CBS'DE PROJE TASARIMI VE YÖNETİMİ I

Yeraltısuyunun dağılımını ve hareketini inceleyen bilim dalına hidrojeoloji veya yeraltısuyu hidrolojisi denir.

Yeraltısuları ise tatlı sular genelinde %30’luk bir orana sahiptir ve bu da yeraltısularının tüm canlılar için ne denli önemli bir su kaynağı olduğunu göstermektedir.

Bitkiler kurak mevsimlerde toprakta birikmiş olan suyu emerek hayatta kalmaktadır. Akarsulardan geçen suyun önemli bir bölümü de mevsime bağlı olarak farklı oranlarda yeraltısuyu tarafından sağlanmaktadır. Buna yeraltısuyu katkısı veya baz akım adı verilir.

Yeraltısuyu katkısı, yıl boyunca değişmekte olup kurak yaz aylarında bazı nehirlerde %100’e kadar ulaşmaktadır.

2005 yılında ABD’de farklı alanlarda kullanılan yeraltı sularının ve yüzey sularının toplam su kullanımına oranı hakkında yapılan bir araştırmaya göre yeraltı suları en fazla evsel alanda kullanılmıştır.

Yeraltında su depolama vazifezi gören akiferler genel olarak basınçlı ve basınçsız olmak üzere ikiye ayrılır.

Su tablasının aşağısındaki kısımda akifer içindeki boşluklar tamamen suyla dolu olduğundan buraya doygun bölge adı verilir.

Vadoz bölge içinde, yer yüzeyinden su tablasına doğru inildikçe doygunluk oranı artar ve su tablasında %100 değerine ulaşır.

Basınçlı akifer delinerek bir kuyu açıldığında, kuyunun içindeki su, basınçla beraber yüzeye doğru yükselmeye başlar. Eğer basınç yeterince yüksekse su kuyudan taşarak yüzeye çıkar. Bu tür akiferlere artezyen akifer ve açılan kuyulara da artezyen kuyu adı verilir.

Akımın debisini ve hızını kontrol eden bir diğer önemli parametre K ile gösterilen hidrolik iletkenliktir.

Yeraltısuyu: Yeraltındaki durgun veya hareket halinde olan tüm sulara verilen isimdir.

Akarsu yataklarında ve civarında kum, çakıl, taş ve jeolojik aşınma sonucu ortaya çıkan diğer malzemelerin birikmesi ile alüvyon çökeltiler meydana
gelir. Oldukça geçirgen bir yapıya sahip olan bu akifer üzerinde bir kuyu açıldığında yüksek miktarlarda su elde etmek mümkündür.

Yeraltında su depolama vazifezi gören akiferler genel olarak basınçlı ve basınçsız olmak üzere ikiye ayrılır. Yapısal olarak farklı olduklarından dolayı suyu depolama
ve iletme mekanizmaları da birbirinden farklıdır.

Eğer basınç yeterince yüksekse su kuyudan taşarak yüzeye çıkar. Bu tür akiferlere artezyen akifer ve açılan kuyulara da artezyen kuyu adı verilir.

Pompaj kuyularında pompalama testleri yapılarak akiferin hidrolik iletkenlik ve depolama katsayısı gibi parametreleri belirlenmeye çalışılır. Gözlem kuyuları ise su seviyesindeki değişimleri kaydetmek amacıyla açılır.

Hidrograf: Yeraltısuyu seviyesindeki değişimi zamana karşı gösteren grafiğe verilen isimdir.

Etki alanı: Kuyunun çevresinde pompajdan etkilenen alana verilen isimdir.

Pompaj kuyularında pompalama testleri yapılarak akiferin hidrolik iletkenlik ve depolama katsayısı gibi parametreleri belirlenmeye çalışılır.

Kum, çakıl ve diğer küçük kaya parçalarının birbirine kaynaşık halde bulunduğu formasyonlara kumtaşı adı verilir. İçindeki doğal çimento malzemesinden dolayı geçirgenliği genel olarak düşüktür. Ancak bazı çatlaklı kumtaşlarından su elde etmek mümkündür.

Akiferler veya boşluklu ortam içindeki yeraltısuyu hareketini matematiksel olarak tanımlayan denkleme Darcy kanunu (Darcy, 1856) adı verilir. Bu kanunda temel olarak yeraltısuyu akımının debisinin, akım yönündeki iki nokta arasındaki yük farkı ile doğru orantılı ve aradaki mesafe ile ters orantılı olduğu ifade edilmektedir.