İnsan-Doğa İlişkileri Bağlamında Çevre Olgusu

Avcılık-toplayıcılıkla geçinen ve ‘organik’ olarak nitelenen bu ilkel toplulukların tarihî Paleolitik Çağ’da başlamıştır.

Arkaik dönemde insan-çevre ilişkileri, ikisi arasında kurulan özdeşlik sayesinde uyum içinde cereyan etmiş ve bu ilkel toplulukların dünyaya ilişkin tasavvurları; doğal çevreye karşı besledikleri korku ve minnet duygularının belirlediği animistik anlayışın bir yansıması olarak ortaya çıkmıştır.

Animizm: Genellikle ilkel toplulukların inanç sistemlerini tanımlamakta kullanılan bu kavram, doğal varlıklara ruh izafe etmeyi ve onlara tapınmayı ifade etmektedir.

İlkel toplulukların tarih sahnesinden büyük ölçüde çekilmeleriyle ortaya çıkan siyasal toplumlar ise insanların daha yerleşik bir hayat tarzına geçmeleriyle karakterize edilir.

İlkel toplulukların tarih sahnesinden büyük ölçüde çekilmeleriyle ortaya çıkan siyasal toplumlar ise insanların daha yerleşik bir hayat tarzına geçmeleriyle karakterize edilir.

Modern bilimin temelini teşkil eden bilimsel devrimin Nicolaus Copernicus’un 1543 yılında yayımlanan De Revolutionibus Orbium Coelestium (Göksel Kürelerin Devinimleri Üzerine) başlıklı eseriyle başladığı kabul edilmektedir.

Modern bilimin temelini teşkil eden bilimsel devrimin Isaac Newton’un 1687 yılında yayımlanan Philosophiæ Naturalis Principia Mathematica (Doğal Felsefenin Matematiksel İlkeleri) adlı eseriyle nihayetlendiği kabul edilmektedir.

Copernicus’un (1473-1543) bilimsel devrime en büyük katkısı, Batlamyus’un ve Kitâb-ı Mukaddes’in bin yıldan daha uzun bir süre kabul görmüş olan ‘dünya/insan/Tanrı-merkezli’ anlayışını hükümsüz bırakmak olmuştur.

Tanrı’nın bir matematikçi olduğunu düşünen Kepler, matematiksel yasaların, duyuların yanılabilir doğası karşısında daha güvenilir olduğunu iddia etmiştir.

Mekanik bir dünya görüşünün ortaya çıkmasında gerçek bir etkiye sahip olan isim ise René Descartes’tir (1596-1650). Descartes, bütün gerçekliklerin iki cevherden (töz); ruh ve cisimden oluştuğunu iddia ediyordu. Ruh (res cogitans) düşünme eylemiyle, cisim (res extensa) ise özün uzayda kapladığı yerle ilgiliydi.

Descartes, bütün gerçekliklerin iki cevherden (töz); ruh ve cisimden oluştuğunu iddia ediyordu. Ruh (res cogitans) düşünme eylemiyle, cisim (res extensa) ise özün uzayda kapladığı yerle ilgiliydi.

Geleneksel Aristotelesçi bilimleri, insanlığın durumunu iyileştirmeye hiçbir katkısı olmadığı gerekçesiyle eleştiren Bacon, bilginin ancak doğa üzerinde hâkimiyet sağladığı ölçüde değerli olduğunu öne sürmekte ve bunun ‘teknik’ aracılığıyla gerçekleştirileceğini ifade etmektedir.

Isaac Newton (1642-1727) ise bilimsel devrimin en son ismidir.

Newton’un evrensel yerçekimi yasasını keşfi, doğaya ilişkin geleneksel anlayış ile modern anlayış arasında âdeta bir kopuşu simgelemektedir.

-Rönesans

-Aydınlanma

-Sanayi devrimi, teknoloji, kapitalizm

Rasyonalizasyon (Akılcılaşma): Toplumsal aktörlerin gayrişahsi ilişkiler bağlamında, çevrelerindeki dünyayı daha fazla denetim altına almak üzere bilgiye giderek daha fazla başvurmalarını ifade etmektedir.

Neolitik Devrim (Tarım Devrimi): Yaklaşık 12 bin yıl kadar önce dünyanın muhtelif yerlerinde bitki ve hayvanların evcilleştirilmesiyle başlayan, dolayısıyla insanların avcılık ve toplayıcılıktan çıkarak yerleşik hayata geçmelerini içeren süreçtir.

Neolitik Devrim (Tarım Devrimi)

Yunancadaki oikos (ev) kavramından türetilen ekoloji kavramı ilk defa 1866 yılında Alman zoolog Haeckel tarafından kullanılmıştır.

Ekolojik dünya görüşü, mekanik görüşün aksine, insanı doğanın karşısında değil, onun içinde yer alan bir parçası olarak konumlandırmaktadır. Bu görüşün temel hedefi, insan-doğa ikilemini, insanı fiziksel-kimyasal süreçlere indirgemeksizin ortadan kaldırmak, doğada insani niteliklere yer vermek ve insanı bir makine olarak değil, insan olarak doğanın bir bileşeni hâline getirmektir.

Bu görüşün temel hedefi, insan-doğa ikilemini, insanı fiziksel-kimyasal süreçlere indirgemeksizin ortadan kaldırmak, doğada insani niteliklere yer vermek ve insanı bir makine olarak değil, insan olarak doğanın bir bileşeni hâline getirmektir.

-Varlık zinciri anlayışı

-Romantizm düşüncesi

-Amerikan çevreciliği

-Mistisizm

Darwin’in ekolojik dünya görüşüne katkısı, 1859 yılında yayımlanan Türlerin Kökeni başlıklı eseriyle doğal çevrenin canlı varlıklar üzerindeki etkisini ortaya koymasından kaynaklanmaktadır.

Darwin’in ekolojik dünya görüşüne katkısı ise 1859 yılında yayımlanan Türlerin Kökeni başlıklı eseriyle doğal çevrenin canlı varlıklar üzerindeki etkisini ortaya koymasından kaynaklanmaktadır.

Ekolojik dünya görüşünün bazı özgül kavramsal eksenlerini şöyle özetlemek mümkündür:

-Sürdürülebilirlik

-Gelecek kuşaklar

-İnsanın doğal çevrenin bir parçası olarak kabulü

-Kalkınma eleştirisi

-Küçülme fikri

-Çevresel adalet

-Antiendüstriyalizm

-Antiendüstriyalizm

-Çeşitlilik

-Yenilenebilirlik