ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ II - Deneme Sınavı - 21

Strese yanıtı etkileyen faktörler içsel, dışsal ve psişik (ruhsal yapı ile ilgili) faktörler olarak bilinirler;

Stres önleme programları örgütün yapısına ve örgütte belirlenebilecek stres konularına göre uygulanabilir. Programlar üç amaçtan yola çıkılarak belirlenebilir. 1. İş stres faktörlerini teşhis etme ve belirleme 2. Stresin çalışanlar üzerindeki etkilerini belirleme 3. Stresin negatif etkileri ile başa çıkmada çalışanları desteklemektir

Örgütsel yapıya ilişkin düzenlemeler

Aşırı formal ve bürokratik yapı kişilerarası etkileşimi azaltmaktadır. Bireyleri örgüt içerisinde yabancılaşmaya yöneltmektedir. Bu bağlamda yöneticiler örgütsel işleyişi planlarken yapıyı merkeziyetten uzak katılımı destekleyici, ortak karar vermeyi özendirici, ast üst arası iletişim engellerini yok edici bir örgüt yapısı geliştirilirse, yalnızlık, desteksizlik ve aşırı işbölümünün yarattığı olumsuz stres engellenebilecektir (Erdoğan, 1999, s.355).

Hızlı değişen iş çevresinde stresle başa çıkma yöntemlerini uygulamak çok zordur. Bu bağlamda eğitim ve bilgili iş gücü ile stresin nasıl yönetilebileceği konusunda yönetime yardımcı olmak gerekir. Amaçlara göre genel anlamda programlar aşağıdaki başlıklar altında toplanabilir. Bunlar; • İşlerin yeniden tasarımı • Çalışma şartlarının iyileştirilmesi • Sağlık programları • Örgütsel yapıya ilişkin düzenlemeler • Zaman yönetimi • Sosyal destek • Amaç belirleme faaliyetleri • Rol analizleri ve sınıflandırılması • Stres yönetimi eğitimi • Çatışmayı azaltma • Fiziksel çalışma koşullarının iyileştirilmesi • İş zenginleştirme programları • Katılımlı yönetim • Duygusal iklimi kontrol

Yönetici ve stres konusunda yapılan çalışmalara göre çeşitli kişilik yapıları içinde zaman baskısını en fazla hisseden yöneticiler A tipi yöneticilerdir.

Friedman ve diğer uzmanlar A tipi yöneticiler için zaman baskılarını azaltmaya yönelik önerilerde bulunmuşlardır. Bu öneriler büyük ölçüde bireyseldir ve kişiden kişiye farklılık gösterirler (Şencan, 1986; 278). Başlıcaları şu şekilde sıralanabilir: • Her gün belirli süreleri boş olarak geçirmeyi planlama, • İş ve iş dışı faaliyetleri ayırma, • Tatil ve boş zamanları saate göre planlama, • Bir zamanda bir işle ilgilenme, • Başkalarının zamanını çalmasına izin vermemek

Sosyal desteğin stresin ortaya çıkmasını ve etkilerini çeşitli şekilde azalttığı aşağıdaki başlıklar altında özetlenebilir (Şencan, 1986; 289).

Eğer stresli olaylar olursa sosyal destek bireyin olayı algılama biçimini değiştirecek ve algılama şiddetini hafifletecektir. • Stres düzeyinin şiddeti potansiyel gerilim olayının bireyin rolünü değiştirme derecesine bağlıdır. Sosyal destek rol gerginliği ile gerilim yaratan olay arasındaki ilişkiyi değiştirebilir. • Sosyal desteklerin bireyin uyum düzeyi üzerinde doğrudan bir etkisi olabilir.

Amaç belirleme programları örgüt taleplerini ve onların bireyler üzerindeki etkilerini olumlu hale getirmeyi amaçlayan diğer bir stresi önleyici programdır. Amaç belirleme programlarının stresi olumlu etkileme süreci oldukça fazladır. Amaç belirleme programları performansı arttırmaktadır. Amaçların kullanılması ve alınan geri bildirimler motivasyonuda arttıracaktır. Belirsizliklerin azalması stresi azaltacaktır.

Günümüzde ise stres nedenleri günlük stresler, gelişimsel stresler ve yaşam krizleri olarak üçe ayrılmaktadır.

İşin yapılış şeklinden kaynaklanan çatışma yaratan stres unsurlarını ortadan kaldırmak amacıyla pek çok örgütsel tedbirlerde alınabilir. Bunları da aşağıdaki başlıklar altında toplamak mümkündür (Güney, 2011; 308).

• Yetki ve otorite kullanarak çatışmayı bastırma yöntemi • Uzlaşma Yöntemi • Kaçınma ve Bağlanma Yöntemi • Sorun Çözme Yöntemi • Taviz Verme Yöntemi • Yumuşatma Yöntemi • Önemli Amaç ve Hedefleri Belirleme Yöntemi • Çatışma Kaynağını Yok Etme • Çatışmaya Taraf Olanları Değiştirme • Kaynakları Arttırma Yöntemi • Ortak Düşman Yaratma Yöntemi • Hakeme Gitme Yöntemi • Cezalandırma Yöntemi • Örgütsel İlişkileri Değiştirme Yöntemi • Oylama Yöntemi • Yalnız Bırakma Yöntemi • Kura Çekme Yöntemi • Çekilme Yöntemi

Sözlük anlamı olarak iş zenginleştirme sorumluluk alma, fark edilme, takdir görme, itibar kazanma, kişisel gelişim ve büyüme, öğrenme ve başarma duyguları gibi yüksek düzeyde motivasyon sağlayan faktörleri işin yapısı içinde bir araya getirmeyi amaçlayan iş tasarım sürecidir.

Katılımlı yönetim, bir işletmede çalışanların doğrudan ya da temsilciler aracılığı ile özellikle kendilerini ilgilendiren alanlarda kararlarda söz ya da oy hakkı ile katılmalarıdır. Bu sistemin uygulanmasında güdülen amaç, bir yandan işletmelerin etkinlik düzeyini yükseltmek, öte yandan çalışanları sosyo-psikolojik doyuma yöneltmektir. Katılımlı yönetimin stresi önleyici etkisinin olması yanında iş performansını ve motivasyonunu da arttırdığı bir gerçektir. Böylece toplantılarda çalışanların beklentileri belirlenecek ve bu doğrultuda önlemler alınacaktır. Katılımlı yönetim, bireylerin toleranslarını arttırarak değişikliklere direnci ve iş stresini azaltacaktır.

Çağdaş yaşamda birçok etkenin neden olduğu yoğun stres, bireylerin işlevselliğini bozmakta ve yaşam kalitesini olumsuz etkilemektedir. Stresle baş etmede kullanılan yöntemlerin sayısı her geçen gün artmaktadır.

Stresle başetmede kullanılan yöntemlerin sayısı her geçen gün artmaktadır. Bu yöntemlerden bazıları stresli bir yaşamdan korunmada kişiye yardımcı olurken bazıları da stresin ruhsal ve fiziksel belirtilerinin giderilmesinde etkili olmaktadır.

Bu ünitede stres yönetiminde kullanılan bireysel stratejilerden; stres yaratan olumsuz düşüncelerin yeniden yapılandırılması, davranışsal düzenlemeler, gevşeme egzersizleri, zaman yönetimi, problem çözme becerileri, iletişim becerileri, beslenme ve sağlıklı yaşam konuları ele alınacaktır.

Stres yönetiminde; kişinin kendisine, olaylara ve geleceğe bakış açısı önemli olmaktadır. Olumsuz düşünceler, değerlendirmeler ve atıflar aynı zamanda olumsuz duygulara ve uyum bozucu davranışlara yol açar.

Olumsuz düşünceleri yeniden yapılandırırken öncelikle böylesi olumsuz düşüncelerin fark edilmesi önemlidir. Daha sonra da bu düşüncelerle mücadele edip, akılcı düşüncelerle değiştirilmesi hedeflenir. Olumsuz düşünceleri ortaya çıkarmak için stresin başlaması ya da sürmesinde etkili olan düşüncelere odaklanılmalıdır.

Olumsuz düşünceleri saptadıktan sonra bunlarla mücadele edip akılcı düşünceler geliştirmede bazı sorular kişilere yardımcı olacaktır. Örneğin ”Bu durumun başka açıklaması var mı?”, “Bu düşüncemi destekleyen ve desteklemeyen kanıtlar nelerdir? ”Ayrıca kişinin konu hakkında değer verdiği insanlardan fikir alması, “stressiz döneminde olsaydı aynı
durum için ne düşünebileceğini” gözden geçirmesi akılcı düşünceler geliştirmede yardımcı olabilecek diğer adımlardır. Olumsuz düşünceleri değiştirirken kişi gerçekçi olmalı, varolan sorunların üzerini örtmemelidir.