Coğrafi Bilgi Sistemi Tabanlı Afet Yönetimi Uygulamaları

Afet yönetiminde coğrafi bilgi teknolojileri, özellikle afet öncesi bütünleşik afet tehlike ve risk haritalarının oluşturulmasında, afet anında süreçlerin yönetimi, sorgulama ve istatistiki verilerin değerlendirilmesinde afet sonrasında ise iyileştirme hasar tespit ve yer seçimi çalışmalarında önemli bir karar destek sistemi olarak kullanılmaktadır.

Deprem Şiddeti; Depremlerin insanlar, çevre, yapılar ve doğa üzerinde meydana getirdiği etkiler, hasarlar veya değişimlerin gözleme dayalı olarak derecelendirilmesidir. Şiddet yalnızca depremin büyüklüğüne değil merkez üssünden uzaklığa ve o yerin yerel zemin yapısına bağlıdır. Depremin şiddeti tek bir yapı veya yapı gurubu üzerindeki etkiyi değil, bir yerleşmedeki farklı yapı türlerinde meydan gelen toplam hasarları göstermektedir.

Afet Yönetimine yönelik Coğrafi Bilgi Sitemi Tabanlı uygulamalar ArcGIS Desktop Coğrafi Bilgi Sistemi yazılımı kullanılarak gerçekleştirilecektir. ArcGIS for Desktop yazılımı; veri üretimi, veri dönüşüm işlemleri, projeksiyon tanımlama ve projeksiyon dönüşüm işlemleri, veri görüntüleme ve etiketlendirme, sorgulama, raporlama, ölçekli/ölçeksiz harita oluşturma ve coğrafi analiz işlemlerini gerçekleştirebileceğiniz fonksiyonları sunan ve birçok ülkede yaygın kullanıma sahip bir masaüstü ticari coğrafi bilgi sistemi yazılımıdır.

Deprem Büyüklüğü; Depremin ortaya çıkardığı toplam enerjiyi karakterize eden, aletsel ölçüm ve hesaplama sonucunda bulunan değerdir. İlk olarak 1936 yılında ‘Richter‘ tarafından tanımlandığı için bu adla anılır. Farklı sismik dalga verilerini ve belirli kriterleri kullanarak çeşitli deprem Magnitüdü hesaplama yöntem ve formülleri geliştirilmiştir .Md, Ms, Ml, Mb, Mw şeklindeki kısaltmalarla ifade edilirler. Sismolojide en çok kullanılan büyüklük değerleri, cisim dalgası fazından hesaplanan mb, yüzey dalgasından hesaplanan Ms ve dalga şekilleri modellemesinden hesaplanan Mw değerleridir

Başlat (Start) > Tüm Programlar (All Programs) > ArcGIS altından ulaşabildiğiniz ArcMap arayüzü; grafik ve grafik olmayan verilerin üretilmesi, güncellenmesi fonksiyonları, veri görüntüleme, etiketlendirme, sorgulama fonksiyonları, raporlama ve harita üretim araçları, coğrafi analizler, ArcToolbox’a erişim ve Model Builder işlemlerini gerçekleştirebileceğiniz birçok fonksiyonu içerir.

ArcGIS ArcMap arayüzünde yer alan Select By Attributes fonksiyonu ile verilerin öznitelik bilgilerinden mantıksal ifadeler ( =, >,<, <>, and , or gibi) kullanarak basit sorgulamalar gerçekleştirilebilir.

ArcGIS ArcMap arayüzünde yer alan Select By Location fonksiyonu kullanılarak grafik verilerin birbirleri arasındaki kompleks mekânsal ilişkiler sorgulanabilir.

Bina Katmanını Dayanım Değerini hesaplayabilmek için Zemin Dayanım Değerlerinin ve Faydan Uzaklık Ara Değerlerinin de Bina Katmanının veritabanına aktarılması gerekecektir.

Bina Katmanını Dayanım Değerini hesaplayabilmek için Zemin Dayanım Değerlerinin ve Faydan Uzaklık Ara Değerlerinin de Bina Katmanının veritabanına aktarılması gerekecektir. Bunun için aşağıdaki uygulamalarda Spatial Join Fonksiyonu kullanılacaktır. Bu sayade tüm Ara Değer Bilgileri Bina Katmanının ilgili Field’larına girilmiş olacaktır.

Dayanım Değerinin hesaplanabilmesi için Bina Katmanının veritabanına yeni bir (Bina_Dayanım_Degeri) Field açılarak hesaplama Field Calculater Fonksiyonu ile gerçekleştirilecektir.

Afet tehlikeleri açısından hassas bir coğrafyada bulunan ülkemizde, gerek kırsal gerekse yerleşim alanlarında afet tehlikelerinin önlenmesi ve zararlarının azaltılmasında en akılcı ve etkin yöntemin, planlama ve uygulama sürecinin afete duyarlı planlama yaklaşımlarının ve risk yönetiminin Coğrafi Bilgi Teknolojileri kullanılarak yönetilmesi gerekliliği ortaya çıkmış ve bu kapsamda birçok kurum, kuruluş çalışmalarını bu eksende sürdürmeye başlamıştır.

Coğrafi Bilgi Sistemi tabanlı Afet Yönetimi süreçlerinin etkin, doğru ve hızlı bir şekilde yönetilebilmesi ise; Standartlara dayalı ulusal mekânsal bir veri altyapısının kurulması ile mümkündür.

Mekânsal Veritabanı Tasarımı Kavramsal Modelinde idari yapı altında şu alanlar bulunur:

• Devlet Alanı
• İl Alanı
• İlçe Alanı
• Mahalle Alanı
• Köy Alan

Mekânsal Veritabanı Tasarımı Kavramsal Modelinde koruma alanları altında şu alanlar bulunur:

• Milli Parklar 
• Tabiat Alanı
• Sulak Alanlar
• Turizm Alanları
• Antik Yerleşimler
• Tabiat Parkı
• Tabiat Koruma Alanları 
• Yaban Hayatı Kor. ve Geliş. Alanı

Mekânsal Veritabanı Tasarımı Kavramsal Modelinde jeoloji kategorisi altında şu alanlar bulunur:

• Jeolojik Formasyonlar 
• Fay Hatları
• Kraterler
• Kıvrım Eksenleri
• Özel Jeolojik Alanlar
• Volkanik Alanlar
• Deprem Katalog

Mekânsal Veritabanı Tasarımı Kavramsal Modelinde Hidrografya kategorisi altında şu alanlar bulunur:

• Akarsu
• Göller
• Barajlar ve Göletler
• Sulama Alanları
• Su Kalite İstasyonları
• İçme Suyu
• İshale Hatları
• Dere
• Sulama Kanalları
• Akım Gözlem İstasyonları
• Havza Sınırları Kuyu

Avrupa Mekânsal Veri Altyapısı: INSPIRE ve Birleşmiş Milletler Mekânsal Veri Altyapısı: UNSDI bölgesel düzeyde mekânsal veri altyapılarındandır.

Global Mekânsal Veri Altyapısı: GSDI, global düzeyde mekansal veri alt yapılarındandır.

Coğrafi Bilgi Sistemi ise, mekândaki konumu belirlenmiş (x,y,z) verilerin (parsel, bina, yol, dere, direk, fay, yükseklik gibi) üretimi, depolanması, görüntülenmesi, sorgulanması, analiz edilmesi ve yayınlanması gibi işlemleri kapsayan yazılım, donanım ve yöntemler sistemi olarak tanımlayabiliriz. Kısacası, bilginin mekân ile ilişkilendirilerek yönetilmesini sağlayan karar destek sistemleridir. Daha basit bir ifade ile, “dünya üzerindeki bölgeleri tarif eden, verileri saklayan ve kullanan bilgisayar sistemi” olarak da tanımlanabilir.

Coğrafi Bilgi Sisteminde yeryüzüne ait bilgiler, vektör ve raster formatlarda birbirlerinden soyutlanmış farklı tabakalar şeklinde depolanırlar.

Mekânsal Veritabanı Tasarımı Kavramsal Modeli; İdari yapı, Koruma Alanları, Jeoloji ve Hidrografya alt gruplarına ayrılır. “Barajlar ve göletler, Akım Gözlem İstasyonları ve Havza sınırları” Hidrografya alt grubunda yer almaktadır.

Mekânsal Veri Altyapısı için; Global, Bölgesel ve Ulusal düzeyde örnekler verilebilir. Açılımı, Birleşmiş Milletler Mekânsal Veri Altyapısı olan  UNSDI Bölgesel Düzeyde Mekânsal Veri Altyapısı örneklerindendir.

Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS)

Mekânsal veriler; özelliklerin yerini, şeklini ve diğer mekânsal veriler ile ilişkilerini belirler.

Tanımlayıcı bilgiler; özelliklere ait bilgilerin veri tabanında tutulmasıdır.

Çizgisel özellikler, bir başlangıç ve bir bitiş noktası olan xy koordinat çiftlerinden oluşur. Yol, nehir ve fay hatları, bu özellik tipine örnek gösterilebilir.

Vektör ve raster formatlarda 

Deprem Büyüklüğü

Sismolojide en çok kullanılan büyüklük değerleri; cisim dalgası fazından hesaplanan mb, yüzey dalgasından hesaplanan Ms ve dalga şekilleri modellemesinden hesaplanan Mw değerleridir.

Deprem Şiddeti

Depremin merkez üssünden uzaklığı ve yerel zemin yapısı

Richter’e göre “7 ile 7,9”  büyüklük değerinin, (MMI) Mercalli şiddetine göre karşılığı X ile XI olarak verilir.

ArcGIS for Desktop yazılımı

ArcMap arayüzü

C:\Afet_Yonetiminde_CBS_Veri_Seti\Uygulama_02 dizini altında yer alan Risk_Analiz.mdb (Personal Geodatabase) içerisinde yer alan Bina, Zemin ve Fay Katmanları kullanılarak, “Yapım yılı ara değeri + Kat adedi ara değeri + Yapı türü ara değeri + Faydan uzaklık ara değeri + Zemin dayanım değeri toplamının * 0,5” ile çarpımı ile Binanın Dayanım Değeri hesaplanır.

Bina Katmanının Dayanım Değeri

Afet Yönetimi Karar Destek Sistemi Projesi (AYDES)

“Ortak Harekât Resmi (OHR)” (Common Operating Picture – COP) ekranları

 Teknolojik afetler grubunda yer almaktadır.

Doğu Anadolu Fayı. Bu fayın geçtiği İller; Adıyaman, Bingöl, Elazığ, Gaziantep, Hatay, Kahramanmaraş ve Malatya’dır.