ÖRGÜTSEL STRESİN SONUÇLARI

Stres, her hangi bir içsel ya da dışsal etkene karşı verilen tepki olduğuna göre, bu tepkinin ilk belirtileri öncelikle fizyolojik sistemlerimizde oluşacaktır. Çeşitli nedenlerle bozulan denge, savunma mekanizmalarının devreye girmesi ile tekrar eski haline dönecektir. Bu dengeleme olmadığı takdirde, başka bir anlatımla stres uzun sürüp, kronikleştiğinde biyolojik ve fizyolojik sistemlerdeki bozulma ve hasar uzun süreli olmakta, dahası kalıcı hale gelerek psikosomatik hastalıklar olarak da adlandırılan bazı hastalıklara neden olmaktadır.

Kalp – Damar hastalıkları: Son zamanlarda yayınlanan bilimsel araştırmalar, iş yerinde yaşanan stresin sadece dikkati ve motivasyonu olumsuz etkilemekle kalmayıp, uzun vadede kalp hastalıklarından inmelere birçok ölümcül hastalığa zemin hazırladığını göstermektedir. Kronik stresin, damar tıkanmalarını hızlandırdığı bildirilmektedir. Stres ile hem genel iş performansı düşmekte, sağlık sorunları nedeniyle işe devamsızlık artmakta, hem de uzun vadede kalp krizi, inme gibi hastalıkların ortaya çıkma olasılığı artmaktadır. Bu grup hastalıklar arasında nedeni bulunamamış yüksek tansiyon, damar spazmı sayılabilir. Kronik strese maruz kalan bir çalışan akut stres ile karşılaştığında kalp hastalığı gelişim riski artmaktadır.

Solunum sistemi hastalıkları: Stresin astımın oluşumuna yol açtığına dair yeterli kanıt bulunmamakla birlikte, astımın kontrolünü zorlaştırdığı, atakları kolaylaştırdığı bildirilmektedir.

Sindirim sistemi hastalıkları: Stresin vücutta en fazla etkilediği sistemlerden biri sindirim sistemidir. Uzun süreli stres ile birlikte sindirim sistemi bozuklukları, kalın bağırsak uyarısı nedeni ile ishal, kabızlık, kramp ağrıları, şişkinlik görülebilir. Sindirimde rol oynayan asit üretimi nedeniyle ağrılı yanma şikâyetleri görülebilir. Stresin ülsere zemin hazırlayan bir neden veya var olan ülserin sürekliliğinde rol oynadığı düşünülmektedir. Nonülser Dispepsi olarak adlandırılan rahatsızlık, şişkinlik, yanma, ağrı, bulantı, geğirme hissi ve benzeri şikâyetleri içermektedir. Stres bu durumun hem tetikleyicisi hem de tablonun ağırlaşmasına neden olan faktörlerden biridir.

Eklem ve kas hastalıkları: Pek çok nedene bağlı olarak ortaya çıkabilen eklem ağrılarının bir nedeni de stresdir. Stres anında beyinden gelen emirler ile salgılanan adrenalin ve noradrenalin doğrudan veya dolaylı olarak kasların gerginliğini artırır. Böylece ağrı gerginliğe, gerginlik endişeye, endişe de ağrıların şiddetlenmesine yol açabilir.

Genital ve idrar yolları hastalıkları: Kronik stres, erkeklerde sperm ve testosteron düzeyini azaltabilir, iktidarsızlık yaratabilir. Kadınlarda ise adet düzeni bozulur, kimi zaman tamamen kesilir ya da sancılı adetlere ve tekrar eden vajinal enfeksiyonlara neden olabilir.

Cilt hastalıkları: Cilt stresten ciddi bir şekilde etkilenen organların içinde yer almaktadır. Stres altında salgılanması artan kortizon hormonları, sivilce oluşumunda artışa sebep olurken, alopezi veya vitiligo gibi hastalıkların tetikleyicisi de stres olarak bildirilmektedir.

Sinir sistemi bozuklukları: Uzun süreli stres, baş ağrısı, kişilik değişimleri, alınganlık, endişe ve depresyon gibi problemleri tetikleyebilir. Uykuya dalmada güçlük ve uykunun derinleşmesinde meydana gelen düzensizlikler nedeniyle uyku bozukluklarına neden olabilir. Adrenal bezlerden salınan glukokortikoid düzeylerinin uzun süren stres sonucunda yükselmesi ile limbik sistemin bir bölümü olan hipokampus zarar görürür ve yeni anıların oluşturulması ya da eski anıların hatırlanması gibi hafıza fonksiyonlarının bozulmasına neden olabilir.

Kanserler: Stres kanser sebebi değildir fakat uzun ve yoğun süren stresin vücudun bağışıklığını bozarak kanserin oluşmasını kolay hale getirebileceği ve ya hızını arttırabileceği bildirilmektedir. 

Depresyon: Depresyon yalın bir tanım ile, keder hali, ruhsal çöküntü ile birlikte düşünme süreçlerini etkileyen sosyal işlevlerde bozukluğa neden olan duygu durum bozukluğu olarak ifade edilebilir. Uzun süreli ve aşırı stres altında çalışma, çalışanın emeğinin sonucuna ilgisiz kalınması, işini kaybetme korkusu, kariyer umutlarının boşa çıkması, psikolojik taciz ve yetersiz ücretlendirme örgütsel yaşamdaki önemli depresyon nedenleri arasında sayılabilir.

Kaygı: Kaygı, kişinin bir uyaranla karşı karşıya kaldığında yaşadığı, bedensel, duygusal ve zihinsel değişimlerle kendini gösteren bir uyarılmışlık durumu olarak tanımlanmaktadır. Yaşanan kaygı çok yoğun ise, kişinin, enerjisini verimli bir biçimde kullanması, dikkatini ve gücünü yapacağı işe yönlendirmesini engeller. Kişi potansiyelini tümüyle kullanamaz ve istenen performansa erişemez.

Uykusuzluk: Uyku tüm canlılarda en doğal dinlenme biçimidir. Uyku genel uyarılmışlık halinin çok düşük olduğu bir dönemdir. Strese maruz kalan kişide genel uyarılmışlık hali oldukça yüksektir. Bu yüzden stres altında olan kişilerde uyuma zorlaşır ve uyku bozuklukları yaşanır. Yeterli uyku alınmaması unutkanlık, asabiyet, dikkat dağınıklığı gibi sorunlara neden olabilir ki bu durumlar çalışma hayatını ve iş performansını etkiler.

Tükenme sendromu (Burnout Sendromu): Tükenmişlik hem birey hem de örgütler açısından çalışma yaşamını tehdit eden önemli bir sorundur. Mesleki tükenmişlik olarak da ifade edilen tükenmişlik, bireysel stres faktörlerine ilaveten örgüt içinde strese neden olan gerek işe ilişkin, gerekse örgütsel yönetim ve işleyişe ilişkin stres faktörlerinin uzun süren etkisi sonucunda ortaya çıkmaktadır.

Verimliliğin azalması: Çalışılan ortamların rahat, motive edici, güvenlikli ve ergonomik olmaması, ücret düşüklüğü, iletişim problemlerinin yaşanması gibi faktörler çalışanlarda bir taraftan stres yaratırken, diğer taraftan verimliliğin azalmasına neden olur. Verimliliğin düştüğü işletmeler günümüz rekabet ortamında faaliyetlerine devam etmede zorluk yaşarlar. 

Performans düşüklüğü: Stres kaynakları ünitesinde bahsedildiği gibi, belirli bir düzeyde olan örgütsel stresin çalışanları motive eden, enerji veren, amaç ve hedef duygusu sağlayan (olumlu stres) etkisinin olduğu akıldan çıkarılmamalıdır. Eğer örgütsel stres bu düzeyin altında kalırsa çalışanlarda heyecansızlık ve ilgisizlik nedeniyle performanslarında azalma meydana gelecektir. Benzer şekilde yoğun ve uzun süren mesleki stres ise çalışanlarda ortaya çıkacak olumsuzluklara bağlı olarak performansın azalmasına neden olacaktır.

İşe Devamsızlık: İşe devamsızlık çalışanın herhangi bir mazereti olmaksızın, işverene veya yöneticiye bilgi vermeden, çalışma programı veya planına göre çalışması gereken zamanlarda işine gelmemesidir. İşe devamsızlık nedenleri arasında düşük iş tatmini, standart olmayan çalışma şartları, yöneticilerin çalışanlara karşı adil olmayan davranışları, işin çok fazla ya da çok az olması, çalışanların güvenliksiz iş koşulları sayılmaktadır. İş yerinde oluşan yoğun stres, kayıp çalışma günlerinin yaklaşık yarısından sorumlu tutulmaktadır. İşe devamsızlık, örgütsel stresden kaçınmak amacıyla olduğu kadar, çalışanın örgüte bir reaksiyonu da olabilir.

Çalışanların yoğun stress altında bulunmaları calışma hızı ve kapasitesilerinin düşmesine, dolayısıyla iş kazalarının meydana gelmesine neden olmaktadır. 

Personel Devri: Personel devri, işe devamsızlıkta olduğu gibi, sadece örgüt içi strese bağlı değildir. Örgütsel stres personel devri nedenlerinin yaklaşık üçte birinden sorumlu tutulmaktadır. Ancak konumuz stres olduğu için bu başlık altında sadece stresin neden olduğu personel devrinden bahsetmek uygun olur. Örgüt içinde ortaya çıkan uzun süreli yoğun stres çalışanların örgüt ile bütünleşmesini, iş doyumunu engeller. Yabancılaşmaya neden olabilir. Bu durum ise çalışanların kendilerini daha mutlu hissedecekleri, daha iyi çalışma şartlarını sağlayabilecekleri yeni iş ortamları aramalarına neden olur.

Ekonomik Kayıplar: Örgüt içinde çalışanlarda ortaya çıkabilecek performans ve verim düşüklüğü işletmelerin karlılığını azaltırken, meydana gelen iş kazaları ve tazminatlar da maliyetlerin artmasına neden olmaktadır.

İşletmelerin tıbbi giderleri: Çalışanların hastalıklarının büyük kısmının iş yerlerinde iyi yönetilemeyen stres nedeniyle olduğu ortaya konulmuştur. Gerek tıbbi masraflar, gerek se tıbbi nedenli işe devamsızlıklar da işletmelerin maliyetlerini artırmaktadır. Bir de buna hastalanan çalışanın yapacağı işin başka bir çalışana yüklenmesi olasılığının diğer çalışanlar üzerinde yaratacağı stresin ortaya çıkaracağı yeni hastalar ve hastalıklar da eklenecek olursa, bu durum örgütte maliyetlerin katlanmasına neden olacaktır.