KİŞİLİK VE STRES

Günlük stresler; trafik sorunları, ev yaşamındaki sıkıntılar, cüzdanın kaybolması, iş yerinde çatışmalar, aniden davetsiz misafir gelmesi, lastik patlaması, sabah işe geç kalma gibi durumlara bağlıdır.

Gelişimsel stresler (kişinin yaşıyla bağlantılı); ergenlik, orta yaş krizleri, menopoz dönemi krizleri.

Yaşam krizleri; ölümler, kazalar, boşanmalar, ayrılıklar ve hastalıklar gibi insan yaşamını etkileyebilecek olaylarda ortaya çıkar.

Karakter; kişinin dünyayı görüş, algılama ve yaşamla başa çıkma biçimi olarak tanımlanırken, mizaç ise doğuştan gelen daha biyolojik temeli olan yatkınlıklara bağlı davranış eğilimleridir.

Kişilik, genellikle bir kişinin objektif (nesnel) olarak gözlemlenebilen davranışlarıyla onun bildirdiği subjektif (öznel) iç yaşantılarından oluşmaktadır.

Bilişsel (düşünce tarzı) alan: İnsanın kendisini, başka insanları, olayları algılama ve yorumlama yollarını değerlendirir.

Duygusal alan: Duygusal tepkilerin görülme sıklığı, yoğunluğu, değişkenliği ve duruma uygun olup olmadığını değerlendirir.

Kişiliğin oluşumunda bedensel (biyolojik) faktörler, kültürel faktörler, aile faktörü, sosyalleşme faktörü, durumsallık faktörü ve kitle iletişimi ile ilgili faktörler etkili olmaktadır.

Hipokrat, kişilik yapısının beden salgılarının aşırı salgılanması ile ilişkili olduğunu ileri sürerek "iyimser / kanlı", "sinirli / sarı safralı", "melankolik / kara safralı" ve "soğukkanlı / balgamlı" olmak üzere dört kişilik yapısı tanımlamıştır. 

A (paranoid, şizoid, şizotipal), B (antisosyal, sınırda (borderline, histriyonik, narsisistik), C ( çekingen, bağımlı, obsesif kompulsif kişilik)  

Bu kişiler, yoğun dürtüleri olan, saldırgan, ihtiraslı, rekabetçi ve zamana karşı yarışan insanlardır.

Rekabetçi, hırslı, sabırsız, telaşlı, tez canlı, yerinde duramayan, gergin, sıkıntılı, saldırgan, iş düşkünü ve zamanla yarışan tutumları nedeniyle A tipi olarak tanımlanan bireylerin, sıradan olayları bile stres verici olarak algılayabildikleri ve sıradan bir insandan daha fazla stres yaşamaya eğilimli oldukları ileri sürülmektedir. Bu özelliklere sahip kişilerin normal durumlarda bile stres içerisinde olabildikleri belirtilmektedir. Yapılan araştırmalar yüklenme ve zorlanmaya yatkın insanların çoğunlukla saplantılı, takınaklı düşünceleri (obsessif-kompulsif kişilik özellikler) olanlar arasında bulunduğunu göstermiştir.

Sakin, hoşgörülü, dingin, sabırlı, ağırdan alan, rahat ve kimseyle yarışmayan ve zaman baskısını hissetmeyen insanlardır.

Paranoid Kişilik Özelliğinin Olumlu Özelliği: Paranoid kişilik özellikleri, kişiye olası tehlikeleri ve karşılaşılabilecek olumsuzlukları önceden sezebilme ve olası tehlikeler konusunda önceden önlem almaya olanak sağlamaları nedeniyle ekip içinde olması gereken insanlardır.

Şizoid Kişilik Özelliğinin Olumlu Özelliği: Şizoid kişilik özellikleri belli bir düzeyde kalıyorsa bir çok insan için sıkıcı gelebilecek ve diğer insanlarla ilişkileri en aza indiren işlerde son derece başarılı olurlar. 

Kendilerini sezgileri güçlü ve diğer insanlardan farklı bir insan olarak görürler. Diğer insanlar tarafından sömürüleceklerini ve dışlanacaklarını düşünürler. Alışılmadık derecede tuhaf ve garip düşünce, inanç, tutum, yorum ve davranışları nedeniyle tedirginlik yaratan ve uzak durulması gereken insanlar olarak görünürler.

Bu özelikleri olanlar için en stres yaratıcı durum, denetimli ve disiplinli bir ortamda kalmaktır. Keyif ve eğlenceden yoksun kalmasına yol açacak her şey onları zorlar. Başkalarının ne hissedeceğini, işin zamanında ve düzgün yapılıp yapılmamasını hiç dert etmemeleri nedeniyle yetiştirilemeyen bir iş birçok insanda stres yaratırken, bunu hiç umursamazlar. Verdikleri sözü tutmamaları, kolayca yalan söylemeleri, kendi çıkarından ve alacağı hazdan başka bir şey düşünmemeleri, diğer insanların istek ve gereksinimlerini hiçe saymaları, umursamaz, acımasız ve kavgacı tutumları kişiler arası ilişkilerde strese yol açar.

Bu kişiler için en stres yaratıcı durum, dikkat çekme ve ilgi odağı olma çabalarına karşın çevrelerindeki insanların kendilerine bekledikleri ilgiyi göstermemeleridir. İnsanları etkileyemezlerse mutlu olamayacaklarına inanırlar. Bu özellikleri nedeniyle, bulundukları ortamda kendi cinsiyetlerinden kişilerde rekabet etme duygusu yaratırlar.

Bu özellikleri olan insanlar için en stres yaratıcı durum, büyüklüklerini tehdit eden ortamlardır. Yaptıkları işler nedeniyle bir eleştiri aldıklarında ya da kendilerini öven insanlar bulunmadığında çok zorlanırlar. Özellikle önemsedikleri ve yönetici konumundaki insanlar tarafından eleştirilmek bu insanlar için yıkıcı bir durumdur.

Bu özellikleri olan insanlar için en stres yaratıcı durum, kendilerini göstermesini, insanlarla ilişki kurmasını ve karar vermesini gerektiren ortamlarda bulunmaktır. Topluluk önünde konuşmak, bir davete katılmak, amir konumundaki insanlarla görüşme yapmak bu insanlarda stres yaratır. Gerektiği yerlerde girişkenlik gösterememeleri, insan ilişkilerine girmede çok zorlanmaları, başkalarından çok kolay etkilenmeleri, kırılgan olmaları, aşırı ürkek halleri bu insanlarla ilişkilerde sorun yaratır. Hızlı hareket etmeyi ve çabuk karar vermeyi gerektiren işler söz konusu olduğunda çekingen kişilerin şaşkın, ürkek, tedirgin, ne dediğini bilmeyen, düşüncelerini ve görüşlerini açıklamayan halleri pek çok insanı sinirlendirebilir.