ÇATIŞMA VE STRES YÖNETİMİ II - Deneme Sınavı - 14

Yöneticiler stres belirtilerini azaltmak için örgütlerinde yönetsel değişiklikler yapmalıdırlar. Aksi takdirde iş gücü devir hızı işe gelmeme çalışanla arasında artabilecektir. Stres önleme programları örgütün yapısına ve örgütte belirlenebilecek stres konularına göre uygulanabilir. Programlar üç amaçtan yola çıkılarak belirlenebilir.

1. İş stres faktörlerini teşhis etme ve belirleme

2. Stresin çalışanlar üzerindeki etkilerini belirleme

3. Stresin negatif etkileri ile başa çıkmada çalışanları desteklemektir.

Çalışanlara daha fazla sorumluluk, daha anlamlı iş, daha çok özerklik ve daha çok geri bildirim sağlamak için işlerin yeniden tasarlanması stresi azaltabilir, çünkü bu faktörler çalışanlara iş ile ilgili eylemler üzerinde daha çok kontrol verirken, diğerlerine olan bağımlılığı azaltır.

Örgütsel Yapıya İlişkin Düzenlemeler Bireylerin karar verme yetki ve sorumluluk dağılımında dengesizlik, yöneticilerin liderlik ve yönetim tarzları, yeterli araç ve gereçlerinin olmaması, performans değerlendirme sistemlerinde adaletsizlikler vb. örgütsel yapıya ilişkin stres unsurlarının ortadan kaldırılması örgütsel stresi önleme programları açısından çok önemlidir. Günümüzün büyük profesyonel örgütleri bürokrasinin baskın olduğu ve biçimsel yapıya aşırı bir zorlayıcı prosedürlerin getirilmesi konusunu önemsemek durumunda kalmaktadırlar. Aşırı formal ve bürokratik yapı kişilerarası etkileşimi azaltmaktadır. Bireyleri örgüt içerisinde yabancılaşmaya yöneltmektedir. Bu bağlamda yöneticiler örgütsel işleyişi planlarken yapıyı merkeziyetten uzak katılımı destekleyici, ortak karar vermeyi özendirici, ast üst arası iletişim engellerini yok edici bir örgüt yapısı geliştirilirse, yalnızlık, desteksizlik ve aşırı işbölümünün yarattığı olumsuz stres engellenebilecektir (Erdoğan, 1999, s.355).

İş yerlerinde bugün ekonomik araçların sağlamış oldukları motivasyonun tek başına yeterli olmadığı söylenebilir. Psiko-sosyal araçlarda artık motivasyon için önemlidir. Sosyal destekte, motivasyon arttırıcı dolayısı ile stresi azaltıcı psiko sosyal araçlar arasında yer almaktadır. İşyerlerinde kurulan yakın arkadaş ilişkileri, aile toplantıları, belirli derneklere olan üyelikler, komşuluk ilişkileri sosyal destek sağlamaktadır

İşin yapılış şeklinden kaynaklanan çatışma yaratan stres unsurlarını ortadan kaldırmak amacıyla pek çok örgütsel tedbirlerde alınabilir. Bunları da aşağıdaki başlıklar altında toplamak mümkündür (Güney, 2011; 308).

İş ve çalışma zenginleştirmenin amacı aşağıdaki unsurları kapsamaktadır (Kahmi, 1997; 95).

Katılımlı yönetim, bir işletmede çalışanların doğrudan ya da temsilciler aracılığı ile özellikle kendilerini ilgilendiren alanlarda kararlarda söz ya da oy hakkı ile katılmalarıdır. Bu sistemin uygulanmasında güdülen amaç, bir yandan işletmelerin etkinlik düzeyini yükseltmek, öte yandan çalışanları sosyo-psikolojik doyuma yöneltmektir. Katılımlı yönetimle çalışanlar bazı stratejik kararlarda kendilerine danışılmanın verdiği özgürlüğü ya- şayacaklardır. Katılım değişik şekillerde uygulanabilir. Çalışanların bazıları tecrübesizdir veya bağımlı bir kişiliğe sahiptir. Böyle bir durumda onlara yetki vermek onları daha çok strese sokabilir. Bu nedenle katılımın derecesi bireylerin ihtiyaç ve yeteneklerine göre dü- zenlenmelidir. Bunun anlamı çalışanları yeteneklerini kullanabilecekleri maksimum bir özgürlük vermektir. Katılımlı yönetimin stresi önleyici etkisinin olması yanında iş performansını ve motivasyonunu da arttırdığı bir gerçektir. Böylece toplantılarda çalışanların beklentileri belirlenecek ve bu doğrultuda önlemler alınacaktır. Katılımlı yönetim, bireylerin toleranslarını arttırarak değişikliklere direnci ve iş stresini azaltacaktır (Özkalp ve Kırel, 2011; 391).

Aldığı iş projesini yetiştiremeyeceğini düşünen ve kendisi ile ilgili olumsuz değerlendirmeleri olan kişide İLK olarak olumsuz duygular gelişecektir. Bu da kişide uyum bozucu davranışlara yol açarak proje üzerinde ve düşünsel değerlendirme üzerinde olumsuz etkileri olarak kısır döngüye yol açacaktır.

İkili (hep ya da hiç biçiminde) düşünme: Kişinin kendisi, kişisel deneyimleri ve diğer kişiler hakkında yargıları iki kategoriden (hep iyi veya hep kötü, bütünüyle yetersiz ya da bütünüyle başarılı, kusurlu ya da mükemmel gibi) birinde yer alır. Olayları “siyah ya da beyaz” şeklinde değerlendirir. Örnek: “İnsan bir işi en iyi şekilde yapmayacaksa hiç başlamasın daha iyi”

Kişiler maruz bırakma uygulamalarını, kapasitelerinin ötesinde bir değişime itmeyecek şekilde, ancak kaçma davranışlarını kıracak ve korkularını yenecek tarzda yerinde zorlamalar kullanarak ayarlamalıdır. Örneğin topluma karşı konuşma korkusu olan bir kişi maruz bırakma aşamalarını şöyle yapabilir; aile çevresinden oluşan topluluk önünde konuşma-samimi arkadaşlarının olduğu toplulukta söz alıp soru sorma, konuşma- samimi arkadaşlarının olduğu toplulukta bir fikrini dile getirme-toplulukta söz alıp soru sorma- topluluk karşısında bir fikrini dile getirme- topluluk karşısında hazırladığı uzun bir konuşmayı yapma.

Stres aşılama yönteminde kişi stresli durumun daha zararsız biçimine maruz bırakılarak baş etme becerileri geliştirilir. Kişi daha stresli durumlarla karşılaştığında geliştirdiği becerileri kullanır. Deneyimli terapistlerin denetiminde uygulanan stres aşılama yönteminde, gevşeme egzersizleri ve baş etme becerilerini destekleyen akılcı düşünme yöntemleri de kullanılır.

İmajiner gevşeme: Bazı gevşeme yöntemlerinde kişinin gözlerini kapatarak kendisini huzurlu hissettiği bir mekanda hayal etmesi istenir. Örn. Sahilde uzanırken ya da bir ormanda ağaç altında serin bir yerde olduğunu hayal eder. İmajiner gevşeme, kas gevşeme egzersizi ve nefes egzersizi ile birlikte uygulanabilir. İmajiner gevşemede, hayal kurmaya devam ettikçe vücudun sanki o mekanda bulunuyormuş gibi tepki verdiği, zihnin rahatladığı hissedilir. Gevşemeyi kolaylaştırmak için kişi; hayal edilen mekanın sıcaklığını, duyduğu sesleri, ortamdaki hareketi, ortamın renklerini, kimlerle birlikte olduğunu ve yaşadığı hisleri zihninde canlandırır.

İyi bir zaman yönetimi elde edebilmek için atılması gereken adımlar şunlardır;

Zaman çizelgesi yapmak

Hedefler oluşturmak

Öncelik sırası belirlemek

Plan yapmak

“Hayır” diyebilmek

İşbirliği yapmak

İşleri ertelememek

Düzenli olmak

Gereksiz meşgul eden şeyleri kontrol etmek

Gözden geçirmek

V. Çözümün uygulanması ve sonuçların değerlendirilmesi: Çözümün uygulanma aşamasında kişinin harekete geçmeye hazır olması önemlidir. Başka bir ifade ile kişinin değişime hazır olması gerekir. Değişim kaygı ve korkulara neden olabilir. Uygulama sürecinde olası risk algısı ve korkular ele alınabilir. Belirlenen çözümün uygulanmasında motivasyon çok önemlidir.

Empati kurarak dinleme: Empatik dinleme, karşı tarafın yerine kişi kendini koyarak söylenenlerin duygusal bileşenlerini anlamaya çalışmaktır. Empatik dinleme, özellikle çalışma ortamında ve aile ilişkilerinde çok önemlidir. Empatik dinlemede kullanılan bazı empatik yanıtlar şunlardır: “Bunun seni neden üzdüğünü anlayabiliyorum” “Bu sizin için zor olmalı” “Endişeli görünüyorsun”

“Ben” cümleleri kullanmak: İletişimde “sen” cümleleri kişiyi savunmaya iter ve olumsuz tepkilere neden olur. Örneğin “yeterince açık konuşmuyorsun”. “Ben” cümleleri ise sorumluluğu kendi üzerinde tutar. Örneğin ”söylediklerini yeterince iyi anlayamadım” gibi. Karşıdaki kişinin duygularını daha açıkça ortaya koymasına yardım eder.

Bazı besinler stres tepkilerini doğrudan uyararak ya da yorgunluğu, uykusuzluğu ve sinirsel duyarlılığı artırarak stres oluşturmaya katkıda bulunur. Aşırı ve dengesiz beslenme de strese yatkınlığı artırır. Örneğin aşırı şeker tüketimi vücutta vitamin ve mineral eksikliğine yol açabilir. Özellikle B vitamin eksikliği, sinirlilik ve gerginliğe neden olabilmektedir. Çok miktarda tüketilen kahve, çay yada kolalı içecekler ile enerji içecekleri, içerdiği kafein gibi maddeler nedeniyle stres, kaygı halini artırır. Bu nedenle kaygı, stres yaşayan bireyler bu içeceklerin tüketiminden uzak durmalıdırlar. Bazı insanlar stresi gidermeye yardımcı olduğunu düşündükleri için alkollü içki kullanırlar. Alkol almak bir süre için yatıştırıcı etkisi olsa da alkolün etkisi geçtiğinde stres yaratan etkenler ortadan kalkmadığı için stres yoğun olarak yaşanmaya devam eder. Alkol tüketiminin bağımlılık oluşturma tehlikesi de vardır. Sigara günlük sıkıntılardan kaçmanın bir başka yoludur. Sigaranın içinde bulunan nikotin yine bağımlılık yapan bir maddedir.

Kekemelik