CBS’de Çevre Yönetimi

Sit alanları, koruma altına alınmış, yerleşim yapılmasına izin verilmeyen, izinlerin ise belli kurallar çerçevesinde verildiği alanlardır. Sit alanları arkeolojik, tarihi, kentsel ve doğal sit alanları olmak üzere 4’e ayrılır.

Çevre kirliliğinin artması, ormanların yok olması, atmosferik olayların analizi, kent çevre ve ulaşım planlaması, tarım alanlarının giderek  azalması, içme suyu kaynaklarının kirlenmesi ve yok olma tehlikesi altında bulunması günümüzde en çok karşılaşılan coğrafi özelliğe sahip problemlerdir. 

Bu problemlerin en iyi şekilde irdelenmesi için bilgi teknolojilerinin kullanılması karar verme, uygulama ve problemlerin çözümünde gerekli güncel bilgilere hızlı ve ekonomik olarak ulaşılmasını sağlamaktadır. Coğrafi Bilgi Sistemi (CBS) bu problemlerin çözümünde kullanılmak üzere harita ve grafiklerin yapımında, senaryo üretilmesinde, farklı çözüm yollarının uygulamaya geçirilerek sonuçların analiz edilmesinde yardımcı olmaktadır. Bununla birlikte CBS, dünya üzerindeki sosyal, ekonomik ve çevre problemlerinin çözümüne yönelik oldukça büyük hacimli coğrafi verilerin depolanması, düzenlenmesi, mekânsal analizlerin ve sorgulamaların yapılması ve buna bağlı olarak geliştirilmiş donanım ve yazılım sistemlerinin bütünüdür. 

Coğrafi bilgi sistemlerinde kullanılacak olan çevresel verilerin toplanması için temel teknolojiler genel olarak yazılım ve donanım  teknolojileridir. Özel olarak bakacak olursak; Laboratuvar/ölçüm altyapı, donanım ve yazılımları, uzaktan algılama yazılım ve donanımları,  yer atmosfer ve su donanım ve yazılımları olarak sıralanabilir. Çevresel veri; çevre ve doğanın durumunun tespitine yönelik olarak çevresel konularda (hava, atıksu, toprak ve yeraltı suları, katı atık, gürültü, biyoçeşitlilik vb.) toplanan bilgilerdir. 

Çevresel veri; çevre ve doğanın durumunun tespitine yönelik olarak çevresel konularda (hava, atıksu, toprak ve yeraltı suları, katı atık, gürültü, biyoçeşitlilik vb.) toplanan bilgilerdir. 

CBS’nin çevre uygulamalarında kullanımı;
• Doğal kaynak yönetimi
• Atık yönetimi
• Çevresel etki değerlendirmesi (ÇED)
• Bitki örtüsü haritalarının hazırlanması
• Su havzalarının yönetimi
• Yeraltı suyu yönetimi ve modellenmesi
• Yüzeysel su kaynaklarının yönetimi
• Taşkın suyu yönetimi ve drenajı
• Su kalitesinin izlenmesi
• Tehlikeli atıkların izlenmesi
• Sulak alanların yönetimi
• Özel çevre koruma alanlarının izlenmesi
• Kıyı alanlarının yönetimi
• Hava alanlarında oluşan gürültünün izlenmesi
• Ekosistem yönetimi
• İçme suyu temini
• Atıksuların toplanması
• Hava kirliliğinin izlenmesi ve modellenmesi
• Katı atık deponi alanlarının tespiti olarak sıralanabilir. 

ÇED, gerçekleştirilmesi planlanan bir proje ve faaliyetin çevreye verebileceği olumlu ve olumsuz bütün etkilerinin değerlendirilmesini amaçlayan bir sistem yaklaşımıdır.

CBS, ÇED çalışmalarında eleme, kapsama, projenin tanımı, etkilerin saptanması ve değerlendirilmesi, alternatiflerin karşılaştırılması, çözümlerin geliştirilmesi, raporun sunulması ve ÇED sonrası izleme ve denetlemeler aşamalarında kullanılabilecek bir araçtır. 

Bir şehirde toplu konut projelerinin yer seçimi için uygulanacak ÇED çalışmalarında gerekli olabilecek birincil veriler grafik, grafik olmayan ve raster veriler olarak üçe ayrılabilir. Grafik olmayan veriler; nüfus verileri, yeşil alan verileri, hava kirliliği verileri ve altyapı verileri olarak sıralanabilir. Grafik veriler mahalle sınırları, topoğrafik veriler, toprak verileri, jeolojik veriler, mevcut alan kullanım verileri, ulaşım verileri ve sokak verileridir. Raster veriler ise 1/25000 ekran alıntıları ve uydu görüntüleridir. Bu çevresel verilerin oluşturulması, depolanması, analizleri ve yönetimi bir CBS programı kullanılarak gerçekleştirilmiştir

Bütünleşik su kalitesi yönetimi, yeterli ve kaliteli su temini, kaliteli suyun tüketicinin musluğuna ulaşıncaya kadar olan uygun arıtma ve dağıtma süreçlerini, izlenmesi, denetimi, sürekli araştırma/geliştirme çalışmalarını bütün olarak kapsamaktadır. Tüm süreçleri yerinde ve bileşenleri ile birlikte takip edebilmek konumsal çalışmayı da beraberinde getirmektedir. 

CBS tabanlı çevresel haritaların üretilmesi kapsamında;
• Gürültü kirliliği,
• Su kirlilik dağılım haritası,
• Yeraltı su seviye haritası,
• Hava kirliliği dağılım haritası
örnek veriler kullanılarak üretilecektir. 

Karayolu, hava yolu ve demir yolu trafiği ve endüstrilerden kaynaklanan gürültüler temel gürültü kaynakları olarak değerlendirilir. 

Hızlı nüfus artışı ile birlikte özellikle kent merkezlerindeki gürültünün artması, insan sağlığına ve konforlu yaşama etkilerinden dolayı önemli hale gelmiştir. Gürültü seviyesini azaltmadaki ilk adım kente ait gürültü kirlilik haritasının oluşturulmasıdır. 

Gürültü haritaları, kentin mevcuttaki gürültü durumunu ve gürültü seviyesinin maksimum olduğu noktaları göstermektedir. Gürültü haritaları karar destek aracı olarak, kentin gelişimini belirlemede, kent trafiğini planlamada kullanılabilmektedir. 

Veri, herhangi bir konuda  mevcut durumun ortaya konması, bilgiye dönüştürülmesi, karar alıcılara ışık tutacak göstergelerin hesaplanabilmesi amacıyla derlenen numerik veya alfanumerik semboller dizisidir.

Vektör, Sayısal nitelikte  hazırlanmış olan nokta, çizgi ve alansal objelerdir.

Raster, harita veya fotoğraf bilgilerinin düzenli diziler  şeklinde grid pikseller olarak gösterilmesidir. Her piksel sadece
bir tek özellik veya rengi ifade eder.

Yeraltı suyu çalışmalarında CBS uygulamalarının tipik örnekleri; yer uygunluk analizi, su tablası derinliği, envanter veri yönetimi, noktasal olmayan kaynağın yeraltı suyunu kirletme potansiyelinin belirlenmesi, yeraltı suyu kalite  modelleme çalışmaları yeraltı suyunun hareketinin modellenmesi olarak sıralanabilir.

Hava kirlenmesi, bina dışı açık havada bir veya daha fazla türden kirleticinin insan, bitki ve hayvan yaşamına; ticari veya kişisel eşyalara ve yaşamaktan zevk duyulabilecek bir çevre kalitesine zarar veren miktarda belli bir sürenin üstünde  bulunmasıdır. Toz, duman, sis buhar, iri partiküller, gazlar ve kötü kokulu maddeler kirleticilere örnek verilebilir. 

Genellikle CBS, hava kalitesinin izlenmesi, emisyon envanterleri, hava kalitesinin modellenmesi, hava kirliliği haritaları, geçmiş ve mevcut hava kalitesi seviyeleri hakkında çeşitli kontrol stratejilerinin etkilerinin değerlendirilmesinde önemli bir araç olmaktadır

Genel olarak havadaki kirleticilerin sağlığa etkileri şöyle toparlanabilir;
• Solunum fonksiyonlarında bozulma,
• Solunum sistemi hastalıklarında artış,
• Kronik solunum sistemi hastalığı olan kişilerin hastalıklarının alevlenmesinde artış,
• Kronik kalp hastalığı olan kişilerin hastalıklarının alevlenmesinde artış,
• Kanser görülme sıklığında artış,
• Erken ölümlerde artış

Partikül Madde (PM), atmosferdeki ağırlıkları nedeniyle hızla çökebilen büyük partiküllerin dışında, atmosferde yayılan çok küçük tanecikli katı veya sıvı partiküllerdir