ÇEVRE BİLİMLERİ

Ekosistemler, canlı (biotik) organizmalar ve cansız (abiotik) maddeleri kapsayan alt sistemlerden meydana gelir. Biotik alt sistemler; yeşil bitkiler, tüketiciler ve ayrıştırıcılar arasında gerçekleşen besin zincirini ifade ederken; abiotik alt sistemler ise jeolojik, hidrolojik, toprak vb. ile atmosferdeki iklim olaylarını meydana getiren maddeler ve mineralleri kapsamaktadır.

Ekosistemlerin temel enerji kaynağı güneştir. Birçok ekosistemin devamlılığı güneş enerjisine ve etkileşime bağlıdır. Fakat güneş ışınlarının doğrudan ulaşamadığı ya da çoğu dış etkiye kapalı (izole) olarak enerji ihtiyacının biyokimyasal döngüler ile sağlandığı ekosistemler de (okyanus tabanında yaşayan organizmaların sülfür döngüsü ile enerji sağlaması gibi) mevcuttur.

Doğa, içinde insan faktörünün olmadığı canlı ve cansız varlıkların oluşturduğu insan elinin değmediği ortamdır. Çevre ise insan elinin değdiği, insanın bir nebze de olsa şekillendirdiği ve içinde insanın bulunduğu ortamdır.

İnsanların yaşadığı fiziksel çevrenin içinde birbirleriyle olan sosyal, ekonomik ve siyasal ilişkilerinin gereği oluşturdukları ilişkilerin tümü toplumsal çevrenin oluşmasına neden olur.

Ekolojik açıdan niş, organizmaların içinde bulundukları habitata uyum gösterme tarzı veya üstlendikleri roller olarak tanımlanmaktadır. Ekolojik niş türlere özgüdür. Türlerin avlanma, saklanma ve dış etmenlerden korunma gibi eylemlerde izledikleri yöntemler bağlamında farklılaşmaktadır.

Çevre tarihi disiplini temel olarak insan ve onu çevreleyen dünya ile gerçekleştirmiş olduğu karşılıklı etkileşimleri ya da Donald Worster (1988)ın tanımına göre “kültür” ile “doğal olanın” geçmişte sergilediği karşılıklı etkileşimleri konu alır.

Tarihsel süreçte çevre sorunlarının gelişimi açısından doğrudan ve dolaylı bir şekilde çok önemli yere sahip düşünürler ve onlara ait eserlerden de bahsetmek gerekir. Örneğin John Locke; mülkiyet hakkının toplumsal bir hak olduğunu ifade etmekle birlikte tüm insanlığın birlikte kullandığı ortak değerlerden yararlanabilmek için herkesin kendine ait olan malları başkalarına zarar
vermeyecek bir biçimde kullanmak zorunda olduğuna vurgu yapar.

Rachael Carson (Sessiz İlkbahar-Silent Spring): Modern çevreciliğin başlangıcı olarak kabul edilen ve 1962 yılında yazılan bu eserin ana teması, teknolojilerin olumlu yanları kadar olumsuz yanlarının da olduğu, olumsuz yanları bu şekilde kullanılmaya devam ettikçe insanlığın gelecekte yaşam savaşı vereceği üzerinedir. Eserin, çevreciliğin azınlığın ilgi alanından çıkarak kitlesel harekete dönüşmesinde de önemli bir etkisi vardır.

Bütünsellik (Birbirine Bağlılık); dünyada var olan hava kirliliği, su kirliliği, toprak kirliliği, katı atıklar ve diğer çevre sorunlarının çözümünde, hiçbirini bir diğerinden ayırt etmenin mümkün olmadığı biçiminde tanımlanmaktadır.

çevre sorunlarının ortak özelliklerinden birisi olan ve kalıcı etkilere sahip oluş olarak adlandırılan  özelliğe göre; kirliliğin doğada çevresel değerler üzerinde neden olduğu tahribatın telafisi çoğu kez mümkün değildir. Dünyada muazzam bir ekolojik denge söz konusudur. Var olan bu ekolojik denge bozulmaya başladıktan ve bozulma belli bir noktaya ulaştıktan sonra çevresel değerler oluşan tahribatın üstesinden gelememektedirler.

Çevre: İnsan faaliyetleri ve canlı varlıklar üzerinde hemen ya da uzunca bir süre içinde dolaylı ya da dolaysız bir etkide bulunabilecek fiziksel, kimyasal, biyolojik ve toplumsal etkenlerin belirli bir zamandaki toplamıdır.

Ekosistemin dinamik yapısı; doğum, gelişme, ölüm ve ayrışma süreçlerinin tekrar tekrar gerçekleştiği döngüler silsilesi ile ifade edilebilir

Biotik alt sistemler; yeşil bitkiler, tüketiciler ve ayrıştırıcılar arasında gerçekleşen besin zincirini ifade eder.

Besin Zinciri: Yeşil bitkilerden otobur canlılara ve otobur canlılardan da etobur canlılara doğru süregelen enerji ya da besin aktarım döngüsüdür.

Ekoloji kavramı içerisinde genel anlamda şu üç ilişkiden söz etmek mümkündür;

• Organizmanın cansız çevreden etkilenmesi (Bitkilerin büyüyebilmek için ortamdan nitrat, fosfat gibi besleyici mineralleri almaları, endüstri atıklarından zehirlenmeler, kuraklıktan bitkilerin ölmeleri gibi)
• Organizmaların cansız çevreyi etkilemeleri (Baklagiller familyasındaki bitkilerin, üzerinde büyüdükleri toprağın içindeki azot miktarını artırarak toprağın kimyasal yapısını etkilemeleri gibi)
• Organizmaların diğer organizmaları etkilemeleri (Beslenmeye ya da üremeye yönelik ilişkilerde olduğu gibi).

Ekolojinin benimsediği ilkeleri şu şekilde sıralamak mümkündür:
• Doğa Bir Bütündür.
• Doğanın ve Doğada Olan Her Şeyin Bir Sınırı Vardır.
• Doğada Özdenetim Vardır.
• Doğada Çeşitlilik Vardır.
• Doğada Var Olan Bir Şey Kaybolmaz.
• Doğa Kendisine Yapılana Tepki Gösterir.
• Doğa En Uygun Çözümü Bulur.

Ekolojik Etkileşim Boyutu;

-Biotik bir tür olan insan ve diğer canlıların (yabani ve evcilleştirilmiş türler de dahil olmak üzere) davranışları bağlamında yeryüzündeki madde ve enerji akışlarındaki değişimin ekolojik analizini içermektedir.

-Bu analiz boyutuna iklim, coğrafi şekillerin oluşumu, doğal afetler vd. disiplinler
arası araştırma konuları da dâhil olmaktadır.

John Locke: Mülkiyet hakkının toplumsal bir hak olduğunu ifade etmekle birlikte tüm insanlığın birlikte kullandığı ortak değerlerden yararlanabilmek için herkesin kendine ait olan malları başkalarına zarar vermeyecek bir biçimde kullanmak zorunda olduğuna vurgu yapar.

Toplumsal Sorunlardan Soyutlanamaz Oluşu: Çevre sorunları her ne kadar teknik bir sorun gibi görünse de ekolojik, ekonomik, siyasal ve hukuki olmak üzere birçok disiplini bünyesinde barındıran karmaşık bir nitelik taşımakla birlikte genellikle sosyoekonomik konularla bağlantılı olarak dünya kamuoyunun karşısına çıkmaktadır. Hava kirliliği (küresel ısınma, asit yağmurları, ozon tabakasının incelmesi), su kirliliği (sulak alanların yok oluşu, deniz ve kıyı kirliliği, yüzey ve yeraltı sularındaki kirlilik), toprak kirliliği (erozyon, kuraklık, çölleşme, kıtlık, tarımsal gübre ve ilaç kullanımındaki artış), katı atıklar, gürültü kirliliği, ormansızlaşma, biyoçeşitliliğin yok oluşu ve radyoaktif kirlilik gibi çevre sorunları gerek insanların gerekse diğer canlıların sağlığını ve güvenliğini tehdit ederken diğer taraftan da gıda güvenliğini tehlikeye sokmaktadır

Kentleşmeyi olumlu kılan yanları şunlardır:
• Daha fazla yaşam olanağı sağlaması,
• Enerji etkinliğini yükseltmesi,
• Etkili katı atık yönetimi sunması,
• Sosyal olanakların fazla olması,
• İş imkânlarının varlığı.