CBS'DE PROJE TASARIMI VE YÖNETİMİ I

Jeoloji dünyamızın oluşumunda etken olan dinamik süreçlerin fiziksel ve kimyasal yapısını inceleyen bilim dalıdır. Temel bilimler ile yakın bir ilişki içindedir. Jeoloji multi-disipliner bir bilim dalı olması sebebiyle meteoroloji, morfoloji, hidroloji, arkeoloji, antropoloji, coğrafya gibi pek çok bilim dalıyla da ilişkilidir.

Kayaç bir veya birden çok mineralin doğal yollarla bir arada bulunduğu katı kütle olarak tanımlanmaktadır. Yaşadığımız yer kürenin katı dış yüzeyi farklı kristallenme sistemlerine ve kimyasal yapılarına sahip minerallerden oluşan kayaçlardan oluşturmaktadır. Jeoloji biliminde kayaçlar; magmatik, sedimanter ve metamorfik olmak üzere üç gruba ayrılır. Dünya yüzeyinde yaygın olarak gözlenen ve birçok alanda (binalarda kaplama taşı, mutfak tezgahları, vb.) kullanılan granit, magmatik kayaçlardan biridir.

Yeraltında kısmi ergime sonucu eriyik halde bulunan magmanın, yoğunluk farkından dolayı yeryüzünü yükselirken yeraltında veya yüzünde soğuyarak katılaşması sonucu meydana gelen kayaçlara magmatik kayaç denilmektedir. Derinlerde soğuyan ve kristallenen magmanın oluşturduğu kayaçlar derinlik (plütonik) kayaç olarak tanımlanırken, magmanın yeryüzüne volkanlar aracılığı ile çıkması sonucu oluşan kayaçlara ise yüzey (volkanik) kayaç denilmektedir.

Sedimanter (tortul) kayaçların çökelme ortamı genellikle okyanuslar ve denizler olmakla birlikte, akarsu yatakları, çöller, bataklıklar ve düşük eğimli alanlardır. Sedimanter kayaçlar, çökelme ortamında depolanan sedimanların zaman içinde birikmesi ve sıkışması sonucunda oluşmaktadır. Bu kayaçlar kırıntılı (alüvyon, çakıltaşı, kumtaşı, vb.), kimyasal (traverten, kireçtaşı, vb.) ve organik (kömür, tebeşir, kaya tuzu, vb.) olmak üzere üç şekilde oluşabilmektedir.

Yeryüzündeki detaylar, harita üzerinde sembollerle gösterilmektedir. Bu sembollerin ne anlama geldiği, her haritanın kenarında yer almaktadır. Sembollerin ve açıklamaların bulunduğu bu kısma “lejant (simge)” denir. Lejant, haritanın okunmasını sağlamaktadır.

Jeoloji haritalarının ölçeği çalışmanın amacına göre değişmektedir. Yol, tünel, baraj gibi mühendislik yapılarının oturacağı alanlar ile köy yerleşim yerleri ve imar planları için 1/1000 veya 1/5000 ölçekli jeoloji haritalarına gereksinim duyulmaktadır. Nazım İmar Planı için 1/5.000 ölçekli haritaya ihtiyaç duyulurken Büyükşehir Belediyeleri için hazırlanacak Nazım İmar Planı için 1/25.000 ölçekli harita gereklidir.

Genel anlamda hidroloji, yer kürede suyun çevrimini, dağılımını, fiziksel ve kimyasal özelliklerini, çevreyle ve canlılarla karşılıklı ilişkilerini inceleyen temel ve uygulamalı bir bilim dalıdır. Hidroloji bilimi, doğa bilimlerinin yanı sıra matematik, fizik, kimya ve biyoloji gibi temel bilimler ile yakın bir ilişki içindedir. Hidroloji bilimi, suyun yetersiz olduğu yerde suyun kullanımını, suyun fazla olduğu yerlerde ise suyun kontrolünü ve kirlenme tehlikesi olan bölgelerde ise suyun kirlenmesini önlemek için çözümler üretmek yani eldeki suyun en uygun (optimum) kullanımını ve kontrolünü kapsamaktadır. Hidroloji, yerküre üzerinde suların miktar ve kalite açısından dağılımını inceleyen bir bilim dalıdır.

Hidrolojik çevrim, genel olarak okyanus, deniz, göl, akarsu vb. su kütlelerinde bulunan suyun güneş ısısından dolayı buharlaşması yani gaz haline geçmesi süreci ile başlatılmaktadır. Buharlaşan su kütlesi, atmosfere yükselmekte ve atmosferin ilk katmanı olan troposferde küçük parçacıklar (aerosol) etrafında yoğunlaşarak bulutları oluşturmaktadır. Bulutları oluşturan gaz halindeki su kütlesi, karalar üzerine hareket ederken atmosferdeki süreçler sonucunda yer çekiminin etkisi ile yağmur, kar, dolu vb. gibi farklı yağış formlarında yeryüzüne ulaşmaktadır. Yağış şeklinde yeryüzüne düşen su kütlesinin bir kısmı yeryüzüne düşmeden sürtünme, atmosferik ısı vb. sebeplerden dolayı tekrardan buharlaşarak atmosfere yükselmektedir.

Bir hidrolojik sistemin sınırını; drenaj (havza) alanı, alt drenaj alanı, serbest su yüzeyi ve sazlık-bataklık alan sınırı gibi sınırlar oluşturmaktadır.

Drenaj alanı sınıflamasına göre

Bölge- 1. seviyedir, kapladığı alan > 43500 km²

Alt Bölge- 2.seviyedir, kapladığı alan 27500 - 43500 km²

Havza 3. seviyedir, kapladığı alan 1800 - 27500 km²

Alt Havza 4. seviyedir, kapladığı alan 600 - 1800 km²

Drenaj Alanı 5. seviyedir, kapladığı alan 100 - 600 km²

Alt Drenaj Alanı 6. seviyedir, kapladığı alan < 100 km²

Yerkürenin fiziksel ve dinamik özelliklerini araştıran jeoloji bilimi, kendi içinde genel jeoloji, mineraloji-petrografi, maden yatakları-jeokimya ve uygulamalı jeoloji olmak üzere dört alt bilim dalına ayrılabilir. Bu alt bilim dallarından Mineroloji-petrografi ise yerküreyi oluşturan kayaçların ve minerallerin, oluşum süreçleri, kristallenme koşulları, volkanizma, magmatik süreçler, vb. konuları inceleyen bilim dalı olarak tanımlanmaktadır.

Kayaç, bir veya birden çok mineralin doğal yollarla bir arada bulunduğu katı kütle olarak tanımlanmaktadır.

Haritaların kenarında sembollerin ve açıklamaların bulunduğu kısma lejant (simge) denmektedir. Doğru yanıt C’dir.

Jeolojik Zaman Çizelgesi, jeolog ve diğer yer bilimciler tarafından yerkürenin oluşumundan itibaren günümüze kadar meydana gelen olaylar arasındaki ilişkiyi ve zamanlamayı tanımlamak için kullanılan bir kronolojik ölçüm sistemidir. Jeolojik haritalama ve raporlama aşamasında en çok kullanılan bu çizelgenin terminolojisi, tarih ve standart renk kodları Uluslararası Stratigrafi Komisyonu

(ICS) tarafından belirlenmiştir. Doğru yanıt B’dir.

Bir hidrolojik sistemin sınırını; drenaj (havza) alanı, alt drenaj alanı, serbest su yüzeyi ve sazlık-bataklık alan sınırı gibi sınırlar oluşturmaktadır. Bu nedenle doğru yanıt D’dir.

Bir drenaj alanının veya havzanın akış yukarısı, memba, beslenme alanı veya yukarı havza olarak adlandırılırken, akış aşağısı ise mansap, boşalım bölgesi veya aşağı havza olarak adlandırılmaktadır. Bu nedenle doğru yanıt E’dir.

Topladığı suları denizlere ileten akarsuların bulunduğu havzalara açık havza, topladığı suları denizlere iletemeyen akarsuların bulunduğu havzalara kapalı havza denir. Örneğin Seyhan Havzası, Kızılırmak

Havzası, Fırat Havzası ve Büyük Menderes Havzası gibi havzalar büyük ölçekte su toplama alanlarını ifade etmektedir. Bu tür havzalardaki nehirler aracılığı ile drene olan yüzey ve yeraltısuları denizlere ulaşmakta ve açık havzaya örnek teşkil etmektedir. Diğer taraftan Van Gölü, Tuz Gölü, Erçek Gölü,  gibi kapalı havzalarda yer alan nehirler ve akarsular aracılığı ile drene olan yüzey ve yeraltısuları Van Gölü’ne, Tuz Gölü’ne ve Erçek Gölü’ne ulaşmaktadır.

Bir akarsu havzasında meydana gelen yağış, yüzeysel akış, vb. hidrolojik süreçleri etkileyen parametreler, havza karakteristikleri olarak tanımlanmaktadır. Bu parametreler; jeolojik ve hidrojeolojik yapı, havzadaki bitki örtüsü, havza büyüklüğü, havzanın ortalama kotu, havzanın eğimi, havzanın alanı ve şekil parametreleri ile havza alanının, çıkış noktasına olan uzaklığa göre dağılımı şeklinde sıralanmaktadır. Havzadaki zoolojik yapı bu parametrelerden biri değildir. Bu nedenle doğru yanıt B’dir.

Magmatik etkinliğe bağlı oluşan yüzey ve derinlik kayaçlarının atmosferik süreçlere maruz kalması sonucu bozunması ve ayrışması ile oluşan kayaç parçalarına sediment denir. Doğru yanıt D’dır.

Derinlik kayaçlarına granit, gabro, vb. kayaçlar örnek oluştururken, yüzey kayaçlarına ise andezit, bazalt, tüf, vb. kayaçlar örnek gösterilebilir. Bu sedimenter kayaçlar kırıntılı (alüvyon, çakıltaşı, kumtaşı, vb.), kimyasal (traverten, kire.taşı, vb.) ve organik (kömür, tebeşir, kaya tuzu, vb.) olmak üzere üç şekilde oluşabilmektedir. Metamorfik kayaçlara ise gnays, mermer ve kuvarsit gibi kayaçlar örnek verilebilir. Çakıltaşı yüzey kayaca değil Kırıntılı sedimanter kayaca örnektir. Bunu yanında Bazalt yüzey kayaçlarına örnektir. Bu nedenle I, III, V ifadeleri doğru eşleştirilmiştir. Doğru yanıt A’dir.