Afet Yönetiminde Coğrafi Bilgi Sistemleri

Afet en genel anlamda, doğal ve insan kaynaklı nedenlerle meydana gelerek insan yaşantısını olumsuz etkileyen, sosyal, ekonomik ve çevresel kayıplara neden olan doğal veya teknolojik olaylar olarak tanımlanmaktadır.

Bir olayın afet olarak nitelendirilebilmesi için insanları ve yaşam alanlarını olumsuz ölçüde etkileyebilecek kadar büyük olması gerekir. Afet, bir olaydan ziyade o olayın meydana getirdiği sonuçların bütünüdür.

Tehlike; doğal veya insan eliyle oluşturulmuş çevrede, insanların hayatlarını, sosyal ve ekonomik faaliyetlerini, mal ve hizmetlerini önemli ölçüde etkileyebilecek en olumsuz ve nadir olaylar olarak tanımlanmaktadır. Tehlike, afet ve risk kavramları birbiriyle karıştırılabilen kavramlardır. Afet, tehlike ve zarar görebilirlik kavramlarından türeyen bir tanımlamadır. Yaşam alanını olumsuz etkileyebilecek tehlikeler ve bu tehlikeler karşısında zarar görebilirlik ne kadar büyük orandaysa, afetin büyüklüğü de o derece yüksek olacaktır. Deprem, sel, nükleer kaza gibi ani gelişen doğal ve insan kaynaklı tehlikelerin önlenmesi veya azaltılması mümkün değildir. Ancak toplumsal koşulların iyileştirilmesiyle afetlere karşı hazırlıklı ve dirençli bir toplumun oluşturulması mümkündür. Böylece doğal veya insan kaynaklı tehlikelerden meydana gelebilecek afetler azaltılabilir veya önlenebilir. Bir tehlikenin, sosyal yaşantımızı ve yaşam alanlarımızı etkilemesi durumunda karşılaşılabilecek zararlar, kayıplar ve diğer olumsuz etkilerin tamamı risk olarak tanımlanır “Risk = Tehlike x Tehlike altında oluşabilecek hasar x Zarar Görebilirlik (Hassasiyet)”. 

Afet azaltma stratejilerinin geliştirilmesi için gerekli olan bilgilerin başında, karşılaşılabilecek tehlike ve risklerin belirlenmesi gelir. Bu risk belirleme çalışmaları ölçeklendirilirken, karşılaşılabilecek tehlikenin etki alanı göz önünde bulundurulur.

Harita ölçekleri kabaca üç gruba ayrılır:
• Büyük ölçekli haritalar: 1:25,000 ve üstü
• Orta ölçekli haritalar: 1:1,000,000-1:25,000 arası
• Küçük ölçekli haritalar: 1:1,000,000 ve altı

Mikrobölgeleme, Mekansal planlama çalışmaları yapılırken; yerleşime açılması düşünülen boş alanlardaki tüm afet tehlikelerini, yapılaşmış alanlarda ise tüm afet risklerini, büyük ölçekli haritalar üzerinde belirleyerek, güvenli arazi kullanımı ve bölgeleme kararlarının alınmasına, kentsel dönüşüm ve zarar azaltma planlaması çalışmaları için ise; stratejik amaçlar, hedefler ve öncelikler belirlenmesine girdi sağlayan çok disiplinli çalışmalardır.

CBS’de katman mantığıyla hazırlanan farklı özellikteki ve öznitelik bilgilerine sahip değişkenlerin alansal değişimlerini ve birbirleriyle olan ilişkilerini çeşitli sorgulama ve analiz tekniklerinden yararlanarak belirlemek mümkündür.

Jeolojik Afetler
Hidrolojik Afetler
Meteorolojik Afetler
Klimatolojik Afetler
Biyolojik Afetler

Klimatolojik Afetler

Bunlar;

Endüstriyel Kazalar
Çeşitli Kazalar
Ulaşım Kazaları

Ülkemizde meydana gelen afetlerde %45 yüzde oranıyla heyelan en fazla karşılaşılan afet olarak görülmektedir.

Afet Yönetimi, farklı meslek disiplinlerinde farklı anlamlar ifade edebilmektedir. Genel anlamda afet yönetimi; afet safhalarında yapılması gereken faaliyetlerin koordine edilmesi, yönetilmesi şeklinde tanımlanabilir.

Hazırlıklı Olma
Tahmin ve İkaz
Tepki
İyileşme
Afet Analizi
Duyarlılık Analizi
Azaltma ve Önleme

Risk Yönetimi: Zarar Azaltma ve Hazırlıklı Olma
Kriz yönetimi: Müdahale, ve İyileştirme

Ulusal ölçekte bir afet bilgi sistemini oluşturma, türlerine ve meydana getirdiği kayıplara göre afetlerin bölgesel dağılımlarını haritalama çalışmalarında coğrafi bilgi sistemlerinden yararlanılır.;

Bilgi Depolama ve Kurumlar Arası Bilgi Paylaşımı:Veri
Afete Müdahale Çalışmalarının Yürütülmesi: 
İşbirliği ve Koordinasyonun Sağlanması: Veri paylaşımı ve koordinasyon
Tehlike Analizlerinin Yapılması: Mikrobölgeleme haritaları
Beklenen ve Yaşanan Risklerin Belirlenmesi:Planlama

Bölgesel bir tehlike analizinin yapılabilmesi için öncelikle o bölgede,
• meydana gelen tehlikelerin türleri,
• tehlikelerin hangi sıklıkta meydana geldiği,
• tehlikelerin coğrafi konumları,
• tehlikelerin etki büyüklüğü ve etki alanı,
• tehlikelerin toplumu ne şekilde ve ölçüde etkilediği, gibi bir bilgi envanterinin oluşturulması veya var olan envanterin güncel tutulmasının sağlanması gerekir

Deprem tehlike analizlerinin yapılabilmesi için oluşturulacak CBS veri tabanı,
• jeolojik veri tabanı
• sismolojik veri tabanı
• jeodezik veri tabanı
• coğrafik veri tabanı
• mülkiyet veri tabanı
• alt yapı veri tabanı
bilgilerini içermelidir.

Kent Bilgi Sistemi: Kent ve kentliye ait bilgilerin belirli yöntemlerle toplanması uygun yazılım ve donanımlar kullanılıp bir veri tabanına aktarılması, veriler arasındaki ilişkilerin kurulması, yönetilmesi ve doğru sorgulamalar oluşturup analizlerin yapılarak kentin her türlü ekonomik, sosyal, kültürel, idari ve diğer hizmetlerinin en iyi şekilde gerçekleştirilmesini sağlamak amacı ile gerçekleştirilen bir Coğrafi Bilgi Sistemi uygulamasıdır

Afet Yönetim ve Karar Destek Sistemi; AYDES en genel anlamda bütünleşik afet yönetiminin tüm aşamalarını elektronik ortamda takip edip, yönetebileceğimiz coğrafi bilgi sistemi tabanlı bir karar destek sistemidir. T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığı üst koordinasyonunda ilgili kurumlarla koordinasyonlu olarak işletilmektedir. AYDES ile olay komuta sistemi, iyileştirme bilgi sistemi ve mekânsal bilgi sistemi üst düzey bir koordinasyon yapısında ele alınmıştır.

Türkiye Afet Bilgi Bankası (TABB): Afetlere ait bilgi birikimini gelecek nesillere taşıyan süreçte elde edilen deneyim ve sonuçların kaybolmadan rahat, hızlı ulaşılabilir ve güvenilir
ortamlarda saklanabilir olmasını sağlamak amacıyla T.C. Başbakanlık Afet ve Acil Durum Yönetim Başkanlığı tarafından geliştirilmiş bir sistemdir. TABB, afetler ve özellikle depremlerle ilgili hazırlanmış, ancak kullanıcılara kolayca tek bir platformdan erişimi sağlanamamış mevcut tezler, raporlar, yayınlar vb. dokümantasyonu ve istatistiki bilgileri gün ışığına çıkararak afetlerle ilgilenen herkese açık, kullanıcı uyumlu ve sürekliliği sağlanabilecek bir altyapı ile web tabanlı afet bilgi bankası oluşturmayı hedefler. TÜRKİYE AFET BİLGİ BANKASI (TABB) “Doküman” ve “Analiz” olmak üzere 2 Modül olarak tasarlanmıştır.