ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ II

C Kümesi Kişilikler (Korkulu, Bunaltılı Kişilikler) Kaçınan (avoidant, çekingen, sakınan), bağımlı, obsesif-kompulsif (saplantılı, takıntılı) kişilik özellikleri olan kişiler sıklıkla anksiyeteli, bunaltılı ve korkulu görünürler.

Histriyonik Kişilik Özelliğine Bağlı Stres Nedenleri: Bu kişiler için en stres yaratıcı durum, dikkat çekme ve ilgi odağı olma çabalarına karşın çevrelerindeki insanların kendilerine bekledikleri ilgiyi göstermemeleridir. İnsanları etkileyemezlerse mutlu olamayacaklarına inanırlar. Bu özellikleri nedeniyle, bulundukları ortamda kendi cinsiyetlerinden kişilerde rekabet etme duygusu yaratırlar. Fakat grup içinde sürekli ön planda olma istekleri, çoğu geçici olan heveslerinin yerine getirilmesi için çevresindeki insanları zorlamaları, isteklerinin anında gerçekleşmesini beklemeleri, çocuksu tepkileri, yalnız kendilerini düşünen yaklaşımları, baştan çıkarıcı davranışları diğer insanlarda sıkıntı yaratırlar.

Şizotipal Kişilik Özelliği (Acayipler) Bu kişiler düşünceleriyle, yorumlarıyla, konuşmalarıyla, davranışlarıyla ve görünümleri ile tuhaf, garip ve ekzantrik kişilerdir. İnsanlarla ilişki kurmakta zorlanırlar. Telepati, altıncı his ve gelecekten haber vermeye inanma gibi tuhaf inanışlar ya da büyüsel düşünceleri vardır. Yaşamlarını bu inanış ve düşüncelerine göre düzenlerler. Büyü, fal ve astroloji gibi konulara herkesin gösterdiğinden daha farklı ve aşırı bir ilgi gösterirler. “Uzaylıları algılama", "yapılan büyüyü sezme" ve "ruhu hissetme" gibi gerçekdışı garip algılamaları olur. Konuşmaları çoğu zaman belirsiz, ayrıntıcı, dolaylı ve mecazidir. Uygunsuz ya da kısıtlı duygulanımları vardır. Birinci derece akrabalar dışında hemen hiç yakın arkadaşları yoktur. Şizotipal Kişilik Özelliğine Bağlı Stres Nedenleri: Kendilerini sezgileri güçlü ve diğer insanlardan farklı bir insan olarak görürler. Diğer insanlar tarafından sömürüleceklerini ve dışlanacaklarını düşünürler. Alışılmadık derecede tuhaf ve garip düşünce, inanç, tutum, yorum ve davranışları nedeniyle tedirginlik yaratan ve uzak durulması gereken insanlar olarak görünürler.

B Tipi Davranış Biçimine Sahip Kişiler Sakin, hoşgörülü, dingin, sabırlı, ağırdan alan, rahat ve kimseyle yarışmayan ve zaman baskısını hissetmeyen insanlardır. Başkalarıyla kolay iletişim kurarak onları dinlemeye, anlamaya çalışırlar. Duygularını düşüncelerini açık seçik ortaya koyarlar. Planlı, programlı çalışırlar. Başladıkları işi sonlandırmadan başka işe girişmezler. Her alanda başarılı ve becerikli olmadıklarını kabul ederler. Konuşurken sakindirler, sözcükleri ve cümleleri özenle seçerler. Yavaş ve ölçülü hareket ederler. Yarışmaktan, üstün yanlarını belirtmekten hoşlanmazlar. Yaptıkları işte önce kendileri mutlu olmak ister. Başarılarının da hem kendilerine, hem yakınlarına huzur ve mutluluk vermesini isterler. Zamanı iyi kullanırlar. Sorumluluklarının sınırlarını iyi çizerler.

İnsanları sınıflandırma isteği M. Ö. IV yüzyıla ve Hipokrat’a kadar uzanır. Hipokrat, kişilik yapısının beden salgılarının aşırı salgılanması ile ilişkili olduğunu ileri sürerek "iyimser / kanlı", "sinirli / sarı safralı", "melankolik / kara safralı" ve "soğukkanlı / balgamlı" olmak üzere dört kişilik yapısı tanımlamıştır. Bugün bile bir kişi hakkında "kanlı canlı" ya da "soğukkanlı" deyimi kullanılmaktadır.

A Tipi Davranış Biçimi Bu kişiler, yoğun dürtüleri olan, saldırgan, ihtiraslı, rekabetçi ve zamana karşı yarışan insanlardır Kendisi ve başkalarıyla sürekli bir yarış içindedir. Yemeleri, hareketleri, konuşmaları, araba kullanmaları bile bir yere yetişecekmiş gibi çabuktur. Tüm çabalarına rağmen, düşmanlık, öfke duygu ve davranışları kolayca ortaya çıkabilir. A tipinde olan insanlar başkalarıyla, nesnelerle, olaylarla kendi saplantı ve takıntıları doğrultusunda ilişki kurarlar. Bu kimseler mümkün olan en kısa zamanda çevrelerinden çoğunlukla sınırları çok iyi belirlenmemiş, en fazla sayıda şeyi elde etmek isterler. “Benmerkezci” iletişim biçimleri kişiliklerinin temelini oluşturur. Bu kimseler genellikle hobi ve ailelerini ihmal edecek ölçüde kendilerini işlerine vermişlerdir yani işkoliktirler. Bu kimseler bir arkadaşlarını ziyarete veya dişçiye gittikleri zaman bile telefonla iş görüşmesi yaparlar. Kendilerine, sağlıklarına ve tatile çok az zaman ayırırlar. Mümkünse tatil ve işi birleştirir, tatilden hiçbir zaman geç dönmezler. Bir konuyu, sorunu başkalarına danışmaktan, onlarla konuşup tartışmaktan hoşlanmazlar. Kendileri ve başkaları için yüksek bir beklenti düzeyleri ortaya koyar ve bunun gerçekleşmemesi durumunda şiddetli bir rahatsızlık duyarlar. Bu nedenle, başkalarıyla içinde bulundukları çevreyle, ortamla kolay ve rahat iletişim kurup sürdüremezler. Duygularını, düşüncelerini açıklamaktan kaçınırlar. Yaptıkları işi ciddiye alırlar. Başladıkları işi sonlandırmaya çalışırlar. Esnek ve hoşgörülü değildirler. Kişilerarası ilişkilerinde, kendi koydukları ilke ve kurallara sıkı sıkıya bağlı davranış ve tutumu benimsemişlerdir. Ancak aynı anda birçok işe birden giriştiklerinden, çalışma güçleri, çabaları dağılır. Bu kimseler devamlı olarak daralan bir zamanda, her an daha fazlasına ulaşmanın gayreti içindedirler. Başta çalışma ve iş olmak üzere her alanda, her konuda ayrıntılı düşünüp eksiksiz, hatasız davranmak isterler. Bu yüzden kimi kez ana konuyu kaybedip, ayrıntılar üzerinde boş yere çaba ve zaman harcarlar, verdikleri sözü tutmaya çalışırlar. Ama kimi kez aynı anda birkaç işi birden yapmak istediklerinden, bunu başaramazlar. Başkalarını bekletir, kendileri beklemekten hoşlanmazlar. Bu kişilerin kesin bir konuşma biçimi vardır. Coşkulu, jestli, mimikli ve çok konuşurlar. Her zaman aceleci davranırlar. Sorumluluklarının sınırlarını belirleyemezler. Yaptıkları her işte, hatta eğlencede, gezmede, onları geçmek, üstünlüklerini kanıtlamak isterler. Başarılarını sayısal, somut kazançlarla değerlendirirler. Yaptıkları işlerden başkalarından övgü beklerler. Bulundukları çevreye ortama zor uyum sağlarlar. Eğlencede, evde, işde, kendi koydukları, sıkı sıkıya bağlı oldukları ilkelerle ve kurallarla çatışan durumlardan çabuk ve kolay etkilenir, kaygıya düşerler. En belirgin özelliklerden biri, kafalarında hep sayıların olmasıdır. A tipi davranış biçimine sahip birinin işten ayrılmaları, başarısızlık sebebiyle olmayıp, arkadaşları veya amirlerle olan kişilik çatışması sebebiyledir. Günler içinde alınması gereken kararları çok hızla almaları ve buna bağlı iş konusunda ciddi hataların ortaya çıkması nedeniyle üst düzeydeki yöneticilik pozisyonları için yapılan mücadelelerde, çok kere B' lere yenilirler. A Tipinin sloganları "bütün olayları kontrol etmeliyim, aldığım her işi başarmalıyım" olabilir. Bu kimseler doktora çok seyrek olarak giderler, doktora götüren en önemli hastalık mide ülseridir. Bir ruh sağlığı uzmanına hemen hiç gitmezler. A Tiplerinin anjin ve kalp krizi gibi koroner problemleri B tiplerinin iki katı görülür. A grubunda ikinci bir kalp krizine, B grubuna kıyasla 5 kere daha sık rastlanmıştır. Buna rağmen A tiplerinin bir kalp krizi sırasında bile yardım istemeyi reddettikleri için ölüm oranları oldukça yüksektir.

Histriyonik Kişilik Özelliğine Bağlı Stres Yaşayanlara Nasıl Davranmalıdır? Yapılacaklar: Her türlü dışlanmaya çok duyarlı olduklarını ve zaman zaman üzülen bir kişi olduğunu unutmayın. İstediği gerçekleşmediğinde gösterdiği abartılı tepkilerin onun yapısının bir sonucu olduğunu bilin. Disiplinli çalışmayı gerektiren ve süreklilik gösteren işlerde başarılı olmalarını beklemeyin. Bir işe başladıklarında heyecanını kaybetmemesi için çaba harcayın. Dramatik durum ve aşırılıklara hazırlıklı olun. Kişilik yapısına uygun görevler verin. Yapılmayacaklar: Çoğunlukla davetkar ve ayartıcı görünüm ve davranışları karşısında aldanmayın ve heyecana kapılmayın. Onun duygusal tepkileri karşısında kararlı olun ve geri adım atmayın. "Net" olun, sınırlamalar getirin ve ödün vermeyin. Tutum ve davranışları ile alay etmeyin. Çok yumuşak olmayın. Siz histriyonik kişilik özelliğine sahipseniz neler yapmalısınız? Olayları dramatize eden davranışlarınızın ve konuşmalarınızın insanları sinirlendirdiğini bilin. İnsanlar sizi sık sık ayartıcı buluyorsa kendi tutum ve davranışlarınızı da gözden geçirin. Tutum davranışlarınızın bazı kişilerde rekabet duygusunu kışkırttığını bilin. Başlamak kadar, bitirmenin de önemli olduğunu unutmayın. Herkesle yakın olmak zorunda olmadığınızı bilin.

Kişilik, genellikle bir kişinin objektif olarak gözlemlenebilen davranışlarıyla onun bildirdiği subjektif iç yaşantılarından oluşmaktadır. Günümüzde kabul gören görüşe göre kişiliğin, karakter ve mizaç olmak üzere iki bileşeni vardır.

İnsanlarda herhangi bir olayı nasıl algılayacağını ve değerlendireceğini, yaşadığı olaya nasıl bir tepki göstereceğini ve yaşanan stres ile nasıl baş edileceğini belirleyen en önemli etmenlerden birisi de kişilik özelliğidir.

Araştırmacılar, A tipinin zorlanmaya çok yatkın olduğunu, C tipinin zorlanmaya yatkınlık gösterebileceğini belirtmiş, B tipinin zorlanmadan en az etkilendiğini ileri sürmüştür. Bu davranış biçimleri onların başkalarıyla, nesnelerle, olaylarla bağlantısını, ilişkisini saptar. Bazı araştırıcılar ise; "A tipi insan" diye bir kimsenin olmadığını, "A tipi"nin bir davranış biçimi olduğunu ve her insanın A tipi veya B tipi davranış biçiminin bazı özelliklerine sahip olabileceğini bildirmektedir.

A Kümesi Kişilik Özelliği (Yapıları): Paranoid, şizoid, şizotipal kişilik özelliği B Kümesi Kişilik Özelliği (Yapıları): Antisosyal, borderline (sınır), histriyonik, narsistik, çekingen kişilik özelliği C Kümesi Kişilik Özelliği (Yapıları): Çekingen, bağımlı, obsesif kompulsif kişilik özelliği

Paranoid kişilik özelliği gösterenler, Alıngan, kuruntulu, kıskanç, önyargılı, tartışmacı/ kavgacı, insanlarla ilişkilerinde mesafeli, ciddi v soğuk, şaka kaldırmayan kişilerdir.

En iyisini yapma uğraşlarını ve mükemmele varma isteğini takdir ettiğinizi söyleyin.

Başkasının ilişkisini kaybetmemek için her türlü angaryaya katlanıp katlanmadığınızı gözden geçirin. Kendiniz hakkındaki her türlü kararı başkasına bırakmanın diğer insanları kızdırdığını bilin. Tanıdığınız ve destek aldığınız insan sayısını mümkün olduğu kadar arttırın. Size destek olan kişilerin sizin dışınızda da bir dünyaları olduğunu unutmayın. Kendi başınıza yapabildiklerinizi sürekli olarak kendinize anımsatın. Başkalarının da zayıf yönlerinin olduğunu görmeye çalışın.

Bu sınıflandırma sistemleri insanların tüm özelliklerini belirtmede yetersizdir.

Genel anlamda stres, kişinin biyolojik ve psikolojik dengesinin bozulmasına gösterdiği tepkidir.

Kişilik: Bireyin kendine özgü olan ve başkalarından ayırt ettiren uyum özelliklerini içerir. “Kişilik”, günlük dilde sıklıkla yanlış olarak “karakter” olarak da adlandırılmaktadır. Günümüzde kabul gören görüşe göre kişiliğin, karakter ve mizaç ( huy) olmak üzere iki bileşeni vardır.

İnsanlarda herhangi bir olayı nasıl algılayacağını ve değerlendireceğini, yaşadığı olaya nasıl bir tepki göstereceğini ve yaşanan stres ile nasıl baş edileceğini belirleyen en önemli etmenlerden birisi de kişilik özelliğidir (yapısıdır).

Psikiyatri ders kitaplarında ve psikiyatrik sınınıflandırma sistemlerinde belirtilen A (paranoid, şizoid, şizotipal), B (antisosyal, sınırda (borderline, histriyonik, narsisistik), C ( çekingen, bağımlı, obsesif kompulsif kişilik) kümesi kişilik özellikleri olarak tanımlanır.

B Tipi davranış Gösteren bireyler ; Sakin, hoşgörülü, dingin, sabırlı, ağırdan alan, rahat ve kimseyle yarışmayan ve zaman baskısını hissetmeyen insanlardır.