ÇEVRE BİLİMLERİ - Deneme Sınavı - 7

Çevre politikalarına ilişkin ortak hedefleri şu şekilde sıralamak mümkündür:
• Bireylere sağlıklı bir çevrede yaşam sağlamak
• Toplumların sahip olduğu çevresel değerleri korumak ve geliştirmek
• Çevre politikalarının uygulanabilmesinde gerekli olan yükü, toplumsal adalet çerçevesinde paylaştırmak

Sorunun çözümüne yönelik uygulamaya başlayan süreçte istenilen sonuçların elde
edilip edilmediğinin kontrolünün yapıldığı aşama, değerlendirme ve yeniden yapılandırma aşamasıdır.

Çevre politikasının strateji boyutu ele alındığında dört aşamaya rastlanmaktadır.

Kalite ve emisyon olmak üzere iki sınıf standart vardır.

Türkiye’de çevre yönetimine ilişkin oluşturulan ilk birim 1978 yılında kurulan Başbakanlık Çevre Müsteşarlığıdır.

1580 sayılı Belediye Kanunu 1930 yılında çıkarılmıştır.

Üretim ve finansın giderek küreselleşmesi, küresel tehditlerin giderek artması ve halkların yer değiştirmeleri gibi sosyal ve maddi değişimler sonucunda ‘ulusal ve uluslararası’ karar alma birimlerinin etkinliği de sorgulanmaktadır

Sadece ulus devletler ya da uluslararası örgütler değil devlet dışı aktörler olarak tanımlanabilecek, ulusal sınırları aşan faaliyetler gösteren, merkezî bir hükûmete veya otoriteye bağlı olmayan, sivil, kâr amacı gütmeyen, şiddete başvurmayan, ulusal ve uluslararası kamusal politikaları etkilemeye veya kontrol etmeye çalışan ve uluslararası politikanın bir parçası olan küresel siyasal aktörler de küresel küresel yönetişim yaklaşımı kapsamında başta çevre ve iklim olmak üzere birçok küresel sorunun
çözüme kavuşturulmasında önemli roller oynamaktadırlar.

Bu yaklaşımla, ulusal hükûmetlerin kendi ulusal sınırları içerisinde yönettikleri toplumun tamamını ilgilendiren ve etkileyen meselelerdeki karar alma süreçlerinde iki farklı yönetim modeli ortaya çıkmaktadır. Bunlardan ilki, karar alıcı ya da alıcıların, iktidarın, ulusal devlete dair siyasi, sosyal ve ekonomik kararlarını alırken otoritesini ve yetkisini tek başına kullanmasıdır. Bu yönetim tarzında iktidarın dışında diğer siyasal aktörlerin yönetime etkin katılımı ve karar alma mekanizmalarında aktif rol almaları mümkün değildir. İkincisi ise demokratik ve katılımcı bir yönetimin desteklenmesi prensiplerine dayanan modeldir. Bu model çağdaş demokrasilerde iktidarın egemenliğini tek başına kullanmadığı modeldir. Bu yönetim modelinde karar alıcı ya da iktidar ulusal devlete dair siyasi, sosyal ve ekonomik kararlarını alırken otoritesini ve yetkisini tek başına kullanmaz. İktidar kendi dışında diğer siyasal aktörlerin (sivil toplum örgütleri, baskı ve çıkar grupları, bireyler, medya vb.) de yönetime etkin katılımını ve karar alma mekanizmalarında aktif rol almalarını destekler.

Küresel yönetişim prensibi çerçevesinde uluslararası kamusal alan çok aktörlü hâle gelmekte ve alınan kararlarda birden fazla küresel aktörün sesi duyulabilmektedir. Bu da uluslararası toplumun tamamını ilgilendiren ve etkileyen meselelerde alınan kararların sadece tek ya da birkaç devletin görüş ve çıkarlarının savunulmasının ya da takip edilmesinin değil uluslararası toplumun çoğunluğunun çıkarlarının savunulması ve takip edilmesi anlamına gelmektedir. Bu çerçevede, küresel yönetişimde her ne kadar devletler baş aktör olsalar da başta hükûmet dışı örgütler olmak üzere diğer devlet dışı aktörler politika oluşturma ve yapım süreçlerine daha çok dahil olmaktadırlar (Rosenau, 2000).
Bu anlamda küresel yönetişim bağlamında küresel çevre sorunlarının tanımlanmasında, bu sorunların çözülmesinde ve de var olan çevre dostu politikaların sürdürülebilirliğinin sağlanmasında ulus devletler, uluslararası örgütler ve küresel sivil aktörlerin beraber faaliyet göstermeleri gerekmektedir

Rod Rhodes’un sınıflandırmasına göre söz konusu yönetişim kavramının yedi yaygın kullanımı bulunmaktadır. Bunlar:

1. Toplu yönetişim (collective governance)
2. Yeni kamu yönetimi (new public management)
3. İyi yönetişim (good governance)
4. Uluslararası karşılıklı bağımlılık (interdependency)
5. Sosyo-sibernetik sistem
6. Yeni politik ekonomi
7. Ağlar (Rhodes, 1996)

‘Sivil toplum’ terimi, hükûmetten bağımsız olarak çalışan özerk grup ve dernekler alanını ifade etmektedir. Dolayısıyla küresel sivil toplum, ulusötesi hükûmet-dışı gruplarla derneklerin etkileşime girdiği bir alanı vurgulamaktadır. Bu gruplar
çok-uluslu şirketlerden farklı olarak genellikle kâr amacı gütmeyen ve gönüllü gruplardır. Bu yaklaşımla küresel sivil toplum, toplumun ulus-ötesi boyutu olarak da adlandırılabilir. Küresel sivil toplum fikrinin gelişimi ise özellikle küreselleşmenin
yol açtığına inanılan ekonomik, siyasal ve sosyal (toplumsal) sorunların çözümüne yönelik yeni fikirlerin, yaklaşımların ve meydan okumaların sonucu olarak ortaya çıkmıştır. Bu anlamda küresel sivil toplum fikrinin küreselleşme sürecine ve özellikle de çok-uluslu şirketlerin uluslararası düzeyde sahip oldukları ekonomik, siyasal ve sosyal
hâkimiyetlerine olan bir tepki olduğunu vurgulayabiliriz.

Küresel yönetişim, “hükûmetlerarası ve hükûmet-dışı kurumlar yanında resmî ve
gayrıresmî mekanizmaları da içeren, küresel düzeyde geniş kapsamlı, dinamik ve etkileşimli bir karar verme sürecidir” (Heywood, 2014). Bu itibarla küresel yönetişim süreci, iş birlikleri yoluyla küresel sorunları çözme anlamına gelmektedir. Sorunların
çözümündeki iş birlikleri ise çeşitli düzeylerde gerçekleşebilir. Bu düzeyler; devletlerle devletlerarasında, uluslararası örgütler ile devlet ya da devletlerarasında, uluslararası örgütler ile uluslararası örgütler arasında olabilir. Ancak bu iş birliği düzeylerinin
tamamında devletler temel aktördürler. Bu düzeylerden farklı olarak küresel sivil toplum devlet dışı aktörlerin karşılıklı etkileşimde bulunduğu bir alanı ifade etmektedir

Bhopal kimyasal tesis felaketi Hindistan’da gerçekleşmiş olsa da Çernobil nükleer felaketi Ukrayna’da gerçekleşmiş olsa da ve ABD’deki Termik santrallerin asit yağmuru her ne kadar ABD’de oluşmuş olsa da her üç örnekte çevre ve insan felaketi bu ülkelerle sınırlı kalmamıştır. ABD’deki asit yağmurunun büyük bir kısmı komşu Kanada’daki ırmaklara düşerek balık ve bitki yaşamını zehirlemiş, pek çok su yolundaki ekosisteme büyük zararlar vermiştir.
ABD örneğinde de açıklanmaya çalışıldığı gibi bir ülke ya da ülkeler komşularında ya da yakın coğrafyalarında ortaya çıkan çevresel gelişmelerin etkilerine açık durumdadırlar. Bu nedenle de çevre ile ilgili süreçler ulus-ötesi bir kimliğe bürünebilmektedir. Bu tür gelişmeler ise çevresel sorunların sınır aşan etkisini gün yüzüne çıkarmış ve önce sınır aşan daha sonra da küresel seviyeye erişen çevre sorunlarının yönetimi konusunda uluslararası farkındalığın artmasına da yol açmıştır. Bu itibarla, çevre sorunları ulusal sınırlarda başlayıp bitmediği için çevrenin uluslararası sınırlar boyunca yönetimi
ve korunması da zorunlu hâle gelmiştir.

Bu çerçevede küresel kirlenmeyle ve çevre sorunlarıyla ilgili kaygılar bu alandaki ilk uluslararası girişimin de 1972 yılında Stockholm’de Birleşmiş Milletler (BM) İnsani Çevre Konferansı adı altında gerçekleşmesine neden olmuştur. Bu Konferans ayrıca BM Çevre
Programı (United Nations Environment Programme - UNEP)’nın da ortaya çıkmasını sağlamıştır.

İkinci Dünya Savaşı sonrasında kurulan BM sistemi içerisinde çevre sorunlarının bölgesel ve küresel düzeyde ele alınmasından ve çevrenin daha iyi korunması çerçevesinde uluslararası tüm siyasal aktörler arasında küresel çevre yönetişiminin sağlanmasından BM Çevre Programı (UNEP) sorumludur. UNEP BM Genel Kurulu’nun 2997/1972 sayı ve tarihli kararıyla BM’ye bağlı bir “program” olarak oluşturulmuştur.

Çevre Yönetimi: Çevrenin taşıma kapasi- tesi ve insan gereksinimleri ile bu gerek- sinimleri karşılamaya yönelik faaliyetlerin etkileri arasında denge sağlama uğraşısının belirli bir yönetimsel dizge ile gerçekleşti- rilmesi sürecidir (Şengül, 2002).

Kirlilikte konusunda önemli derecede paya sahip olan işletmeler ise doğal olarak konuya duyarsız kalamamış ve çevresel unsurları işletme yönetimi içerisinde şu aşamalarda ağırlıklı bir konu olarak değerlendirmeye başlamışlardır:

Karar alma aşamaları

Üretim aşamaları

Ürünlerin tasarımından ambalajlanmasına ve pazarlamasına kadar ki aşamalar

Sosyal sorumluluk anlayışı

Tüzel Araçlar: Yasama, yürütme ve yargı organları tarafından alınan ve bağlayıcı ni- telikte olan tüm yasal metinlerdir.

Çevre Politikası: Bireyler, sivil toplum kuruluşları, devletler ve uluslararası örgütlerin çevre sorunları ile ilgili olarak koru- ma ve sorunu çözmeye yönelik çabalarının bütünüdür (Ökmen, 2004).