STRES VE BEDENSEL HASTALIKLAR

Psikosomatik tıp, ruh ve bedenin bütünlüğü ve bunlar arasındaki etkileşim üzerinde durmaktadır. Hastalıkların ortaya çıkmasında, devam etmesinde, alevlenmesinde psikolojik ve biyolojik faktörlerin ilişkilerini ele alır.

Stresin hastalıklarla ilişkisini araştıran ilk çalışmaları yapan kişi Walter Cannon’dur.

Walter Cannon,otonom Sinir Sisteminin uyarılmasının, organizmayı hipertansiyon (yüksek tansiyon), taşikardi (kalp atım sayısının artması) ile kendini gösteren “savaş ya da kaç” yanıtına hazırladığını bildirmiştir.

Uzun süren herhangi bir stres, fiziksel hastalığa neden olabilecek bir takım fizyolojik değişikliklerin meydana gelmesini sağlar. Her insanın genetik olarak stresten etkilenmeye yatkın bir organı vardır. Bazı kişiler için bu organ mideyken, bazıları için kalp, yada deri olabilir.

Stres çeşitli yollar ile hastalıklara neden olur.
1. Stres, hastalığın gelişmesine neden olan fizyolojik ve psikolojik değişiklikleri üretebilir.
2. Stres, daha önceden duyarlılığı olan kişilerde hastalığa neden olur
3. Stres, sağlık alışkanlıklarını ve sağlık davranış örüntülerini değiştirerek hastalığa neden olur.
4. Stres, hastalık davranışını pekiştirir. Kaygı, terleme, uykusuzluk gibi belirtiler hastalık belirtisi olarak algılanarak hastanelere başvurulur. Hastanede gördüğü ilgi, sempati nedeni ile ya da sorumluluklarından kaçınmasına izin verildiği için hastalık rolüne devam edilir.

Yoğun öfke, korku ya da üzüntü gibi akut duygusal streslere kalp son derece duyarlıdır.

Arteryel kan basıncının normal sayılan sınırların (140 mmHg sistolik, 90 mmHg diastolik) üstüne çıkmasına “hipertansiyon” denir.

Hipertansiyonu olan kişilerin yaklaşık %95’inde, hipertansiyon için organik bir neden bulunamaz ve bu durum “esansiyel hipertansiyon” olarak isimlendirilir.

Esansiyel hipertansiyonda yaş, erkek cinsiyet, tuz ve alkol kullanımının yüksek miktarlarda olması, obezite (şişmanlık), yüksek kalorili beslenme, yorgunluk, kişilik özellikleri ve stres önemli risk faktörleri arasında sayılmaktadır.

Ateroskleroz (damar sertliği) kalp krizi, inme (felç), periferik arter hastalığı gibi pek çok hastalığın oluşumunda önemlidir. Yağ maddelerinin (kolesterol) kan damar duvarlarında birikmeye başlaması ve damarların daralıp tıkanması ateroskleroz olarak adlandırılır.

Stres pek çok yönüyle damar sertliğini hızlandırır. Stres ile sempatik sistem kontrolünde ki hipotalamus-hipofiz-adrenel bezden oluşan sistem “savaş ya da kaç” tepkisini oluşturmak üzere harekete geçer. Stres hormonları salgılanması artar. Aynı anda kalp atışları hızlanır, tansiyon yükselir, yüzeydeki kaslara giden kanı ulaştırmak üzere kan hacmi artar, solunum hızlanır. Bu durum uzun süre böyle gittiği takdirde damarlara olan basınç artacağından bir süre sonra damar zedelenmeleri artar ve bu zedelenen damarların tamiri için daha fazla yağ plakları üretilmeye başlanır. 

Ateroskleroz ve hipertansiyona yol açan risk faktörleri; kolesterol ve doymuş yağ asitleri içeren gıdaları fazla tüketme, hareketsizlik, sigara içme, obezite, erkek cinsiyet, yaş, kalıtım, stres dir.

Kalp krizi kalbin belirli bölgesine gitmesi gereken kanın akışının bir nedenle engellenmesi olarak tanımlanır.

Ventriküler fibrilasyon beyin hasarı, koroner vazospazm (kalp damarlarının daralması) veya trombüse (pıhtı) bağlı miyokard iskemisi veya kalpteki ileti bozuklukları ile tetiklenir.

Migren, beyin içindeki ve çevresindeki kan damarlarının daralmasıyla ortaya çıkar. Kafatası içinde basınç artar ve bu basınç ağrı yapar. Kalbin her atışı ile basınç artar ve düşer. Bu nedenle zonklama duyulur. Migrenin, stres sırasında salgılanan noradrenalinin, damarları kasması nedeni ile olduğu düşünülmektedir.

Migreni olan çoğu kişi aşırı kontrollü, mükemmeliyetçi ve öfke kontrolü güçlüğü olan kişilerdir.

Stres, heyecanlanma, aile tartışmaları ve depresyon reflünün şiddetini arttırır.

Yemeklerden 1-3 saat sonra ortaya çıkan yemek ya da antiasit ile rahatlayan kemirici-yanıcı bir ağrı mide ülserinin en önemli belirtisidir.

Ülseratif Kolit, Chron Hastalığı, ve İrritabl Barsak Sendromu

Stres immün sistemi (bağışıklık sistemini) baskılayarak kişiyi eklem romatizması ve diğer romatizmal hastalıklara duyarlı hale getirir.

Cilt, eklemler, böbrekler, kan damarları ve merkezi sinir sistemi dahil çeşitli organların tekrarlayıcı ve hasar bırakıcı iltihabi ataklarının olduğu, etiyolojisi tam olarak bilinmeyen bir hastalıktır.

Stresin etkisi üzerine de çalışmalar yapılmaktadır. Stresin kanser üzerine etkisi
aslında stresin bağışıklık sistemi üzerine etkisinden kaynaklanmaktadır. Çünkü kanserli hücre geliştiğinde bağışıklık sistemi onu farkedip yok eder. Ancak bağışıklık sistemi herhangi bir nedenle baskılanmış ise bu görevi yerine getiremez ve kanserli hücre çoğalmaya ve yayılmaya başlar. Kanser ile stres arasında tam bir nedensel ilişki kurmak mümkün olmasa da, stresin kanserin daha hızlı gelişimine zemin hazırladığı düşünülebilir.

Hastaların %40-80’i, stresi, hastalığı ortaya çıkaran en önemli etken olarak göstermektedir

Genellikle erken çocukluk ya da ergenlik döneminde yaşanan deri hastalıklarının ruhsal etkileri daha fazla olmaktadır. Çünkü çocuğun beden imajını etkilemektedir. Özellikle ergenlikte bireyin ruhsal, bedensel ve cinsel kimliği şekillendiği için, olumlu bir beden imajı ile uyuşmayan deri lezyonlarının
ergen üzerindeki etkisi önemlidir.

Öksürme, hırıltılı solunum, göğüste sıkışma hissi, nefes darlığı astımın belirtileridir. Belirtiler ve hastalığın alevlenmesi daha sıklıkla gece olur. Astım hastalarının yaklaşık üçte birinde panik bozukluk vardır.

Yenilen yemek, barsaklarda parçalanarak gıda yapıtaşlarına dönüştürülür. Daha sonra buradan kan ile vücuda dağılır. Bu yapıtaşları arasında glukoz (karbondihrat yapıtaşı) hücreler tarafından enerji kaynağı olarak kullanılır. Kanda glukoz arttığında, insülin bunların hücreye geçmesini sağlar. Bozulmuş insülin salınımı ya da işlevi nedeni ile insülin bu görevini yapamadığında, kandaki şeker miktarı artar ve şeker hastalığı gelişir.

İki tip diyabetten özellikle tip 1 diyabet denilen insüline bağımlı diyabet, daha çok çocuk ve genç erişkinde görülür.

İkinci tip insüline dirençli diyabette ise insülin salgısı vardır ancak dokulardaki insülin reseptörlerindeki direnç nedeniyle görevini yerine getiremez. Erişkinlerde ve şişman kişilerde görülür. Birinci tipe göre daha geç yaşlarda ortaya çıkar. Diyet, ilaç, dışarıdan verilen ilave insülin ile tedavi edilirler. Uzun süre, kanda biriken glukoz ve yağ asidi böbreklerde, gözde, sinir hücrelerinde hasar
oluşturur.

Uzamış stres durumlarında kortizol sekresyonu gonadotropin salınımında inhibisyona neden olabilir. Bu da kadınlardaki yumurtlama sürecini etkiler ve yumurtlamaya engel olabilir. Ayrıca kadın üreme sistemi katekolamin reseptörleri içerir. Bu durumda stres durumlarında salınan adrenalin uterus üzerinde
etki gösterir ve uterin kan akımı değişir. Böylece döllenmiş olsa bile yumurtanın rahime yerleşmesi engellenir. Yüksek anksiyete ve kortizol düzeylerinin tedavi ile gebe kalma oranlarında da düşüklüğe neden olduğu bildirilmektedir.