Planlamada CBS Kullanımına Yönelik Örnek Uygulamalar

ArcGIS yazılımında ağırlıklı çakıştırma işlemini gerçekleştirmek için ArcToolbox → Spatial Analyst Tools → Overlay → Weighted Overlay fonksiyonu çalıştırılır. Açılan Weighted Overlay penceresinin Evaluation scale (Değerlendirme ölçeği) olarak 1 to 5 by 1 (1’den 5’e kadar birer artarak) seçilir. Daha sonra Add raster now (Şimdi Raster Ekle) sekmesine basılarak yeniden sınıflandırılan tüm katmanlar Ağırlıklı çakıştırma tablosuna (weighted overlay table) eklenir. Eklenen katmanların Value değeri 0 olan alanlara Scale Value (Ölçek Değeri) olarak Restricted (Kısıtlanmış) seçeneği seçilir. Bu seçimin amacı 0 değerine sahip alanların hesaba dahil edilmemesini sağlamaktadır. Bu şekilde sadece 1’den 5’e kadar puan alanı olan alanlarda çakıştırma işlemi gerçekleş- tirilecektir. %Influence (%Etkileme) alanına Şekil 3.21’de gösterilen katman ağırlıkları tanımlanır. Output raster (Çıktı raster) alanından çakıştırma sonucu oluşacak raster verinin kayıt edileceği dosya ve katman adı belirtilir. OK sekmesine basılarak işlem tamamlanır (Şekil 3.22).

Çalışma Alanının Belirlenmesi kapsamında; 

• Arazi Çalışmaları
  • Arazi Gözlemleri
  • Fotoğraf Çekimleri
  • Yerel Halkla Görüşmeler
• Büro Çalışmaları
  • Sayısal Ortamda Verilerin Toplanması
  • Veri Dönüşümlerinin Gerçekleştirilmesi
  • CBS Ortamında Tematik Haritaların Üretilmesi
    • Mevcut İmar Durumu
    • Google Eart Görüntüsü
    • Parsel Nitelikleri
    • Parsel Özellikleri
    • Yapı Kullanımı
    • Yapı Kat Sayıları
    • Yapılarda Kullanılan Duvar Elemanlarının Ana
    • Yapı Malzeme Çeşitliliği
    • Yapılarda Geleneksel Taşıyıcı Sistem Çeşitliliği
    • Yapı Nitelikleri
    • Yapı Kalitesi
    • Yapısal Değerlendirme
    • Yapılarda Malzeme Değişiklik
    • Alandaki Yıkılması Gereken Yapılar
    • Yeşil Alanların Konumu
    • Bitki Türlerinin Çeşitliliği
    • Sayısal Yükseklik Modeli (DEM)
    • Eğim
    • Bakı
• Envanterin Ortaya Konulması; Araştırma Sonuçları ile İlgili Çalışmalar
  • Yapılara Öneri Müdahaleler
  • Öneri Alan Kullanımı
  • Açık ve Yeşil Alanların Öneri Alan Kullanımı

adımları izlenmiştir (Şekil 3.1.)

Arazi çalışmaları sırasında, çalışma alanı olarak belirlenen Alpagut Beldesi’ne 2013 yılı yaz döneminde aralıklı tarihlerle gidilmiş ve alana ilişkin fotoğraflar çekilmiştir. Ayrıca beldede yaşayan yerel halk gözlemlenmiş ve yaşayışları incelenmiştir. Ayrıca Alpagut ve Mihalgazi belediyelerine gidilerek çalışma için altlık oluşturacak konumsal ve yazınsal veriler temin edilmiştir. 

Büro çalışmaları, literatür taramaları ve arazi gözlemleri ile başlayan araştırma sürecine elde edilen grafik ve grafik olmayan verilerden veri tabanının oluşturulması ile devam edilmiştir. Peyzaj envanterinin oluşturulması amacı ile farklı formatlarda elde edilen veriler, CBS ortamında sayısallaştırılmıştır.

Materyal toplama aşamasında elde edilen verilerin dönüşümü, depolanması ve güncellenmesinde ESRI firmasının ürünü olan ArcGIS 10 yazılımı kullanılmıştır. Çalışma
kapsamında envanteri oluşturulacak grafik niteliğindeki verilerin birçoğu Netcad ortamında, grafik olmayan veriler ise Alpagut ve Mihalgazi belediyelerinden yazınsal veri olarak elde edilmiştir

Alınan Google Earth görüntü, ArcGIS programına georeferencing metodu ile dünya üzerindeki konumu ve koordinatları dâhilinde konumlandırılmıştır 

Çalışma alanına dair yapılacak analizler ve bunun doğrultusunda yapılacak olan tasarım çalışması için Alpagut beldesinden alanın mülkiyet durumuna ilişkin kadastro paftaları temin edilmiştir. Netcad ortamında bulunan kadastro paftaları ArcGIS ortamında çizilerek sayısallaştırılmıştır. Ayrıca kadastro parsellerinin; parsel numaraları, aitlik durumları, kullanım özellikleri gibi bilgileri öznitelik verisi olarak girilmiştir. Ayrıca, ayrı bir öznitelik verisi olarak parsellerin özel şahsa ve kamuya ait olduğuna dair bilgileri girilmiştir. Bu bilgiler doğrultusunda oluşturulan parsel özellikleri tematik haritası, alandaki özel şahsa ve kamuya ait alanların dağılımı göstermektedir

Alpagut Beldesinin arazi formunu algılayabilmek, eğim ve bakı haritalarını oluşturulabilmek için raster veri formatında olan imar durumunda yer alan eşyükselti eğrileri sayısallaştırılmıştır. 

Çalışma alanındaki bitki türleri ve yeşil alanların tespiti ileride alanda yapılacak peyzaj tasarım çalışmasına yön vermiştir. Bu amaçla yapılan arazi çalışması sonucunda kamusal ve özel alanlarda yer alan tüm bitki türleri ve sayıları tespit edilmiştir. Tespit edilen bitkiler noktasal veri olarak girilmiş ve öznitelik tablolarında Latince ve Türkçe adları  girilmiştir. Çalışmanın sonuçlar bölümünde alana dair bazı kullanım önerileri getirilmiş ve bu öneriler dâhilinde haritalar üretilmiştir. 

Bir diğer araştırma sonucu ise yapılara öngörülen kullanımlardır. Beldenin turizme açılması ve kullanımının artması açısından alanda uygun düşünülen yerler; butik otel, kafeterya, çay bahçesi, restoran, turizm danışma bürosu, belde halkının kadınlarının evde yapmış oldukları ürünleri sergileyebilecekleri ve satışının yapılabileceği bir el sanatları galerisi ve yerel ürünlerin satışının yapılacağı ticari yerler şeklindedir. Öncelikle yukarıda belirtilen kullanım alanlarının önerilebilmesi için yıkılması gereken yapılar dışında seçimler yapılmıştır. 

Günümüzde yapılan çalışmalara bakıldığında genellikle planlama ve tasarım anlayışlarının birbirinden kopuk ilerlediği, planlama kararlarının tasarım aşamasında kullanılmadığı görülmektedir. Fakat geotasarım yaklaşımıyla sadece tasarım  yapılacak alanın değil, çevresiyle de olan bağlantısı dikkate alınmaktadır. Geotasarım yaklaşımı doğrultusunda yapılan tasarımlarda, alanın çevresi ve etkileşim içinde bulunduğu tüm etmenler dikkate alınmaktadır.

Yer seçimi kriterleri; genellikle arazi kullanımı, jeoloji, politik ve idari sınırlar, su kaynakları, yollar gibi sınırlayıcı etmenler kullanılarak tanımlanır. Ancak, bu kriterler içinde tüm parametreler çözüm sürecine dâhil edilmeyebilir ve bunların seçimi yerel standartlara ve deneyimlere göre değişiklik gösterebilir.

Yer seçimi analizlerinden sıklıkla kullanılan yöntemlerden birisi ağırlıklı çakıştırma analizidir. Ağırlıklı çakıştırma işlemi raster tabanlı olarak uygulanan bir CBS analiz yöntemidir. Bu yöntemde ilk önce girdi veriler, sahip oldukları özelliklere göre belirli bir puanlama değerine göre sınıflandırılır. Daha sonra girdi verilerin analize etkilerine göre ağırlık değerleri atanarak çakıştırma işlemi gerçekleştirilir. Yapılan çakıştırma işlemi sonucunda uygun yerlerin seçimi sağlanır. 

Çalışmada Kullanılan Girdi Veriler
Uygulamada vektör veri katmanları olarak yerleşim yeri, baraj ve göl alanları, orman, akarsu, yollar, toprak ve maden sahaları yer almaktadır.

Katı atık tesislerinin yerleşim yerleri içine kurulması, koku, gürültü ve çevre sorunları açısından insan sağlığını olumsuz yönde etkileyecektir. Katı Atık Kontrol Yönetmeliği’ne göre kurulacak katı atık tesisleri yerleşim yerlerine en az 1000 m yakınlıkta kurulabilmektedir. Ayrıca katı atıklar yerleşim yerlerindeki aktiviteler sonucunda ortaya çıkmaktadır. Kurulacak tesisin yerleşim yerinden çok uzak olması da maliyet açısından olumsuzluklar ortaya çıkaracaktır. 

Tampon alanları oluşturulan yerleşim yeri haritası vektör bir haritadır. Bu harita puan atanabilmesi ve ağırlıklı çakıştırmada kullanılabilmesi için raster veri formatına dönüştürülmüştür. Vektör katmanları raster katmanlara  dönüştürmek için yazılımda Feature to Raster fonksiyonu kullanılmıştır. Raster formatına dönüştürülen yerleşim yeri haritası yazılımda yer alan Reclassify (yeniden sınıflandırma) fonksiyonu kullanarak mesafe aralıklarına göre puan değerleri atanmıştır. 

Katı atık depolama tesislerinin akarsu ve yer altı sularının bulunduğu bölgelere kurulması, bu alanların kirlenmesine neden olacaktır. Bundan dolayı kurulacak katı atık tesislerinin bu alanlardan mümkün olduğunca uzakta olması çevre kirliliği açısından önemlidir. Bu uygulamada akarsu ağına en yakın 500 metre mesafede tesis kurulabileceği uygun görülmüştür. Akarsu ağına da, yerleşim yerinde olduğu gibi belirli mesafelerde tampon bölgeler oluşturulmuş ve ağırlıklı çakıştırmada kullanılabilmesi için vektör veri, raster veri tipine dönüştürülmüştür. 

Yollar
Kurulacak katı atık tesisinin estetik açıdan ve ulaşım ağını kullanan kişileri kokudan dolayı rahatsız etmemesi açısından ana yol hatlarına belirli bir mesafede uzakta inşa edilmesi uygun olacaktır. Kurulacak tesisin kurulum maliyetinin fazla olmaması açısından ise tesisin ana yollara çok uzak olmaması gerekir. Bu doğrultuda bu uygulama için kurulacak tesisin, yollara minimum 250 metre yakınlıkta olması planlanmıştır. Akarsu ağında olduğu gibi yollara belirli mesafelerde tampon bölgeler oluşturulmuştur. 

Maden Sahaları
Kurulacak katı atık tesisinin mevcutta bulunan maden sahalarının genişlemesine engel olmaması ve bu sahaların içine gelmemesi gerekir. Bundan dolayı çalışma alanı içinde yer alan maden sahalarına Tablo 3.8’de gösterilen mesafe  değerlerine göre tampon alanları oluşturulmuş ve bu alanlara uygun puan değerleri atanmıştır. Yapılan puanlamalara göre yapılacak tesis bir maden sahasına minimum 1000 m yakın olabilmektedir. Maden sahasına göre en fazla puan değeri ise 3000 metreden uzak mesafelere tanımlanmıştır. 

Orman Alanları
Orman alanları dünyamızın oksijen kaynakları olduğu için bu alanların korunması gerekmektedir. Katı atık tesislerinin bu alanlar içine yapılması hem orman alanlarının tahrip edilmesi hem de çevre kirliliği açısından uygun olmayacaktır. Bundan dolayı tesislerin bu alanlardan belirli bir mesafe uzakta kurulması gerekir.