STRES VE RUHSAL ETKİLERİ

Ancak stres etkeni tekrarlı, yoğun ve uzun süreçte devam ederse organizma için tükenme dönemi başlar; kişi bedensel ve ruhsal hastalıklara yatkın hale gelir.

Ruhsal bozuklukların gelişmesinde yaşam olayları kadar kişinin o yaşam olayına bakış açısı, geçmiş deneyimleri, baş etme becerileri, kişilik özellikleri ve biyolojik yatkınlığın da önemli olduğu vurgulanmaktadır.

Depresyonun gelişmesinde rol oynayan birçok stres etkeni vardır. Önemli ekonomik sorunlar, iş yaşamındaki çatışmalar, emeklilik, iş kaybı, beden sağlığının bozulması, sevdiği birinin kaybı, benliği örseleyen onur kırıcı durumlarla karşılaşmak, evlilik ve aile sorunları ve daha nice psikososyal stres
etkeni depresyonun başlamasında ve süreklilik kazanmasında etkili olmaktadır.

Depresyon; üzüntü, keder, elem, hayattan zevk alamama gibi duyguların yanı sıra karamsarlık, ümitsizlik, kendine güvenin azalması, değersizlik düşünceleri ile seyreden ruhsal bir hastalıktır.

Depresyonla başaçıkma yöntemleri: Depresyonun gelişmesinde olayları değerlendirme ve yorumlama biçimi çok önemlidir. Depresyon hastası; üzüntü, keder, elem gibi karamsar duygulardan yakınmakla birlikte, bu olumsuz duygulara neden olan onun olumsuz düşünceleridir. Depresyondaki insanlar kendine, geleceğe ve tüm yaşama karamsar bir biçimde bakarlar. “Ben yetersiz bir kişiyim”, “her şey daha kötüye gidecek” ya da “hayatın ne anlamı var” gibi düşünceler depresyonu artırdığı gibi sorunla baş etme gücünü azaltır. Bu düşüncelerden kurtulmak için bunları fark edip yeni olumlu düşüncelerle yer değiştirmek gerekir.

Bunaltı bozukluğu, birçok yaşam olayı ya da durum hakkında aşırı stres, endişe(evham) duyma ile karakterize bir ruhsal rahatsızlıktır.

Huzursuzluk, aşırı heyecan duyma, dikkatini verememe, konsantrasyon güçlüğü, kolay yorulma, kas gerginliği, uyku bozukluğunun yanı sıra nefes daralması, aşırı
terleme, çarpıntı, titreme, baş ağrısı ve bulantı görülür.

Çocuklukta yaşanılan travmatik yaşantılar, cinsel ve fiziksel kötü davranışlara
uğrama, anne-babadan ayrılma, sosyal iletişim olanaklarının olmaması ve bunaltı bozukluğu olan bir yakınını örnek alma bu rahatsızlığın gelişmesinde etkili etkenlerdir.

 Bunaltı bozukluğu hemen her yaşta gelişebilmekle birlikte daha çok 20’li yaşlarda başlar.

Panik atak, stres altındaki bireylerde daha çok görülür. Yakın birisinin hastalığı ya da kaybı, boşanma, ekonomik sorunlar gibi durumlar panik atağın başlamasında etkili olabilmektedir.

Sosyal fobi; kişinin sosyal ortamlarda utanacağı ya da küçük duruma düşeceği korkusunu yaşadığı bir ruhsal rahatsızlıktır. Önceden tanımadığı insanlarla karşılaştığı ya da başkalarının gözü üzerinde olacağı bir ya da birden fazla sosyal eylemden belirgin ve sürekli korkma söz konusudur. 

Sosyal fobisi olan kişilerde ağız kuruluğu, terleme, çarpıntı, nefes
daralması, el ve ayaklarda titreme, bulantı, sık idrara çıkma, ishal ya da kabızlık, konuşmada duraksama ya da hızlı konuşma, dikkat ve konsantrasyon güçlüğü gibi belirtiler görülür.

Bedenselleştirme bozukluğu, genç yaşta başlayan ve yıllarca devam eden değişik bedensel belirtilerle seyreden bir ruhsal rahatsızlıktır. Bedensel belirtiler arasında vücudun çeşitli bölgelerinde ağrılar(baş ağrısı, sırt ağrısı gibi), bulantı, kusma, geğirme, el ayakta uyuşma, ses kısılması, adet düzensizliği görülebilir.

Uykusuzluk yaşayan kişiler; değişen düzeylerde yorgunluktan, sinirlilikten, çevresindeki kişilere karşı kırıcı olmaktan, hafıza ve konsantrasyon bozukluğundan yakınır. Uykusuzluk; iş yaşamında ciddi verim düşüklüğünün nedeni olur, başta trafik kazaları olmak üzere değişik türden kazalara zemin hazırlar.

Alkol bağımlısı kişilerde çeşitli bedensel hastalıklar görülmektedir. Karaciğer hasarı, mide-barsak ve pankreasta ağır bozulmalar, tansiyonda yükselme, kalp kasında rahatsızlık, beyin ve beyincik hasarı bunlardan bazılarıdır. Ruhsal
sağlığı olumsuz etkileyerek alkol yoksunluk krizleri, bunama, hayal görmeler, aşırı şüphecilik, sinirlilik, uykusuzluk ve cinsel işlev bozukları görülebilmektedir.

Sigara içimiyle vücuda alınan katran, nikotin, karbon monoksit gibi maddeler
nedeniyle ciddi bedensel ve ruhsal sorunlara neden olur. Sigara, bağımlılık dışında kalp ve solunum sistemi hastalıklarına, kanser riskinde artışa ve gebelikte sağlık problemlerine(erken doğum, düşük doğum ağırlığına ve bebek ölümlerine) neden olabilmektedir.

Öfkeli kişiler kolay incinir ve çok çabuk hakarete uğradıkları kanısına kapılırlar.
Açık ve net konuşamadıkları, duygularını paylaşmayı bilmedikleri, istek ve ihtiyaçlarını dile getiremedikleri ve iletişim becerileri zayıf olduğu için kolayca öfkeli davranışlar gösterirler. Öfkeli kişiler; endişe, üzüntü, utanç ve suçluluk, sevgi ve yakınlık duyma arzusu gibi duygulardan korkarlar ve bu duygularını göstermek yerine öfkeyi öne çıkarırlar.

Aile bireylerinin ruhsal ve sosyal gelişiminde yaşanan streslerdir. Örn.
ailenin gelişim evresine göre; yeni bir aile kurması, anne ve/veya baba olması, çocuklarını büyütüp yuvadan uçurması, emekliliğe uyum göstermesi gibi.

İlk aşamada en yaygın tepki şok olma ve inanmamadır. Tetkiklerin yanlış olduğuna inanır.

İlk aşama şok olma ve inanmamadır.

İkinci aşama öfke ve kızgınlık dönemidir. Üçüncü aşama pazarlık aşamasıdır.

Dördüncü aşama depresyon aşmasıdır. Son aşama kabullenme aşamasıdır.

Maslach ve arkadaşları(2001), tükenmişliği, meslekten kişilerin mesleğin özgün anlamı ve amacından kopması ve hizmet götürdüğü insanlarla artık gerçekten ilgilenemiyor oluşu olarak tanımlamaktadır.

Tükenmişlik sendromu beş evreden oluşur. Bunlar,
 Aşırı enerji ve coşku evresi, Durağanlaşma evresi, Fiziksel ve ruhsal rahatsızlıkların görüldüğü evre, Kriz evresi ve Duygusal kopma ve umutsuzluk evresidir.

İşyerinde psikolojik taciz (mobbing); işyerinde amirler veya diğer çalışanlar tarafından tekrarlanan saldırılar şeklinde uygulanan bir çeşit psikolojik terördür. Kavram; çalışanlara üstleri, astları veya eşit düzeydeki çalışanlar tarafından sistematik biçimde uygulanan her tür kötü muamele, tehdit, şiddet, aşağılama gibi davranışları ifade eden anlamlar içermektedir.

Çalışan bireylerin işyerinde psikolojik tacizden korunmak için alabileceği bazı önlemler vardır. Kendi içine kapanıp bir kenara çekilmemeli, mobbing konusunu iyi bilen uzmanlara başvurmalıdır. Çok gerekmedikçe hastalık raporu alıp işe gelmemezlik yapılmamalıdır. Hedef olunan tacizin başkaları tarafından da fark edilmesi sağlanmalı, inandırıcı tanıklar bulunmalıdır. Kendisine sözlü verilen emirleri yazılı olarak istemeli; böylece işyerinde psikolojik tacizin belgelendirilmiş olma ilkesi yerine getirilmelidir.Yasal korunmaya yönelik başvurular yapılmalıdır.