat tarzına geçmeleriyle karakterize edilir. Hayvancılığın ve tarımın gün geçtikçe daha yaygın birer geçim kaynağı hâline geldiği bu toplumlarda, kentsel ihtiyaçları karşılamak üzere birtakım zanaatlar ortaya çıkmış ve çeşitlenmiştir. Büyü ve totem gibi olgular sosyal hayatta etkisini sürdürmekle birlikte, bu toplumlarda doğal çevrenin belirleyiciliği kısmen azalmış, toplumun çevre üzerindeki baskısı ise artmıştır. Bununla birlikte, siyasal toplum döneminde de herhangi bir çevresel krizin varlığından söz etmek mümkün değildir.

16. yüzyıldan önce insan-çevre ilişkilerine hâkim olan organik dünya görüşünün bilimsel temelini Aristoteles ve Kilise atmıştır. 13. yüzyılda skolastik düşünceye büyük katkılar yapmış olan Aquinas, Aristoteles’in varlığı oluş olarak değerlendiren ve doğaya önem atfeden düşüncesini Hristiyan ilâhiyatı ve ahlâkıyla birleştirmiştir. Doğal çevrenin ilahi bir sanat eseri olduğunu ifade eden Aquinas, doğada hiçbir şeyin amaçsız olmadığını söylemektedir. Ona göre canlı ve cansız bütün varlıkların, önce kendi tabiatlarını gerçekleştirmek, son kertede de Tanrı’ya benzemek gibi bir gayeleri vardı. Dolayısıyla Orta Çağ bilimi, akılla birlikte imana dayanıyor olması bakımından çağdaş bilimden tamamen ayrılıyordu. Bu bilimin amacı doğadaki varlıkları denetlemekten ziyade, onların mana ve değerini anlamaya çalışmaktı. Şu hâlde geleneksel anlayışta insan, muntazam bir biçimde yaratılan hiyerarşik bir dünyada, doğa ile Tanrı arasında bir vasıta konumundaydı.

Organik dünya görüşünün terk edilerek mekanik bir dünya görüşünün ortaya çıkmasında en büyük pay Rönesans Dönemi’nin sonunda başlayan bilimsel devrime aittir. Modern bilimin temelini teşkil eden bilimsel devrimin Nicolaus
Copernicus’un 1543 yılında yayımlanan (Göksel Kürelerin Devinimleri Üzerine) başlıklı eseriyle başladığı ve Isaac Newton’un 1687 yılında yayımlanan Doğal Felsefenin Matematiksel İlkeleri adlı eseriyle nihayetlendiği kabul edilmektedir. Dünya artık kâinatın merkezi değil, sadece galaksinin kenarında sıradan bir yıldızın etrafında dönen birkaç gezegenden biri hâline gelmiştir

Animizm: Genellikle ilkel toplulukların inanç sistemlerini tanımlamakta kullanılan
bu kavram, doğal varlıklara ruh izafe etmeyi ve onlara tapınmayı ifade etmektedir. Rönesans ise,  bir yönüyle insan aklının Tanrısal olana meydan okuyuşunun bir
yansımasıdır.

İlkel toplulukların modern toplumun ayırt edici vasıflarından biri olan zaman kavramına sahip olmamaları onlarda gelecek endişesinin ortaya çıkmasına engel olmuş ve doğal çevre üzerinde tahakküm kurma arzusu bu topluluklarda söz konusu olmamıştır.

İnsan-çevre ilişkileri modern döneme kadar "organik dünya görüşünce" belirlenmiştir. Bu sembolik bir düzen ve insanı besleyip büyüten görüşün hakim olduğu dönemde doğal çevre; insan eylemlerine duyarlı bir organizma, insana Tanrı'nın varlığını bildiren, şefkatli anne ve kutsal olarak anlaşılmıştır. Doğa cansız bir nesne olarak anlaşılmamıştır.

Mekanik dünya görüşü 16. yüzyılda başlamıştır.

Aristoteles

Descartes bitki ve hayvanları da basit makineler olarak düşünmüştür. Ona göre, rasyonel bir ruha sahip olmakla birlikte, insanı da bir hayvan-makineden ayırt etmek mümkün değildi.