ÇEVRE BİLİMLERİ - Deneme Sınavı - 12

Çevre: İnsan faaliyetleri ve canlı varlıklar üzerinde hemen ya da uzunca bir süre içinde dolaylı ya da dolaysız bir etkide bulunabilecek fiziksel, kimyasal, biyolojik ve toplumsal etkenlerin belirli bir zamandaki toplamıdır.

Ekosistemin dinamik yapısı; doğum, gelişme, ölüm ve ayrışma süreçlerinin tekrar tekrar gerçekleştiği döngüler silsilesi ile ifade edilebilir

Biotik alt sistemler; yeşil bitkiler, tüketiciler ve ayrıştırıcılar arasında gerçekleşen besin zincirini ifade eder.

Besin Zinciri: Yeşil bitkilerden otobur canlılara ve otobur canlılardan da etobur canlılara doğru süregelen enerji ya da besin aktarım döngüsüdür.

Ekoloji kavramı içerisinde genel anlamda şu üç ilişkiden söz etmek mümkündür;

• Organizmanın cansız çevreden etkilenmesi (Bitkilerin büyüyebilmek için ortamdan nitrat, fosfat gibi besleyici mineralleri almaları, endüstri atıklarından zehirlenmeler, kuraklıktan bitkilerin ölmeleri gibi)
• Organizmaların cansız çevreyi etkilemeleri (Baklagiller familyasındaki bitkilerin, üzerinde büyüdükleri toprağın içindeki azot miktarını artırarak toprağın kimyasal yapısını etkilemeleri gibi)
• Organizmaların diğer organizmaları etkilemeleri (Beslenmeye ya da üremeye yönelik ilişkilerde olduğu gibi).

Ekolojinin benimsediği ilkeleri şu şekilde sıralamak mümkündür:
• Doğa Bir Bütündür.
• Doğanın ve Doğada Olan Her Şeyin Bir Sınırı Vardır.
• Doğada Özdenetim Vardır.
• Doğada Çeşitlilik Vardır.
• Doğada Var Olan Bir Şey Kaybolmaz.
• Doğa Kendisine Yapılana Tepki Gösterir.
• Doğa En Uygun Çözümü Bulur.

Ekolojik Etkileşim Boyutu;

-Biotik bir tür olan insan ve diğer canlıların (yabani ve evcilleştirilmiş türler de dahil olmak üzere) davranışları bağlamında yeryüzündeki madde ve enerji akışlarındaki değişimin ekolojik analizini içermektedir.

-Bu analiz boyutuna iklim, coğrafi şekillerin oluşumu, doğal afetler vd. disiplinler
arası araştırma konuları da dâhil olmaktadır.

John Locke: Mülkiyet hakkının toplumsal bir hak olduğunu ifade etmekle birlikte tüm insanlığın birlikte kullandığı ortak değerlerden yararlanabilmek için herkesin kendine ait olan malları başkalarına zarar vermeyecek bir biçimde kullanmak zorunda olduğuna vurgu yapar.

Toplumsal Sorunlardan Soyutlanamaz Oluşu: Çevre sorunları her ne kadar teknik bir sorun gibi görünse de ekolojik, ekonomik, siyasal ve hukuki olmak üzere birçok disiplini bünyesinde barındıran karmaşık bir nitelik taşımakla birlikte genellikle sosyoekonomik konularla bağlantılı olarak dünya kamuoyunun karşısına çıkmaktadır. Hava kirliliği (küresel ısınma, asit yağmurları, ozon tabakasının incelmesi), su kirliliği (sulak alanların yok oluşu, deniz ve kıyı kirliliği, yüzey ve yeraltı sularındaki kirlilik), toprak kirliliği (erozyon, kuraklık, çölleşme, kıtlık, tarımsal gübre ve ilaç kullanımındaki artış), katı atıklar, gürültü kirliliği, ormansızlaşma, biyoçeşitliliğin yok oluşu ve radyoaktif kirlilik gibi çevre sorunları gerek insanların gerekse diğer canlıların sağlığını ve güvenliğini tehdit ederken diğer taraftan da gıda güvenliğini tehlikeye sokmaktadır

Kentleşmeyi olumlu kılan yanları şunlardır:
• Daha fazla yaşam olanağı sağlaması,
• Enerji etkinliğini yükseltmesi,
• Etkili katı atık yönetimi sunması,
• Sosyal olanakların fazla olması,
• İş imkânlarının varlığı.

Animizm: Genellikle ilkel toplulukların inanç sistemlerini tanımlamakta kullanılan bu kavram, doğal varlıklara ruh izafe etmeyi ve onlara tapınmayı ifade etmektedir.

İlkel topluluklar zaman kavramından yoksun olduklarından dolayı geleceğe ilişkin kaygı duymamışlardır. Böyle bir endişenin olmayışı, birikim yapma, sahip olma ve elde etme gibi hırslara engel olmuştur. Dolayısıyla ilkel topluluklarda doğa üzerinde tahakküm kurma fikri yoktur.

Organik dünya görüşünün hakim olduğu dönemde doğal çevre; insan eylemine duyarlı bir organizma, insana Tanrı’nın varlığını bildiren sembolik bir düzen ve insanı besleyip büyüten şefkatli bir anne olarak tasvir ediliyordu. Bu geleneksel anlayış, insanın doğaya yönelik tutumunda aşırıya kaçmasının önünde ahlâkî bir engel teşkil etmiştir.

16. yüzyıldan önce insan-çevre ilişkilerine hâkim olan organik dünya görüşünün bilimsel temelini Aristoteles ve Kilise atmıştır. 13. yüzyılda skolastik düşünceye büyük katkılar yapmış olan Thomas Aquinas (1225-1274), Aristoteles’in varlığı oluş olarak değerlendiren ve doğaya önem atfeden düşüncesini Hristiyan ilâhiyatı ve ahlâkıyla birleştirmiştir.

Gaia Hipotezi: Tek Bir Canlı Olarak Dünya
İngiliz kimyacı James Lovelock (1919-) tarafından ilk defa 1960’lı yıllarda geliştirilen ve adını Yunan yeryüzü tanrıçası Gaia’dan alan bu hipotez, dünyanın yaşayan bir organizma gibi hareket ettiği ve kendi sistemlerini belirli bir dengede tutabildiği anlayışına dayanmaktadır. Buna göre dünya, yeryüzündeki hayatın idamesi için elverişli koşulları sürdürebilmekte ve ona bu yetisini yeryüzündeki canlılar ve faaliyetleri sağlamaktadır.

Batlamyus (Claudius Ptolemy, MS 100-170): Yunan veya Mısır asıllı felsefeci, coğrafyacı, matematikçi ve astronom. Aristoteles fiziğini esas alan Batlamyus,
dünyanın merkezinde yer aldığı bir kâinat tasarımı ortaya koymuştur.

Descartes bitki ve hayvanları basit makineler olarak değerlendiriyordu. Ona göre, rasyonel bir ruha sahip olmakla birlikte, insanı da bir hayvan-makineden ayırt etmek mümkün değildi. Descartes hayvanları çarklar ve yaylardan oluşan bir saat gibi görüyor, buna insan bedenini de dâhil ediyordu.

İnsanın, doğanın efendisi olmak için çaba göstermesi gerektiğini ileri süren Bacon, bilginin ancak doğa üzerinde tahakküm kurmayı sağladığı ölçüde değerli olduğunu öne sürmekte ve bunun ‘teknik’ aracılığıyla gerçekleştirileceğini ifade etmektedir.

Rönesans kâinata yönelik Tanrı-merkezli anlayıştan insan-merkezli anlayışa, dinî akılcılıktan seküler akılcılığa, nitel ve tümdengelimci düşünce tarzından nicel ve tümevarımcı yönteme, aşkıncılıktan dünyeviliğe ve bireyciliğe geçişi kapsayan bir dönemdir.

Rasyonalizasyon (Akılcılaşma): Toplumsal aktörlerin gayrişahsi ilişkiler bağlamında, çevrelerindeki dünyayı daha fazla denetim altına almak üzere bilgiye giderek daha fazla başvurmalarını ifade etmektedir.